Quetzalcoatlus
| Quetzalcoatlus | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Kurulmuş Quetzalcoatlus iskeleti, Houston Museum of Natural Science | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Tip tür | |||||||||||||||
| †Quetzalcoatlus northropi Lawson, 1975 | |||||||||||||||
| Diğer türler | |||||||||||||||
Quetzalcoatlus (bir Aztek tanrısından esinlenilerek), bugünkü Kuzey Amerika'da Geç Kretase döneminin son aşamasında (Maastrihtiyen) yaşamış, Azhdarchidae familyasından soyu tükenmiş bir teruzor cinsidir.[2]
Kökenbilim
[değiştir | kaynağı değiştir]İlgili canlının cins adı Quetzalcoatlus, Azteklerin ünlü tanrısı tüylü yılan şeklinde betimlenen Quetzalcoatl'a dayanılarak konulmuşken, tür adı olan northropi de bir uçak kanadı üreticisi olan Northrop Corporation şirketinden yola çıkılarak verilmiştir.[3]
Keşif
[değiştir | kaynağı değiştir]1971'de Douglas A. Lawson adlı Teksas Üniversitesi'nden bir yüksek lisans öğrencisi, yüksek lisans tezi kapsamında Big Bend National Park'ta yaptığı arazi çalışması sırasında kuru ırmak yatağında, aşınmış bir fosil kemik bulmuştur. İlgili buluntuyu, fikrini almak için götürdüğü hocası Dr. Langston uzun, boşluklu ve ince duvarlı olmasından ötürü bir teruzora ait olabilir diye değerlendirmiştir. Devamında yoğunlaştırılan kazı çalışmaları sonucu daha fazla kanat fosili bulunsa da kanat parçalarının vücuttan ayrı konumda fosilleştiği anlaşılmıştı çünkü vücut kemikleri bulunamamıştır.[4] Uzun süre adlandırılmadan kalan[5] daha küçük buluntalara 2021 yılında, ilk cinsin tanımlayıcısı A. Lawson'a atıfta bulunularak Quatzelcoatlus lawsoni adı verilmiştir.[1]
Fiziksel Özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Quetzalcoatlus northropi, oldukça büyük boyutlara sahip bir teruzordur ve gelmiş geçmiş en büyük uçan canlılardan biri olduğu genel kabul görmektedir. Bu devin kanat açıklığı 11 metreye varmaktadır ve vücut ağırlığının 200–250 kg olduğu tahmin edilmektedir. Kanatlarının desteğiyle birlikte iki ayak üzerinde dururken omuzlarının yerden en az 3 metre yüksekte bulunacağı tahmin edilmiştir.[6] Bu büyük boyutlar da bu hayvanın uçup uçamadığı yönünde bir soruyu gündeme getirmektedir.[2] Görece yeni bir çalışma da D. Henderson'ın teruzorların ağırlık tahmini makalesidir ve matematiksel modellemeler ile Quetzalcoatlus'un 544 kg'a varan bir ağırlığa ulaşabileceği iddia edilmektedir ve bu değer de ilgili makalede bu canlının uçamadığı yönünde bir yorum yapılmasına neden olmuştur.[7] Bulunmuş daha küçük fosilleri barındıran Quetzalcoatlus lawsoni türünün kanat açıklığı ise 4.5 metre olarak hesaplanmıştır.[1]
Quetzalcoatlus northropi'nin oldukça büyük ve çarpıcı özellikte bir humerusu (pazu kemiği) vardır. Kemik 544 mm uzunluğundadır.[5] Bu denli büyük bir hayvanın hava akımları üzerinden veya bir eğimli araziden kendisini bırakarak uçabildiği düşünülmektedir.[2][8]
Paleobiyoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Beslenme
[değiştir | kaynağı değiştir]Azhdarchidae familyasından olan teruzorların beslenme biçimi önemli iddialara konu olmuştur. Bazı bilim insanları Quetzalcoatlus'un "su süpürücüsü" olarak beslendiği iddiasını ortaya atmıştır. Uzun boyunları sayesinde su yüzeyinde veya sığ derinliklerdeki canlıları avlayabileceği düşünülmektedir, bunun yanı sıra uzun boynu su yüzeyini tararken kanatların rahatlıkla suya temas etmeden çırpılabilmesi ve kanat uçlarının suya temas etmemesini sağlamaktadır. Sonraki bazı araştırmalar da su süpürerek balık avlama yöntemini mantıklı bulmuşlardır çünkü ağız içi genişlikleri bu avlanma tekniğine uygundur; ancak bu noktada karşıt görüşler de ortaya konmuştur ve bu büyük uçan sürüngenlerin balıkçıl beslenme biçimine sahip olmaları varsayımına karşı çıkmaktadır. Bu itirazlar da balık tutmaya uygun olmayan gaga şekli, sert bir boyun yapısı ve narin ramus kemikleri üzerine yoğunlaşmaktadır.[9] 1975'te canlının kalıntılarını bulan D. Lawson'a göre beslenme biçimi; yetersiz fosil buluntusu, boyun omurlarının yapısı ve sauropod fosillerine yakın konumları gibi gözlemler nedeniyle balıkçıl değil de leşçil bir beslenme biçimine sahiptir. Akbaba benzeri bir beslenme tipi uygun görülmektedir, çünkü uzun boynuyla leşin içine dek uzanabileceği savunulmaktadır.[10]
Davranış
[değiştir | kaynağı değiştir]
