Parti listeli nispi temsil
Parti listeli nispi temsil sistemleri, birden fazla adayın seçildiği seçimlerde (örneğin parlamento seçimleri) bir seçim listesine tahsisler yoluyla nispi temsil seçim sistemlerinin bir alt kümesidir. Ayrıca karışık ek üye sistemlerinin bir parçası olarak da kullanılabilirler.[1] Bu sistemlerde partiler seçilecek adayların bir listesini yapar ve her partiye aldığı oy oranında sandalye dağıtılır.
Sistem, seçmene oy kullanması için üç yol sunar:
- Seçmenler partiye oy verebilirler. (Arnavutluk, Arjantin, Türkiye ve İsrail'de olduğu gibi).
- Seçmenler adaylara oy verebilirler. Adayların aldığı oylar aynı zamanda adayın partisine yazılıyor. (Finlandiya, Brezilya ve Hollanda'da olduğu gibi).[2]
- Belirtilen son iki yol arasında bir karışım. (Lüksemburg'de olduğu gibi).[3]
Parti Koltuklarının Paylaştırılması
[değiştir | kaynağı değiştir]Parti listesindeki nispi temsil içinde koltuk tahsisinde birçok varyasyon mevcuttur. En yaygın ikisi şunlardır:
- Arnavutluk, Arjantin, Ermenistan, Avusturya, Brezilya, Bulgaristan, Hırvatistan, Kamboçya, Estonya, Finlandiya, İsrail, Polonya, İspanya ve daha birçok ülkede kullanılan D'Hondt yöntemi dahil en yüksek ortalama yöntemi ve Norveç, İsveç, Yeni Zelanda, Alman Federal Meclisi ve altı Alman eyaletinde (örneğin, Kuzey Ren-Vestfalya ve Bremen ) kullanılan Sainte-Laguë yöntemi.
- Hamilton yöntemi de dahil olmak üzere en büyük kalan (EBK) yöntemleri.
Liste orantılı temsili - örneğin ek üye sistemi kullanılarak - çeşitli melezlerde de birleştirilebilir.
Ana paylaştırma yöntemlerinin listesi:[4]
- Değiştirilmiş d'Hondt yöntemi (küçük partiler için iyidir)
- Huntington-Hill yöntemi (küçük partiler için az iyidir)
- Webster/Sainte-Laguë yöntemi, LR-Hare (seçim baraj) yoksa, değiştirilmediğinde çok küçük partiler için az iyidir)
- LR-Droop (büyük partiler için çok az iyidir)
- D'Hondt yöntemi (büyük partiler için az iyidir)[5]
- LR-Imperiali (büyük partiler için çok iyidir)
Tahsis formülü önemli olmakla birlikte, aynı derecede önemli olan bölge büyüklüğüdür (bir seçim bölgesindeki sandalye sayısı). Bölge büyüklüğü ne kadar yüksek olursa, bir seçim sistemi o kadar orantılı hale gelir. En orantılı olanı, seçim bölgelerinde bölünme olmadığı ve tüm ülkenin tek bir seçim bölgesi olarak ele alındığı zamandır. Dahası, bazı ülkelerde seçim sistemi iki düzeyde çalışır: genel olarak partiler için ve seçim bölgelerindeki adaylar için, yerel parti listeleri genel, ulusal listelerin kesirleri olarak görülür. Bu durumda, yerel seçim bölgelerinin büyüklüğü önemsizdir, koltuk dağılımı ulusal düzeyde hesaplanmaktadır.
Parti adaylarının seçimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir partinin liste adaylarının seçilme sırası, parti veya adayların içindeki bazı yöntemlerle (kapalı liste sistemi) önceden belirlenebilir veya genel olarak seçmenler (açık liste sistemi) veya ilçeler tarafından belirlenebilir. (yerel bir liste sistemi).
Kapalı Liste
[değiştir | kaynağı değiştir]Kapalı liste sistemlerinde her siyasi parti, seçimlerde o partiye ayrılan sandalyeyi kimin alacağına önceden karar verir, böylece bu listede en üst sırada yer alan adaylar her zaman mecliste yer alma eğilimindeyken, düşük sıralardaki adaylar için böyle bir durum yoktur. Seçmenler, bireysel adaylara değil, yalnızca partiye oy verir.
Açık Liste
[değiştir | kaynağı değiştir]Açık liste, seçmenlerin bir partinin adaylarının seçilme sırası üzerinde en azından bir miktar etkiye sahip olduğu herhangi bir parti listesidir. Açık liste, bir adayın önceden belirlenmiş bir listeyi yalnızca belirli sayıda oy ile yukarı taşıyabildiği nispeten kapalı listeden, listenin sırasının tamamen her bir adayın aldığı oy sayısına bağlı olduğu tamamen açık listeye kadar herhangi bir yerde olabilir.
Fransa'da nispi seçimlerdeki parti listeleri, ayrılacak sandalye sayısı kadar aday (ve departman seçimleri için iki kat fazla yedek) içermelidir, oysa diğer ülkelerde "eksik" listelere izin verilir. Bu açık liste sistemi panachage olarak bilinir.
