Odontoblast
Omurgalılarda, odontoblast, diş pulpasının dış yüzeyinin bir parçası olan nöral krest kökenli bir hücre olup dentinogenezde görev alır. Dentinogenez, kök yüzeyindeki sementin üstünde ve diş minesinin altında bulunan dentin maddesinin yapımıdır.
Yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Odontoblastlar, hücre gövdeleri, dentin ve pulpa arasındaki arayüz boyunca kurondan servikse ve serviksten kök apeksine uzanan büyük sütun benzeri hücrelerdir. Hücre, özellikle birincil dentin oluşumu sırasında endoplazmik retikulum ve golgi kompleksi bakımından zengindir, bu da yüksek bir salgı kapasitesine sahip olmasını sağlar; önce predentin oluşturmak için kollajenöz matrisi, daha sonra olgun dentini oluşturmak üzere mineral katmanlarını üretir. Odontoblastlar diş gelişimi sırasında günde yaklaşık 4 μm predentin oluşturur.[1]
Dental papilla dış hücrelerinden farklılaşma sonrası salgılama sırasında polarize olduğu bilinmektedir. Öyle ki çekirdeği yeni oluşan dentinden uzakta ancak golgi kompleksi ve endoplazmik retikulumu ise tek yönlü sekresyonu sağlamak üzere dentine doğru hizalanır. Böylece birincil dentin oluşumu ile hücre pulpal olarak, gelecekte dentinoenamel bileşke olacak olan bazal membrandan uzağa, hareket eder. Bu hareketini iç mine epiteli ve dental papilla bileşkesinde yaparken arkasında pulpa içerisinde kalacak olan odontoblastik uzantılarını bırakır. Odontoblastik hücre gövdesi, konik yapısını, esas olarak ara filamentler olmak üzere, sitoskeletal liflerle sağlar. Kıkırdak ve kemiğin aksine, sement ile benzer olarak, odontoblastın hücre gövdesi üretilen yapıda hapis kalmaz; bunun yerine, bir adet sitoplazma bağlantılı uzantı oluşturulmuş dentin içinde bırakılır.[2] Odontoblastın farklılaşması, iç mine epiteli hücrelerindeki moleküller ve büyüme faktörleri tarafından sağlanır.[1]
Mine gibi dentin de avaskülerdir. Dentin içindeki odontoblastlar, bitişik pulpa dokusunda bulunan kan damarlarından kaynaklanan doku sıvısının dentin tübülleri içerisinde seyahat etmesiyle beslenir. Farklı büyüklüklerde olabilen her bir dentin tübülü içinde dentin sıvısı, odontoblastik uzantı ve muhtemelen bir aferent akson vardır. Tübül içindeki dentin sıvısı, muhtemelen, odontoblastın hücre zarını çevreleyen ve pulpadaki hücre gövdesinden köken alan doku sıvısını içermektedir.[2]
Odontoblastların hücre dışı matris proteini olan reelin salgıladığı gösterilmiştir.[3][4][5]
Bir pulpal A-delta (zararlı, kısa ve keskin ağrı) sinir lifi ya dentin pulpa kesişiminde örtülmüştür ya da odontoblast uzantısı ile dentin tübülünde kısa bir mesafe kat etmiştir. (maks ~0.1 mm) Bu uzantı dentin tübülü içerisindedir. Sürmekte olan bir dişte, bu uzantı nadiren dentin derinliğinin 1/3'ünün ötesine uzanır, bu nedenle dentin hiperensensivitesini açıklayan odontoblast transdüksiyon teorisinin doğru olma olasılığı düşüktür.
Gelişimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Odontoblastlar, 17-18. haftada ilk olarak diş gelişimi bölgelerinde görünür ve bakteriyel veya kimyasal etmenlere ya da dolaylı olarak ısı veya travma gibi (örneğin, diş hekimliği prosedürleri) etkenlere maruz kalmadıkça canlı hayatının sonuna kadar varlıklarını sürdürürler. Odontoblastlar aslında dental papillaların dış hücreleridir. Bu nedenle, dentin ve pulpa dokusu benzer embriyolojik arka planlara sahiptir, çünkü her ikisi de aslen diş jerminin diş papillalarından köken alır.[2]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Ten Cate's Oral Histology, Nanci, Elsevier, 2013, page 170
- ^ a b c Illustrated Dental Embryology, Histology, and Anatomy, Bath-Balogh and Fehrenbach, Elsevier, 2011, page 156
- ^ "A substractive PCR-based cDNA library from human odontoblast cells: identification of novel genes expressed in tooth forming cells". Matrix Biology. 19 (5). Eylül 2000. ss. 421-30.
- ^ "New genes involved in odontoblast differentiation". Adv. Dent. Res. Cilt 15. Ağustos 2001. ss. 30-3. 13 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2020.
- ^ "Expression and localization of reelin in human odontoblasts". Matrix Biology. 23 (5). Ağustos 2004. ss. 277-85.