İçeriğe atla

Neophocaena asiaeorientalis

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Neophocaena asiaeorientalis
Neophocaena asiaeorientalis
Ortalama insan ile boyut karşılaştırması
Korunma durumu

Tehlikede (IUCN 3.1)[3]

Kritik tehlikede (IUCN 3.1)[4] (Yangtze finless porpoise)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Hayvan
Şube: Chordata
Sınıf: Mammalia
Takım: Cetacea
Familya: Phocoenidae
Cins: Neophocaena
Tür: N. asiaeorientalis
İkili adlandırma
Neophocaena asiaeorientalis
Pilleri & Gihr, 1972[1][2]
Dağılımı kırmızı ile gösterilmiştir

Neophocaena asiaeorientalis Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından yeni kabul edilmiş bir liman yunusu türüdür ve Çin'de Yangtze Nehri'ne endemiktir. Çin nehir yunusunun soyunun tükenmesinden sonra ve popülasyonunun hızla azalmasından ötürü Çin hükûmeti tarafından en yüksek koruma statüsü olan Ulusal Birinci Derece Önemli Korunma Altında Olan Vahşi Hayvan statüsü verilerek soyunun tükenmemesi için önlem alınmıştır. Dünya Doğayı Koruma Vakfı ve IUCN gibi küresel çevre koruma örgütleri Çin hükûmeti ile bu türün yaşaması için ortak çalışmalarda bulunmaktadır.

Dağılımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Neophocaena asiaeorientalis yalnızca Yangtze Nehri'nin batısında yaşar. Yalnızca tatlısuda yaşayan bilinen tek musur türüdür. Ancak nehir üzerindeki gelişmeler nedeniyle ana nehir kolu ile buna bağlı Poyang Gölü ile Dongting Gölü'nde kalmışlardır.

Sırt yüzgeçsiz liman yunuslarının iki türü vardır ve ikisi de Çin'in sahillerinde, Penghu Adası'nda, Halong Körfezi'ni de kapsayacak şekilde Vietnam kıyılarında yaşarlar. Matsu Adaları'nın kuzey sınırı olduğu düşünülmektedir ve buradaki yerel popülasyonun sırt yüzgeçsiz liman yunusu popülasyonundan az olduğu sanılmaktadır. Bu iki tür Matsu bölgesinde iç içe geçmişlerdir.[5]

Fiziksel özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sırt yüzgeçsiz liman yunusunun tasviri

Bu liman yunusunun sırt yüzgeci yoktur. Sırt yüzgeci yerine üzeri küçük yumrularla kaplı kalın bir deriden oluşan dar bir kamburu vardır. Ayrıca alnı da diğer musurlara kıyasla oldukça dik olarak inmektedir. Her iki çenesinde de on beş ila yirmi bir diş bulunur ve diş sayıları diğer musurlara göre ortalama olarak daha azdır.[6]

Boyları 2,27 m.ye ve ağırlıkları da 72 kg.ya ulaşabilir ancak çoğu daha küçük boyutludur. Erişkinler genellikle 1,55 m. boyuna ve 30 ila 45 kg. ağırlığa erişirler.[6] Yan yüzgeçleri orta büyüklüktedir ve gövde boyunun %20'sine ulaşırlar. Erişkinler tipik olarak açık gri olarak tek renklidir ancak bazılarının ağız çevresi daha açık ve yan yüzgeçlerin önü daha koyu olabilir. Dağılımının merkezinde ve doğusunda, yenidoğan yavrular genellikle sırt kamburları gri olmak üzere kara renklidir ve ancak dört ila altı aylık olduktan sonra tamamen grileşirler. Ancak batıda yaşayanların yenidoğanları açık krem rengindedir ve yaşlandıkça derileri koyulaşır.[6][7]

Anatomisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer balina ya da yunus türlerine nazaran sırt yüzgeçsiz liman yunusu anatomisi oldukça iyi araştırılmıştır. Örneğin sırt yüzgeçlerinin yerinde yer alan yumruların çok sayıda sinir ucu içerdiği ve dolayısıyla algısal bir işlevi olduğu düşünülmektedir. Kulaklar ile beyin arasında hızlı iletişim üzerine uzmanlaşmış çok sayıda büyük sinir lifleri içeren işitsel sistemin de çok gelişmiş olduğu görülmektedir. Öte yandan küçülmüş lensi, optik sinir ile gözleri oynatan kaslar arasında sınırlı sayıda sinir lifi ile görüşü görece zayıftır.[6]

