Patara Kartuli Anbani
Patara Kartuli Anbani (Gürcüce: პატარა ქართული ანბანი), Osmanlı ülkesinde yaşayan Gürcülere kendi dilini öğretmek için İstanbul'da 1914 yılında yayımlanmış bir kitaptır. "Küçük Gürcü alfabesi" anlamına gelen kitap, Gürcü eğitimci İakob Gogebaşvili'nin Deda Ena adlı kitabını örnek almıştır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]İstanbul'da bir Gürcü okulunun açılması bu kentteki Gürcü kolonisine bağlı olarak gelişti. Buradaki Gürcü topluluğunun kökleri Osmanlı öncesine kadar uzanmaktadır. Rusya'nın 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Osmanlılardan ele geçirdiği Gürcü topraklarında Katolik Gürcülere baskı uygulamasının bir sonucu olarak 1860'larda İstanbul yeni bir Gürcü göçüne sahne oldu. İstabul'un Feriköy adlı köyünde Petre Harisçiraşvili öncülüğünde Katolik Gürcüler tarafından bir Gürcü manastırı kuruldu. Burada Gürcü dilinde eğitim veriliyor ve yayınlar yapılıyordu. Katolik Gürcülerin dışında kalan ve "Osmanlı Gürcüleri" olarak anılan Müslüman Gürcüler için ayrıca bir okulun açılması fikri, bu manastırda bir araya gelen Gürcü aydınlar arasında ortaya çıktı. Bu doğrultuda Osmanlı hükûmeti nezdindeki girişimin sonucunda okul açma izni alındı. Patara Kartuli Anbani de bu okul için hazırlanıp basıldı. Ancak kitabın basıldığı yıl Birinci Dünya Savaşı patlak verdi ve okulun açılması da gerçekleşemedi.[1]
Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Gürcüce eğitim vermek amacıyla Türkiye'de basılmış ilk ders kitabı olan Patara Kartuli Anbani'nin kapağında “Küçük Gürcü Alfabesi, Osmanlı Gürcüleri için hazırlanmış ve basılmıştır. Birinci Baskı, İstanbul, Gürcü Matbaası, Feriköy, 1914" (პატარა ქართული ანბანი, შედგენილი და გამოცემული ოსმალოს ქართველთათვის, გამოცემა პირველი, სტამბოლი, ქართული საბეჭდავი, ფერიქვევი, 1914) ibareleri yer almıştır.[2] Kitabın Osmanlı ülkesinde yaşayan Gürcüler için hazırlandığı ve Gürcü Katolik Manastırı matbaasında basıldığı bu ibarelerden de anlaşılmaktadır. Patara Kartuli Anbani adlı kitapta, kitabı hazırlayanın adı geçmemektedir. Buna karşın, Gürcüce bir kaynakta bu kitabın, baskıdan kaçıp İstanbul'da akrabalarının yanına sığınan ve Türkiye'de yaşayan Gürcülerin kendi dilinde eğitim alması için mücadele eden Memed Abaşidze tarafından hazırlandığı belirtilmiştir.[3]
Patara Kartuli Anbani 16 sayfadan oluşan küçük bir kitaptır ve iki bölümden oluşur. Birinci bölüm "ödev" (გაკვეთილი) adı altında yedi kısma ayrılmıştır. Bu kısımlarda Gürcü harfleri öğretilirken, bu harflerin nasıl telaffuz edileceği de belirtilmiştir. İkinci bölüm ise "okuma parçaları"ndan (საკითხავი) oluşur. Burada sekiz adet kısa okuma parçası yer alır. Sayfaların sonlarında da sayıların 1'den 10'a kadar birer birer, 10'dan 100'e kadar onar onar, 100'den 1000'e kadar yüzer yüzer okunuşu verilmiştir. Kitabın arka kapağında fiyatının 40 para olduğu, satıştan gelen parayla daha kapsamlı bir ders kitabının yayımlanacağı belirtilmiştir.[4]
Gürcü harfleri ve Osmanlıca karşılığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Gürcüce, Türkçeden farklı fonemlere de sahip bir dildir. Bugünkü Türk alfabesi gibi Osmanlı alfabesi de Gürcü alfabesinin bazı fonemlerini karşılamadığı için çift harfle gösterilmiştir. Ayrıca bazı fonemlerin "hafif" (حفیف) ve "sakil" (ثقیل), yani ağır biçimde telaffuz edilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Patara Kartuli Anbani adlı Gürcüce okuma ve yazma öğreten kitabın girişinde beş sesli ve 28 sessiz olmak üzere 33 harf verilmiştir. Sayfa sonuna düşülen notta ise, bunların dışında Gürcü dilinde dört harfin daha kullanıldığı ifade edilmiştir.[5]
| Gürcü alfabesi | Osmanlı alfabesi | Açıklama |
|---|---|---|
| آ | - | |
| ب | - | |
| ک | - | |
| د | - | |
| .آ | - | |
| و | - | |
| ز | - | |
| ت | - | |
| ای | - | |
| ق | حفیف | |
| ل | - | |
| م | - | |
| ن | - | |
| او | ثقیل | |
| پ | ثقیل | |
| ژ | - | |
| ر | - | |
| س | - | |
| ط | - | |
| او | حفیف | |
| ف | - | |
| ك | - | |
| غ | - | |
| ق | ثقیل | |
| ش | - | |
| چ | - | |
| ت س | - | |
| دز | - | |
| دس | - | |
| دچ | - | |
| خ | - | |
| ج | - | |
| ﻫ | - |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ İstanbul Gürcüleri, İstanbul, 2003, s. 29 7 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 975-8260-15-4
- ^ Patara Kartuli Anbani (Küçük Gürcü Alfabesi), İstanbul, 1914, 16 sayfa.
- ^ "Roin Malakmadze, Şuşana Putkaradze, Elza Putkaradze ve Şorena Putkaradze - İstanbul Gürcü Manastırından Yazılar (წერილები სტამბოლის ქართული სავანიდან), Batum, 2020, s. 645" (PDF). 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Mayıs 2022.
- ^ პატარა ქართული ანბანი (Küçük Gürcü Alfabesi), İstanbul, 1914, 16 sayfa.
- ^ პატარა ქართული ანბანი (Küçük Gürcü Alfabesi), İstanbul, 1914, s. 1.