Plasmodium malariae
| Plasmodium malariae | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Giemsa boyalı kan yaymasında eritrosit içerisinde P.Malariae görüntüsü
| ||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Plasmodium malariae
(Welch, 1897) |
Plasmodium malariae, insanlarda sıtma hastalığına neden olan parazitik bir protozoondur. Plasmodium falciparum, plasmodium vivax gibi mikroorganizmaların da içinde bulunduğu, insanlar gibi diğer birçok canlıyı da patojen olarak enfekte edebilen plasmodium cinsinin bir üyesidir. Dünyanın her tarafında gözlenebilen bu parazit plasmodium flaciparum ve plasmodium vivax kadar tehlikeli bir tür olmadığından iyi huylu (benign) sıtma paraziti de denmektedir. Diğer plasmodium tiplerinden üç günde bir yükselen ateş beliritisi ile ayrılır. Plasmodium flaciparum ve plasmodium vivax'ta iki günde bir yükselen ateş gözlenir.
Parazitin Kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Sıtma ilk olarak 2000'yıl önce Eski Yunan ve Roma imparatorlukları tarafından, birkaç günde bir tekrarlayan ateş olarak tanımlandı.[1] 1880 yılında Alphonse Laveran sıtma etkenin bir parazit olduğunu keşfetti. Golgi detaylı çalışmaları sayesinde 1886'da 72 saatlik döngü ve hastalardaki üşüme, ateş paternleri arasında bir korelasyon olduğunu saptadı.[1] Ayrıca gözlemlerinde, farklı olarak bazen 48 saatlik döngüler de görülebildiğini bildirdi.[1] Bu bilgiler ışığında sıtmanın sadece tek bir etkeni olmadığını, farklı türde sıtma etkenleri de olabileceğini düşündü.[1]
Epidemiyoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Dünyada her yıl yaklaşık 500 milyon insan sıtma paraziti ile enfekte oluyor.[2] Bu enfekte insanlar arasından ise hemen hemen 2 milyonu hayatını kaybediyor.[3] Sıtmaya neden olan altı tane plazmodium türü bulunur: Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium ovale curtisi, Plasmodium ovale wallikeri, Plasmodium malariae ve Plasmodium knowlesi.[1] Her an, her saniye hesaplanana göre 300 milyona yakın insan bu plazmodium türlerinden herhangi biri ile enfekte durumdadır. Bu yüzden bu hastalıktaki mortalite (ölüm) ve morbidite sayılarını azaltacak yeni efektif tedavilere günümüzde çokça ihtiyaç duyulmaktadır.[4]
Dünya üzerinde düşük prevalansa sahip olduğu ve diğer türlere göre daha az ölümcül olduğu için P.malariae diğer Plasmodium türlerine nazaran araştırmacılar tarafından daha az araştırılmıştır. Sahra Altı Afrika dolaylarından, Güneydoğu Asya, Endonezya, Batı Pasifikte bulunan birçok ada ve Amazon Ormanları'nın bir kısmına yayılmıştır.[3] Endemik bölgelerde hastalığın prevalansı %4'ten %20'ye kadar değişmektedir ancak P.malariae enfeksiyonlarının büyük çoğunluğunun bildirilmediği bilinmektedir.[5]
Hastalıktaki Rolü
[değiştir | kaynağı değiştir]P. malariae birçok farklı sivrisinek türü aracılığı ile insanlarda sıtmaya neden olabilir.[1] P. malariae diğer Plasmodium'ların aksine insan vücudunda uzun süre bulunup tekrar sivrisinekleri enfekte edebilmesi nedeniyle seyrek de olsa hareketli bir grup insanda olsa korunabilir ve başka bölgedeki sivrisineklere taşınabilir.[5]
Vektör
[değiştir | kaynağı değiştir]Parazitin taşındığı ana vektör Anofel cinsi dişi sivrisineklerdir ancak diğer sivrisinek türleri ile de parazitin taşınabileceği deneysel olarak kanıtlanmıştır. Collins ve Jeffrey bu paraziti taşıyan 30 farklı türde sivrisineğin olduğunu ve bunların bulunduğu bölgeye göre varyasyon gösterdiğini bildirmiştir.[1]