Soyu tükenmiş uçan kuşların veya teruzorların nasıl uçtuğu konusunda önemli bilimsel görüşler ve tartışmalar yaşanmaktadır. Fosil canlıların davranışlarının belirlenebilmesi kalıntılarla sınırlı bir çalışma kapsamına sahip olduğu için yaşayan türler ve benzer fosil türlere bakılarak kıyas yoluyla yapılabilmektedir. Quetzalcoatlus gibi büyük azhdarchidlerin uçuş yöntemleri önemli oranda merak edilen bir bilimsel bir sorundur ve temelde bu denli büyük canlıların ancak ve ancak süzülerek uçabileceği iddiası sık sık ileri sürülmektedir. Quetzalcoatlus'un uçuş mekanizmasının açıklanmasında yükselme ve ardından yüksekten süzülme ilkesi iki temelde incelenir. Bunlar dinamik yükselme ve termal yükselme teknikleridir. Dinamik yükselme rüzgarların kesme kuvvetlerinden yararlanarak uçan canlıların düşey olarak hareket etmesi prensibine dayanmaktadır ve genelde deniz kuşlarınca kullanılmaktadır. Termal yükselme de yükselici sıcak hava akımına tutunarak düşeyde hareket etmek ve gereken yüksekliğe çıktıktan sonra süzülmek prensibine dayanır, yükselme için kuşların veya uçan diğer canlıların yükselme dairesine (yükselirken çizdikleri yarım daire) ihtiyaçları vardır. Görece daha ağır canlılar oldukça yüksek yarıçaplı bir daire çizerek tırmanabilirler. Yusuki Goto ve meslektaşlarının yaptığı bir çalışmaya göre Quetzalcoatlus dinamik yükselme yöntemiyle uçması için fazla ağırdı, yine termal yükselim tekniği için de çok büyük bir hayvandı. Bu noktada Quetzalcoatlus'un uçup uçamayacağı ciddi bir tartışma konusu olmuştur. Kimi doğa bilimcilere göre bu hayvanın kalkış yapmak için bile çok ağır olduğu ciddi bir olasılıkken, bir kısım bilim insanı da dört ayak üzerinde hızlanarak havalanabileceğini ileri sürmüşlerdir. Görüşlerden biri de bu hayvanın uçarken kanat çırpıp çırpamayacağı yönündeydi. Örneğin kanat çırpmanın bu boyutta bir hayvan için oldukça fazla enerji gerektireceği hesaplanmıştır, diğer görüş de kanat çırpma mekanizmasının deneysel olarak bu canlıya uyarlanabilir olmasıydı ve bu yorumun kaynak noktası da Quetzalcoatlus'un humerusundaki detopectoral çıkıntının kanat çırpma kaslarını bağladığının (tutması) saptanmasıdır.[11]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Andres, B.; Langston, W. Jr. (2021). "Morphology and taxonomy of Quetzalcoatlus Lawson 1975 (Pterodactyloidea: Azhdarchoidea)". Journal of Vertebrate Paleontology. 41 (sup1): 142. doi:10.1080/02724634.2021.1907587. ISSN 0272-4634. 8 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2021.
- ^ a b c Hurrell, Stephen W. "The flying ability of the pterosaur Quetzalcoatlus northropi in a reduced gravity". www.researchgate.com. Researchgate. 6 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ MacCready, Paul. "The Great Pterodacty 1 Project" (PDF). calteches.library.caltech.edu/. Caltech. 6 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Editors, Editors. "Pterosaurs in Big Bend". www.nps.gov. National Park Service. 27 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Witton and Habib, Marc and Michael. "On the Size and Flight Diversity of Giant Pterosaurs, the Use of Birds as Pterosaur Analogues and Comments on Pterosaur Flightlessness". www.ncbi.nlm.nih.gov/. NCBI. 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Witton, Mark P.; Naish, Darren (28 Mayıs 2008). "A Reappraisal of Azhdarchid Pterosaur Functional Morphology and Paleoecology". PLOS ONE (İngilizce). 3 (5): e2271. doi:10.1371/journal.pone.0002271. ISSN 1932-6203. PMC 2386974 $2. PMID 18509539. 17 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022.
- ^ Henderson, Donald M. "PTEROSAUR BODY MASS ESTIMATES FROM THREE-DIMENSIONAL MATHEMATICAL SLICING" (PDF). doc.rero.ch/. The Society of Vertebrate Paleontology. 24 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Davies, Ella. "Today the biggest flying animals are birds, but in the distant past other flying creatures were far larger". www.bbc.com. BBC. 10 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Humphries, Stuart; ve diğerleri. "Did Pterosaurs Feed by Skimming? Physical Modelling and Anatomical Evaluation of an Unusual Feeding Method". www.ncbi.nlm.nih.gov/. NCBI. 26 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Lawson, Douglas A. "Pterosaur from the Latest Cretaceous of West Texas: Discovery of the Largest Flying Creature". www.sciencemag.org. Sciencemag. 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Goto, Yusuko; ve diğerleri. "Pterosaur from the Latest Cretaceous of West Texas: Discovery of the Largest Flying Creature". www.biorxiv.org/. bioRxiv. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.