Nigia
Nigia, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı eski bir yerleşimdir. Günümüzde Esentepe adıyla Borçka ilçesinin İbrikli köyünün mahallesidir. Nigia, Borçka kasabası ile İbrikli köyü arasında yer alır.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir Gürcü köyü olan Nigia (ნიგია), Türkçeye Nigiya veya Nigaya (نیكایا) olarak girmiştir.[2] Ruslar ise bu yer adını Nagia (Нагиа) olarak yazmıştır.
Nigia tarihsel Gürcistan'ın güneybatı bölümünü oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ilk yarısından itibaren Gürcülerden ele geçirmiştir. Köydeki kilise kalıntıları bu dönemden kalmış olmalıdır ve bu kilise kötün Osmanlı döneminden önce de bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[3] Bunula birlikte bu yerleşim eski Osmanlı kayıtlarında yer almamıştır.
Nigia, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon vilayetinin dört sancağından biri olan Lazistan sancağına bağlı Gonio nahiyesinde yer alıyordu. Ancak 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde ayrı köy olarak yer almamıştır.[4]
Nigia, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. 1886 nüfus tespitinde Nagia (Нагиа) olarak kaydedilmiş olan köy, Barum sancağının Gonio kazasına bağlıydı. Ebrika nahiyesinin dört köyünden biriydi. Nigia'nın nüfusu, 25'i erkek ve 20'si kadın olmak üzere, 13 hanede yaşayan 45 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı, Müslüman Gürcü anlamımda "Acarlar" (Аджарцы) adıyla kaydedilmiştir.[5] 1890'ların başında Klarceti bölgesini gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze Nigia'nın 15 hanedan oluştuğunu, Nigia tepesinde bir kilisenin yıkıntılarının bulunduğunu yazmıştır.[6]
Nigia köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Bu durum, 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Sovyet Rusya tarafından kabul edildi. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Nigia Türkiye'ye bırakıldı.[7]
Nigia veya Nigya, Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Tekeli olarak değiştirildi. 1926 tarihli nüfus tespitinde Tekeli köyü 5 haneden oluşuyordu. Bu sırada köyde, 18'i erkek ve 9'u kadın olmak üzere 18 kişi yaşıyordu.[8] Nigia köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Tekeli" adıyla bir köy olarak geçer. Bu tarihte köy Artvin vilayeti merkez kazasının Borçka nahiyesine bağlıydı.[9] Ancak 1935 genel nüfus sayımında köy olarak yer almamış olması, Nigia'nın bu iki tarih arasında İbrikli köyüne bir mahalle olarak bağlandığını göstermektedir. Nigia, günümüzde de "Esentepe" adıyla bu köyün bir mahallesidir.
Nigia’daki köy kilisesinin 19. yüzyılın son çeyreğinde yıkıntıları mevcuttu. Günümüzde ise kilse tamamen ortadan kalkmıştır.[10]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Kırım ve Kafkas Haritası - "Borçha paftası"". 10 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2022.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 118". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2022.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913, s. 147" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ekim 2022.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi: 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 381. ISBN 9789157871117.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), "Batum okrugu", sıra no: 1263, Tiflis, 1893". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2022.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913, s. 147" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ekim 2022.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2022.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (birinci basım: 1927), s. 143.]
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 78.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 136, ISBN 9789941478178.