Proton tedavisi
Proton tedavisi, kanser gibi belirli hastalıkların tedavisinde kullanılan ileri bir radyoterapi yöntemidir. Bu tedavi, geleneksel X-ışını tedavilerine kıyasla sağlıklı dokulara daha az zarar vererek, tümörlere daha hassas bir şekilde enerji iletir. Protonlar, atomların çekirdeğinde bulunan pozitif yüklü parçacıklardır. Proton tedavisinde, bu parçacıklar yüksek hızda ivmelendirilerek hastalıklı bölgeye yönlendirilir.[1]
Nasıl çalışır
[değiştir | kaynağı değiştir]Siklotron adı verilen cihaz sayesinde proton parçacıkları hızlandırılır ve enerji kazandırılır. Yüksek enerjiye ulaştıkları zaman cihazdan fırlatılır ve işlem öncesi belirlenmiş tümör bölgesine gönderilir. Proton parçacıkları, tümör hücrelerini yok etme enerjilerini, doku içinde belirlenen derinlikte yayarlar. Bu derinlik, hastanın durumuna, tümörün yerleşim yerine ve büyüklüğüne bağlı olarak işlem öncesi belirlenir ve ayarlanabilir.[2]
Proton tedavisinin en önemli özelliği, proton parçacıklarının enerji salınımını “Bragg Peak”[3] adı verilen bir noktada yoğunlaştırabilmesidir. Protonlar, vücuda girdikten sonra düşük enerji ile hareket eder, ancak belirli bir derinliğe ulaştıklarında enerjilerini maksimum düzeyde salarak etkili bir tedavi sağlarlar. Bu sayede, kanserli dokular hedeflenirken çevresindeki sağlıklı hücreler daha az etkilenir. Bu özellik, proton tedavisini özellikle beyin, göz ve omurga gibi hassas bölgelerdeki tümörler için ideal hale getirir.[4]
Uygulama alanları
[değiştir | kaynağı değiştir]Proton tedavisinin en sık kullanıldığı alan çocukluk çağı tümörleridir. Çocukluk çağı tümörlü hastalarda sağkalım ve uzun yaşam beklentileri erişkinlere göre çok daha yüksektir. Gelişme çağındaki bu hastalarda radyoterapiye bağlı görülebilecek yan etkiler ve ikincil kanserler daha fazla önem kazanmaktadır. Foton tedavisinde ışınlama alanı dışında kalan dokuların aldığı düşük dozlar nedeniyle nadir görülebilen ikincil kanser riski mevcuttur. Proton tedavisinin fiziksel özellikleri nedeniyle bu risk minimum düzeye inmektedir. Bu özellikleri nedeniyle proton tedavisi medulloblastom, beyin sapı tümörü, rabdomyosarkom, retinoblastom gibi tümörlerin tedavisinde daha fazla tercih edilmektedir.[5]
Erişkinlerde ise çok çeşitli tümörde çalışmalar sürmekte olup, cerrahisi zor olan ve beyin sapı ve omuriliğe yakınlığı nedeniyle foton ışınları ile yüksek dozda radyoterapinin verilemediği, kafa tabanı yerleşimli kordomalar ve kondrosarkomların ışınlanmasında proton tedavisi avantaj sağlamaktadır. Baş-boyun tümörleri, akciğer, beyin, pankreas, prostat ve diğer bazı tümörlerde de proton tedavisi sınırlı düzeyde ve seçilmiş olgularda kullanılmaktadır.[6]
Proton tedavisi, ikinci defa aynı bölgenin ışınlanmasını gerektiren durumlarda da çevre dokuları ve organları koruma özelliği ile önemli bir avantaj sağlamaktadır.[7][8]
Dünya geneli
[değiştir | kaynağı değiştir]Proton tedavisinin kökenleri 1946 yılına dayanır. İlk proton tedavi merkezi, 1974'te Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde (MIT) kurulmuştur. Bu merkez, tedavi sırasında hastaların proton ışınları ile hedeflenmesi için bilgisayarla desteklenmiş sistemler kullanmıştır. Bunun yanı sıra, proton tedavisi uygulamalarında kullanılan "intensite modüleli proton tedavisi" (IMPT) teknolojisi, 1990'ların sonlarına doğru geliştirilmiştir. Bu teknoloji, proton ışınlarının daha iyi bir şekilde yönlendirilmesine ve tümörlerin hassas şekilde hedeflenmesine olanak tanımaktadır.[9]
Proton tedavisinin yaygınlığı, ülkelere göre büyük farklılıklar göstermektedir. Örneğin, Japonya, proton tedavisinde öncü bir ülkedir ve 1994'ten bu yana çeşitli hastanelerinde bu tedavi yöntemini uygulamaktadır. Japonya, proton tedavisinin yaygınlığında dünya lideridir ve ülke genelinde 10'dan fazla proton tedavi merkezi bulunmaktadır.[10]
ABD, en fazla proton tedavi merkezine sahiptir; ABD'de 2013'te 11 adet olan proton tedavi merkezi sayısı 2017'de 28'e çıktı. Buna ek olarak, 23 tanesi daha yapım ya da geliştirme aşamasındadır.[11][12]
Buna karşın, birçok gelişmekte olan ülkede yalnızca birkaç merkez bulunmakta ve bu merkezler genellikle büyük şehirlerde yoğunlaşmaktadır. Örneğin, Hindistan'da proton tedavisi uygulayan merkezler sınırlıdır ve maliyet nedeniyle birçok hasta bu tedaviye erişim sağlayamamaktadır.
