Plaka içi deprem
| Makale serilerinden |
| Deprem |
|---|
 |
Plaka içi deprem terimi, bir tektonik plakanın iç kısımlarında meydana gelen çeşitli depremleri ifade eder; bu, tektonik bir plakanın sınırında meydana gelen bir levhalar arası depremin tersidir. Plaka içi depremler, özellikle mikro plakalarda meydana geldiğinde genellikle "katman içi depremler" olarak adlandırılır.[1][2]
Plaka içi depremler, daha tanıdık hali olan sınırda bulunan levhalar arası depremlere kıyasla nispeten daha nadirdir. Plaka sınırlarından uzaktaki yapılar sismik güçlendirmeden yoksun olma eğiliminde olmasından dolayı büyük plaka içi depremler ağır hasara neden olabilir. Zarar veren levha içi depremlerin örnekleri, 2001'deki yıkıcı Gujarat depremi, 2012 Hint Okyanusu depremleri, 2017 Puebla depremi, New Madrid, Missouri'deki 1811–1812 depremleri ve Güney Carolina, Charleston'daki 1886 depremidir.[3]
Tektonik plakalar içindeki fay zonları
[değiştir | kaynağı değiştir]Dünyanın yüzeyi yedi birincil ve sekiz ikincil tektonik plakadan ve ayrıca düzinelerce üçüncül mikroplakadan oluşmaktadır. Büyük plakalar, kabuğun altındaki mantonun içindeki konveksiyon akımları nedeniyle çok yavaş hareket eder. Hepsi aynı yönde hareket etmedikleri için, plakalar genellikle doğrudan çarpışır veya birbirleri boyunca yanal olarak hareket eder, bu da depremleri sıklaştıran tektonik bir durumdur. Plaka içi çevrelerde nispeten daha az sayıda deprem meydana gelir; çoğu depremler plaka kenarlarına yakın faylarda meydana gelir.
Tanıma göre, plaka içi depremler levha sınırlarının yakınında değil, levhaların normal olarak durağan iç kısımlarında bulunan faylar boyunca meydana gelir.[4] Bu depremler genellikle antik başarısız yarıkların bulunduğu yerlerde meydana gelir. Çünkü bu tür eski yapılar, bölgesel tektonik gerilime uyum sağlamak için kolayca kayabileceği yerkabuğunda bir zayıflık gösterebilmektedir.
Levha sınırlarına yakın depremlerle (mega bindirmeli depremler) karşılaştırıldığında, benzer büyüklükteki plaka içi depremler daha fazla sismik enerji yaymaktadır. Bu nedenle "sismik enerji", Mw'yi hesaplamak için kullanılan sismik momente kıyasla bir depremin potansiyel makrosismik etkileri için daha iyi bir ölçü olarak kabul edilir."[5]
Hasarları
[değiştir | kaynağı değiştir]Birçok şehir, nadir, büyük bir levha içi depremin sismik riskiyle yaşamaktadır. Bu depremlerin nedeni genellikle belirsizdir. Çoğu durumda, sebebiyet veren hata derinlere gömülmüştür[6] ve bazen hiçbir zaman bulunamaz bile. Bazı çalışmalar, antik fay zonları boyunca yerkabuğuna doğru hareket eden sıvıların neden olabileceğini göstermiştir.[6][7] Bu tür durumlarda, özellikle tarihsel zamanlarda yalnızca bir deprem olmuşsa, belirli bir şehir için tam sismik tehlikeyi hesaplamak zordur. Bu depremleri tetikleyen fay mekaniğinin anlaşılmasında bazı ilerlemeler kaydedilmektedir.
Plaka içi depremler, eski fay zonlarıyla ilgisiz olabilir ve bunun yerine buzlanma veya erozyondan dolayı da kaynaklanabilir.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Iwata (2011). "Characterization of the Heterogeneous Source Model of Intraslab Earthquakes Toward Strong Ground Motion Prediction". Pure and Applied Geophysics. 168 (1–2): 117-124. doi:10.1007/s00024-010-0128-7.
- ^ Senoa (2004). "Where and why do large shallow intraslab earthquakes occur?". Physics of the Earth and Planetary Interiors. 141 (3): 183-206. doi:10.1016/j.pepi.2003.11.002.
- ^ Hough (October 2003). "Intraplate Triggered Earthquakes: Observations and Interpretation". Bulletin of the Seismological Society of America. Seismological Society of America. 101 (3): 2212-2221. doi:10.1785/0120020055. 20 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2023.
- ^ Yang (2014). "Seismicity of the Ste. Genevieve Seismic Zone based on Observations from the EarthScope OIINK Flexible Array". Seismological Research Letters. 85 (6): 1285-1294. doi:10.1785/0220140079.
- ^ Leyton (2009). "Intraplate and interplate earthquakes in Chilean subduction zone: A theoretical and observational comparison". Physics of the Earth and Planetary Interiors. 175 (1): 37-46. doi:10.1016/j.pepi.2008.03.017. citing Choy, G.L.; Boatwright, J.; Kirby, S., 2002. The radiated seismic energy and apparent stress of interplate and intraslab earthquakes at subduction-zone environments: Implications for seismic hazard estimation, in The Cascadia subduction zone and related subduction systems–Seismic structure, intraslab earthquakes and processes, and earthquake hazards, Open-File Report 02–328, pp. 107–114, eds Kirby, S.H.; Wang, K.; Dunlop, S., US Geological Survey, Menlo Park, CA.
- ^ a b Kolawole (9 Eylül 2017). "Aeromagnetic, gravity, and Differential Interferometric Synthetic Aperture Radar analyses reveal the causative fault of the 3 April 2017 Mw6.5 Moiyabana, Botswana, earthquake". Geophysical Research Letters (İngilizce). 44 (17): 8837-8846. doi:10.1002/2017gl074620. ISSN 0094-8276.
- ^ Gardonio (13 Temmuz 2018). "The April 2017 Mw6.5 Botswana Earthquake: An Intraplate Event Triggered by Deep Fluids" (PDF). Geophysical Research Letters (İngilizce). 45 (17): 8886-8896. doi:10.1029/2018gl078297. ISSN 0094-8276. 24 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Şubat 2023.
- ^ Shobe (18 Aralık 2018). "Can Rivers Cause Earthquakes?". Scientific American. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2018.