İnkübasyon periyodu
[değiştir | kaynağı değiştir]İnkübasyon periyodu genelde 16-59 gün arasında değişir. P.malariae görülme sıklığı düşük olan bir parazit olduğundan, inkübasyon periyodu hakkında çok ayrıntılı veriler yoktur. İnkübasyon periyodundaki bu büyük değişkenlik, alınan parazit yükü ile ilişkilendirilmiştir.[1]
İnsanlarda oluşturduğu enfeksiyon
[değiştir | kaynağı değiştir]Plasmodium malariae bazı insanlarda ömür boyu vücutta kalan kronik enfeksiyona neden olabilir. P. malariae paraziti kendi arasında ve diğer Plasmodium'lar arasında bazı farklara sahiptir. P. falciparum ve P. vivax ile enfekte olmuş vakalardakine kıyasla vücutta bulunan maksimum parazit miktarının düşük olması bu farklardan biridir.[1] Bunun nedenleri, her eritrosit döngüsünde daha az merozoitin çoğalması, eritrositler içinde 72 saatlik uzun bir gelişim döngüsün olması, daha yaşlı eritrositleri enfekte etmesi ile immün sistemin erken uyarılmasıdır.[1] P.malariae'nın ayrıcı etkenlerinden bir diğeri ise hastalıkta görülen ateşin P.vivax ve P.falciparum'a göre daha ılımlı olması ve üç-dört günlük periyot döngüsüne uymasıdır.[6] Ateş dönemleriyle birlikte üşüme, titreme, bulantı ve kusma gibi daha genel klinik semptomların yanı sıra; ödem ve nefrotik sendrom gibi durumların varlığı da bildirilmiştir.[1] Biriken immün komplekslerin glomerüler hasara yol açabildiği öne sürülmüştür.[1]
P.knowlesii ile görünüş olarak benzer olduklarından dolayı P.malariae enfeksiyonu genelde yanlış tanı almaktadır. Tam bir ayırıcı tanı için moleküler tetkikler gerekir.[7]
Tanı
[değiştir | kaynağı değiştir]P.malariae enfeksiyonu için tercih edilen esas tanı yöntemi Giemsa boyalı kan yayması preparatlarında parazitin gösterilmesidir.[1] Çoklu Plasmodium enfeksiyonlarının ayrılmasında ise sıklıkla PCR kullanılır.[1] Kullanılan bu tekniklere rağmen, Plasmodium enfeksiyonların tam olarak ayırt etmek parazitler arası benzerliklerden dolayı zor bir işlemdir ve her zaman tam ayrım mümkün olmayabilir.[1]
Biyoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaşam Döngüsü
[değiştir | kaynağı değiştir]
P.malariae üç günlük ateş döngüsü olan tek insan sıtma parazitidir. Diğer sıtma parazitleri ise iki günlük ateş döngüsüne sahiptir.[8]
Enfeksiyon süreci
[değiştir | kaynağı değiştir]Karaciğer fazı
[değiştir | kaynağı değiştir]Karaciğerdeki her şizontun içinde binlerce merozoit üretilir.[1] Merozoitler kana salındıktan sonra eritrositlerin içerisine girer ve eritrosit döngüsünü başlatırlar. Eritrosit içerisine giren merozoitler, protein sentezinde kullanacağı aminoasitler için eritrosit içerisinde bulunan hemoglobini sindirirler.[3]
İntraeritrotik döngü süresi P.malariae için yaklaşık 72 saattir.
Şizogonik bölünmeden sonra, şizont aşamasında, eritrosit içerisinde yaklaşık 6-8 parazit hücresi oluşmuş durumdadır.
En fazla 72 saat süren bu eritrosit döngüsü sonucu oluşan 6-14 merozoit, diğer eritrositlere invaze olmak üzere kana salınırlar.[1] Sonunda bazı merozoitler gelişip mikro- veya makrogametositlere dönüşür. Bu iki tipteki gametositler sivrisinekler tarafından alınır ve döngü devam eder.[1] P.Malariae'nın hayvan rezervuarı yoktur.
Sivrisinek fazı
[değiştir | kaynağı değiştir]Diğer insan Plasmodium parazitlerine benzer olarak, Plasmodium malaria da Anofel cinsi sivrisinek ve insanda belirgin bir gelişim döngüsü gösterir.