Avantajları
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel olarak nispi temsil sistemlerine atfedilen avantajlara ek olarak Listeli Nispi Temsil Sistemi azınlık gruplarının daha fazla temsil edilmesine olanak sağlamaktadır. Çoğunlukla oy verme davranışı bir toplumun kültürel ve sosyal bölümlenmeleri ile uyumludur. Bu noktada sistem yasama organına hem çoğunluk hem de azınlık grupların dâhil edilmesine imkân sağlamaktadır. Sistem, partilerin toplumun tüm kesimlerine hitap edebilecek daha dengeli aday listeleri oluşturmalarını teşvik etmektedir. Kimi yeni demokrasilerdeki tecrübeler (Güney Afrika, Endonezya, Sierra Leone gibi) bu sistemin partileri çeşitli etnisiteye mensup adaylardan oluşan bir liste yapmaya yönelttiğini göstermektedir. Güney Afrika Millet Meclisine 1994 seçimlerinde seçilenlerin %52'si siyah (%11 Zulu, geriye kalanları Xhosa, Sotho, Venda, Tswana, Pedi, Swazi, Shangaan ve Ndebele kökenli), %32'si beyaz (üçte biri İngilizce, üçte ikisi Afrikanca konuşanlar), %7'si melez ve %8'i Hint kökenli idi. Namibya Parlamentosu da Ovambo, Damara, Herero, Nama, Baster kökenlilerden ve beyaz (İngilizce ve Almanca konuşan) topluluktan gelen üyeleri ile benzer şekilde çeşitlilik göstermektedir.
Listeli Nispi Temsil Sistemi, kadınların seçilme olasılığını artırmaktadır. Nispi seçim sistemlerinde kadınların seçilmesi neredeyse her zaman çoğunluk sistemlerinden daha kolay olmaktadır. Esas itibarıyla partiler, listeleri kadın siyasetçilerin siyasette yükselmesini sağlamak için kullanabilmektedir. Daha önce belirtildiği üzere, tek isimli seçim çevreleri (dar bölge) çoğu partiyi “daha fazla kabul görebilecek” adaylara yöneltmekte ve bu kişi nadiren bir kadın olmaktadır. Dünyanın her bölgesindeki nispi temsil sistemleri, seçilen kadın sayısı ve kadınların temsili açısından çoğunluk sistemlerine göre daha iyi sonuçlar ortaya çıkarmaktadır.[6]
Dezavantajları
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel itibarıyla nispi temsil sistemleri ile ilgili zikredilen hususlara ek olarak sistemin temsilciler ile seçmenler arasındaki bağ zayıflatmaktadır. Listeli Nispi Temsil Sistemi kullanıldığında ve özellikle Sırbistan veya İsrail örneğinde olduğu gibi tüm ülkenin tek bir seçim çevresinden ibaret olduğu durumlarda sistem, seçmenlerle temsilcileri arasındaki bağlantıyı kopardığı için eleştirilmektedir. Kapalı listeler söz konusu olduğunda seçmenlerin kendisini kimin temsil edeceğini belirleme imkânı bulunmamaktadır. Ayrıca seçmenin kendi ilçesi, mahallesi ya da köyü için belli bir temsilcisi de yoktur. Bunun yanı sıra seçmenler, bir milletvekilinin kötü performans gösterdiğini düşünüp o milletvekilini tekrar oy vermeyerek cezalandırma imkânından da yoksundur. Ayrıca, bazı gelişmekte olan ülkelerde toplumun çoğunluğunun kırsal bölgede yaşayan seçmenlerden oluşması durumunda, seçmenin memleketi/ikamet bölgesi ile olan bağı siyasi parti veya gruplarla olan bağından çok daha güçlü olabilmektedir.
Özellikle kapalı liste sistemlerinde parti genel merkezinin ve parti üst yönetiminin gücü aşırı şekilde artabilmektedir. Bir adayın parti listesindeki konumu seçilme ihtimalini belirleyen en önemli faktörlerden biri olmaktadır. Bu sebeple adayın parti liderlerine bağlılığı ve iyi ilişkiler içinde olması önem kazanmaktayken seçmenlerin verecekleri oylar, ikinci derece öneme sahip olmaktadır. Listeli Nispi Temsil Sisteminde alışılmadık bir durum olarak Guyana'da partilerin seçimlerde aday listelerini alfabetik olarak sıralayıp nihai sıralamayı seçim sonuçları belirlendikten sonra yapmaları gösterilebilir. Bu durum, yani sandalyelerin adaylara ancak sonuçlar açıklandıktan sonra dağıtılması, parti liderlerinin sadakati ödüllendirip bireyselliği cezalandırıcı bir tavır takınmalarına daha da fazla imkân tanımaktadır.
Listeli Nispi Temsil Sisteminde, muteber siyasi partilerin veya siyasi grupların varlığına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu durum, çoğu Pasifik ada ülkesinde olduğu gibi gelişmemiş veya gevşek parti yapılarına sahip toplumlarda bu sistemin uygulanmasını zorlaştırmaktadır.[6]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Karma üyeli nispi temsil, parti listeli nispi temsile benzer bir sistem.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Proportional Representation Systems". mtholyoke.edu. 24 Ocak 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Proportional Representation Open List Electoral Systems in Europe" (PDF). International Foundation for Electoral Systems. 24 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Système électoral du Grand-Duché de Luxembourg(fr)". elections.public.lu. 28 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Which Electoral Formula Is the MostProportional? A New Lookwith New Evidence" (PDF). 24 Haziran 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "The D'Hondt Method Explained" (PDF). 26 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b Emrah Hurma (1 Eylül 2020). "Dünyada Seçim Sistemleri" (PDF). TBMM. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2023.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ACE Projesi'nden 20 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PR Listesinin avantajları ve dezavantajları 10 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Açık, Kapalı ve Serbest Listeler 12 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - ACE Projesi'nden 20 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Seçim Sistemi Seçme El Kitabı 28 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived
- Ayırma veya Koltuk Numaralarının Yuvarlanması 10 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Seçim Formülleri Sözlüğü