Hayvanın toplam ağırlığının yalnızca %5'ini oluşturan iskelet sıra dışı bir şekilde oldukça hafiftir. Yarısı kuyrukta olmak üzere 58 ila 65 arasında omuru vardır ve ilk üç boyun omuru kaynaşmıştır. Göğüste on ila on dört çift arasında kaburga vardır ve bazen yedinci omur ile bağlantılı fazladan bir kaburga çifti olduğu bildirilmiştir.[6] 44 çift spinal siniri vardır.[8]

Burun boşluğunda karmaşık yapısı olan ve boşluğu hava geçişine tamamen kapatabilen dokuz ila on hava kesesi içerir. Bunların ardında fazladan bir vomeronazal kese vardır.[9] Yalnızca dört kıkırdak halkadan oluşan soluk borusu ise kısadır.[6] Midede üç bölüm bulunur; çekum yoktur ve ince bağırsak ile kalın bağırsak arasında belirgin bir fark yoktur.[10][11]

İnsanlarla etkileşimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tehditler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Balıkçılık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Balıkçıların dikkatsizliği sonucu ağlara takılarak boğulmanın bu yunus türünün popülasyonunun azalmasında önemli bir faktör olduğu düşünülmektedir. Yasadışı avlanma ve sık gözlü ağlar gibi zarar verici yöntemler Yangtze Nehri'nde sıklıkla görülmektedir. Bu yunusların tercih ettikleri yaşama alanları ile sık gözlü ağ kullanılarak balıkçılık yapılan alanlar kesiştiği için bu türü özellikle balık ağlarına takılarak boğulma konusunda hassas hâle getirmektedir. Ancak son zamanlarda IUCN tarafından Yangtze kıyılarında yaşayan balıkçı köylerinde yaptığı araştırma sonucu son yirmi yılda yunus popülasyonunun azalmasıyla birlikte balık ağlarına takılarak ölüm vakalarının azaldığını dolayısıyla da sık gözlü ağ kullanımının popülasyon azalmasının ana nedeni olamayacağını önermektedir.[7]

Gelişme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nehir üzerinde trafiğin ve kirliliğin artması ile birlikte yaşam alanlarının şartlarının kötüleşmesi popülasyonun azalmasına neden olan faktörler arasındadır. Artan tekne trafiği pervane çarpması nedeniyle ölümlere neden olmuş olmasının yanı sıra tekne gürültüsü bu musurların birbirleri ile haberleşme yetisini kısıtladığı gibi avlanma ve yön bulma gibi yetilerini de etkilemektedir. Balık ağlarına takılma ile ölüm vakaları azalırken teknelerin çarpması nedeniyle ölüm vakalarında son yıllarda artış gözlemlenmektedir.[12]

Nehir ve göl yataklarından yaygın olarak kum çıkarma sanayisi de bu musurlar ve avları için önemli yaşam ortamlarını yok etmekte ve çevre sorunları ortaya çıkarmaktadır. Bu sorun özellikle Dongting ve Poyang göllerinde önemli sorunlara neden olmaktadır.[13] Nehir havzasında yaşayanların sayısı 400 milyonu, kurulu fabrikaların sayısı da binleri geçmektedir. Hem insan nüfusu hem de sanayi tesisleri çok büyük ölçüde evsel, zirai ve sanayi atıklarını nehre boşaltmaktadır. Ancak bu atıkların bu musur türünün sağlığını, doğurganlığını ve popülasyonunu etkilediği kanıtlanamamıştır. Nisan 2004'te dört musur Dongting Gölü'nde bir hafta içinde arka arkaya ölmüştür ve muhtemelen bu ölümlerin kaynağı uzun süreli cıva ve kroma maruz kalmanın yanı sıra kısa süreli pestisite maruz kalmadır.[14]

Barajların nehir ve göl ekoloisi üzerinde önemli etkileri olmaktadır. Yangtze Nehri'nde barajlar nedeniyle nehir ile bağlantılı göller arasındaki su yolları kesildiğinden ötürü göç eden avlar etkilenmektedir. Özellikle Üç Boğaz Barajı Yangtze Nehri ve buna bağlı göllerdeki ekoloik koşulları değiştirmiş ve değiştirmeye devam etmektedir.[12]