Kâr amacı gütmeyen bir organizasyon olan Parçacık Terapisi Kooperatif Grubu'na (Particle Therapy Co-operative Group) göre, dünya genelinde aktif çalışan 63 proton terapi tesisi vardır; bunların dışında 32 adet tesis şu an yapım ve 16 tanesi de planlama aşamasındadır. Arjantin'in ve Avustralya'nın kısa bir süre sonra kadroya eklenmesiyle, sonunda Antarktika dışındaki her kıtada proton merkezleri olacak.[13]
Kanada, proton tedavisi kapasitesini genişletmeye çok fazla ilgi göstermemektedir. Kanada'nın dikkat çeken bir araştırma merkezi olan Vancouver, British Columbia'da (BC) bulunan tek bir proton tedavi tesisi vardır. Kanada'nın bu parçacık hızlandırıcı merkezi, uluslararası düzeyde lider bir atom altı fizik tesisidir. Çok sınırlı bir kapasitede, hastalar burada proton tedavisi almaktadır; ancak yılda sadece 10 hasta tedavi edilmektedir.
1995'ten beri Kanada'da aktif çalışan bu merkezde sadece, gözün arkasında bulunan koroidal melanomlu (cilt kanseri malign melanomun bir çeşidi) hastalar tedavi edilmektedir. Kanada'da yılda 40'a yakın koroidal melanomlu hasta tanı almaktadır ve bunların 30 kadarı bir diğer radyoterapi olan brakiterapi (içten radyoterapi) ile tedavi edilirken, tümörü büyük veya göz sinirine bası gibi kritik durumda olanlar ise proton tedavisine yönlendirilmektedir.[7]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Proton Tedavisi Türkiye | Proton Tedavisi | İstanbul". PROTON TEDAVİSİ. 24 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ ÖZDOĞAN, Prof Dr Mustafa. "Beyin Tümörü İçin Proton Tedavisi | Prof. Dr. Mustafa ÖZDOĞAN". www.drozdogan.com. 24 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ EpiK, Hakan (16 Mayıs 2022). "Boyuna Manyetik Alanın Proton Işını Doz Dağılı Üzerine Etkileri". Deu Muhendislik Fakultesi Fen ve Muhendislik. 24 (71): 351-355. doi:10.21205/deufmd.2022247101. ISSN 1302-9304. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ "'Proton tedavisi' ile kanserli hücre öldürülürken sağlam dokular korunuyor". www.aa.com.tr. 3 Şubat 2020. 24 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ Üniversitesi-Cerrahpaşa, İstanbul (10 Mayıs 2019). "İstanbul Üniversitesi - Cerrahpasa". www.iuc.edu.tr. 24 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ Mailhot Vega, Raymond B.; Kim, Jane; Bussière, Marc; Hattangadi, Jona; Hollander, Abby; Michalski, Jeff; Tarbell, Nancy J.; Yock, Torunn; MacDonald, Shannon M. (16 Eylül 2013). "Cost effectiveness of proton therapy compared with photon therapy in the management of pediatric medulloblastoma". Cancer (İngilizce). 119 (24): 4299-4307. doi:10.1002/cncr.28322. ISSN 0008-543X. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ a b Kunogi, Hiroaki; Wakumoto, Yoshiaki; Yamaguchi, Nanae; Horie, Shigeo; Sasai, Keisuke (2016). "Focal partial salvage low-dose-rate brachytherapy for local recurrent prostate cancer after permanent prostate brachytherapy with a review of the literature". Journal of Contemporary Brachytherapy (İngilizce). 3: 165-172. doi:10.5114/jcb.2016.60452. ISSN 1689-832X. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ Barragán Montero, Ana María; Souris, Kevin; Sanchez‐Parcerisa, Daniel; Sterpin, Edmond; Lee, John Aldo (27 Aralık 2017). "Performance of a hybrid Monte Carlo‐Pencil Beam dose algorithm for proton therapy inverse planning". Medical Physics (İngilizce). 45 (2): 846-862. doi:10.1002/mp.12688. ISSN 0094-2405. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ Doyen, Jérôme; Timmermann, Beate; Lomax, Antony John, (Ed.) (2022). "Proton Therapy in Cancer Treatments: Clinical Evidence and Controversies". Frontiers Research Topics (İngilizce). doi:10.3389/978-2-88974-026-0. ISSN 1664-8714. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ Salem, Ahmed; Al-Samarat, Fanar; Farhan, Fatima (Eylül 2024). "Response Letter to Laurelli et al. Letter to the Editor Regarding: Enhancing Telemedicine to Improve Global Radiotherapy Access". Clinical Oncology (İngilizce). doi:10.1016/j.clon.2024.09.004. ISSN 0936-6555. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ Yahalom, Joachim (20 Ekim 2010). "Radiation Therapy After R-CHOP for Diffuse Large B-Cell Lymphoma: The Gain Remains". Journal of Clinical Oncology (İngilizce). 28 (27): 4105-4107. doi:10.1200/jco.2010.29.5089. ISSN 0732-183X. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ Kerstiens, John; Johnstone, Peter A.S. (Haziran 2014). "Proton Therapy Expansion Under Current United States Reimbursement Models". International Journal of Radiation Oncology*Biology*Physics (İngilizce). 89 (2): 235-240. doi:10.1016/j.ijrobp.2014.02.014. ISSN 0360-3016. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ Pohar, Surjeet (Şubat 2016). "In Regard to Bland et al". International Journal of Radiation Oncology*Biology*Physics (İngilizce). 94 (2): 423. doi:10.1016/j.ijrobp.2015.10.034. ISSN 0360-3016. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.