Genom
[değiştir | kaynağı değiştir]Parazitin tüm genomu 2017'de paylaşılmıştır. Genom dizilerine geneDB.org 18 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve plasmoDB.org 29 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adresinden ulaşılabilir.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Collins, William E.; Jeffery, Geoffrey M. "Plasmodium malariae: Parasite and Disease". Clinical Microbiology Reviews. 20 (4): 579-592. doi:10.1128/CMR.00027-07. ISSN 0893-8512. PMC 2176047 $2. PMID 17934075.
- ^ Madabushi, Amrita; Chakraborty, Sibani; Fisher, S. Zoë; Clemente, José C.; Yowell, Charles; Agbandje-McKenna, Mavis; Dame, John B.; Dunn, Ben M.; McKenna, Robert (1 Şubat 2005). "Crystallization and preliminary X-ray analysis of the aspartic protease plasmepsin 4 from the malarial parasite Plasmodium malariae". Acta Crystallographica Section F: Structural Biology and Crystallization Communications. 61 (Pt 2): 228-231. doi:10.1107/S1744309105001405. ISSN 1744-3091. PMC 1952262 $2. PMID 16511002.
- ^ a b c Westling, Jennifer; Yowell, Charles A.; Majer, Pavel; Erickson, John W.; Dame, John B.; Dunn, Ben M. (1 Kasım 1997). "Plasmodium falciparum, P. vivax,andP. malariae:A Comparison of the Active Site Properties of Plasmepsins Cloned and Expressed from Three Different Species of the Malaria Parasite". Experimental Parasitology (İngilizce). 87 (3): 185-193. doi:10.1006/expr.1997.4225. ISSN 0014-4894.
- ^ Clemente, J. C.; Govindasamy, L.; Madabushi, A.; Fisher, S. Z.; Moose, R. E.; Yowell, C. A.; Hidaka, K.; Kimura, T.; Hayashi, Y.; Kiso, Y.; Agbandje-McKenna, M. (1 Mart 2006). "Structure of the aspartic protease plasmepsin 4 from the malarial parasite Plasmodium malariae bound to an allophenylnorstatine-based inhibitor". Acta Crystallographica Section D: Biological Crystallography (İngilizce). 62 (3): 246-252. doi:10.1107/S0907444905041260. ISSN 0907-4449.
- ^ a b Mohapatra, P. K.; Prakash, Anil; Bhattacharyya, D. R.; Goswami, B. K.; Ahmed, Atique; Sarmah, Bibhash; Mahanta, J. (Temmuz 2008). "Detection & molecular confirmation of a focus of Plasmodium malariae in Arunachal Pradesh, India". The Indian Journal of Medical Research. 128 (1): 52-56. ISSN 0971-5916. PMID 18820359. 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2020.
- ^ BRUCE, M. C.; MACHESO, A.; GALINSKI, M. R.; BARNWELL, J. W. (Mayıs 2007). "Characterization and application of multiple genetic markers for Plasmodium malariae". Parasitology. 134 (Pt 5): 637-650. doi:10.1017/S0031182006001958. ISSN 0031-1820. PMC 1868962 $2. PMID 17140466.
- ^ Singh, Balbir; Kim Sung, Lee; Matusop, Asmad; Radhakrishnan, Anand; Shamsul, Sunita S. G.; Cox-Singh, Janet; Thomas, Alan; Conway, David J. (27 Mart 2004). "A large focus of naturally acquired Plasmodium knowlesi infections in human beings". Lancet (London, England). 363 (9414): 1017-1024. doi:10.1016/S0140-6736(04)15836-4. ISSN 1474-547X. PMID 15051281. 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2021.
- ^ "Biology: Malaria Parasites | CDC Malaria". web.archive.org. 13 Ekim 2008. 13 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2021.
- ^ Rutledge, Gavin G.; Böhme, Ulrike; Sanders, Mandy; Reid, Adam J.; Cotton, James A.; Maiga-Ascofare, Oumou; Djimdé, Abdoulaye A.; Apinjoh, Tobias O.; Amenga-Etego, Lucas; Manske, Magnus; Barnwell, John W. (2 Şubat 2017). "Plasmodium malariae and P. ovale genomes provide insights into malaria parasite evolution". Nature. 542 (7639): 101-104. doi:10.1038/nature21038. ISSN 0028-0836. PMC 5326575 $2. PMID 28117441.