Koruma çabaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

2014 yılı itibarıyla Yangtze'nin ana kolunda 505 liman yunusu kalmıştır ve Ezhou ile Zheniang'ta popülasyon yoğunluğu alarm verici seviyelerde azalmıştır. Tehdit altında olan türlerin çoğunun popülasyonun azalma oranları korunma statüsü veildikten sonra azalmasına rağmen bu liman yunusu türünün popülasyon azalma hızı ivmelenerek artmaktadır. 1994 ila 2008 yılları arasında popülasyon azalma oranı yıllık %6,06 olarak bulunmuştur ancak 2006 ila 2012 yılları arasında popülasyonları yarıdan fazla azalmıştır. 1976 ila 2000 yılları arasındaki azalma oranları %69,8'dir.[15] Dünya Doğayı Koruma Vakfı'nın 2012'de yaptığı bir araştırmada popülasyon azalma hızının yıllık %13ü7 ivmelendiği gösterilmiştir.[16] Bu popülasyon azalmasının ana nedenleri 1990'lardan beri Çin endüstrisinin aşırı büyümesi sonucunda tekne trafiğinin ve kirliliğin artması sonucu çevre şartlarının kötüleşmesidir.[17] Bunlar nehrin üzerine kurulan barajlar ve yasadışı balıkçılık aktiviteleri ile görülebilir.[12] Bu türü korumak için Çin Tarım Bakanlığı bu türe Ulusal Birinci Derece Önemli Korunma Altında Olan Vahşi Hayvan statüsü vererek bu yunuslara zarar vermeyi yasadışı hâle getirmiştir. Alınan koruma önlemleri yirmi beş yıl içinde Tian-e-Zhou Oxbow Nature Reserve'de yunus popülasyonunun beşten kırka çıkmasını sağlamıştır.[18] Çin Bilimler Akademisi'nin Wuhan Hidrobiyoloji Enstitüsü Dünya Doğayı Koruma Vakfı ile birlikte bu türün geleceğini korumak adına çalışmaktadır ve beş liman yunusunu başka bir i-koruma altındaki alan olan He-wang-miao oxbow'a yerleştirmiştir.[19] En yüksek popülasyon yoğunluğunun olduğu yerlerde beş korunma altında doğal alan oluşturulmuş ve ölüm oranları bu alanlarda zararlı balıkçılık gereçleriyle avlanmayı yasaklayarak devriyeler kullanmak yoluyla kontrol altına alınmaya çalışılmıştır. Ayrıca esâret altında üremeyi sağlayabilmek için liman yunusunun biyolojisini araştırma üzerine çabalar sarf edilmektedir. Çin Bilimler Akademisi'nin Wuhan Hidrobiyoloji Enstitüsü'nde 1992 yılında kurulan Baiji Dolfinaryumu bu liman yunusu türünü etkileyen davranışsal ve biyoloik faktörleri ve özellikle de mevsimsel değişikliklerin üreme hormonları ve üreme biyolojisi üzerindeki etkilerini araştırmaya yardımcı olmaktadır.[20]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Pilleri, G.; Gihr, M. (1972). Contribution to the knowledge of the cetaceans of Pakistan with particular reference to the genera Neomeris, Sousa, Delphinus and Tursiops and description of a new Chinese porpoise (Neomeris asiaeorientalis). 
  2. ^ William Perrin (2015). Perrin WF (Ed.). "Neophocaena asiaeorientalis' Pilleri & Gihr, 1972". World Cetacea Database. World Register of Marine Species. 
  3. ^ Wang, J.Y.; Reeves, R. (2017). "Neophocaena asiaeorientalis". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2017: e.T41754A50381766. Erişim tarihi: 13 Şubat 2020. 
  4. ^ Wang, D.; Turvey, S.T.; Zhao, X; Mei, Z. (2013). "Neophocaena asiaeorientalis ssp. asiaeorientalis". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2013: e.T43205774A45893487. Erişim tarihi: 18 Kasım 2015. 
  5. ^ Jefferson A.T.; Wang Y.J. (2011). "Revision of the taxonomy of finless porpoises (genus Neophocaena): The existence of two species" (PDF). Journal of Marine Animals and Their Ecology. 4 (1). The Oceanographic Environmental Research Society. 3 Ocak 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2015. 
  6. ^ a b c d e f Jefferson, T.A.; Hung, S.K. (2004). "Neophocaena phocaenoides" (PDF). Mammalian Species. Cilt 746. ss. 1-12. doi:10.1644/746. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2016. 
  7. ^ a b Wang, D.; Turvey, S.T.; Zhao, X; Mei, Z. (2013). "Neophocaena asiaeorientalis ssp. asiaeorientalis". The IUCN Red List of Threatened Species 2013. 19 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2015. 
  8. ^ Wu, B. (1989). "The spinal cord of finless porpoise, Neophocaena phocaenoides". Acta Theriological Sinica. 9 (1). ss. 16-23. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2016. 
  9. ^ Gao, G.; Zhou, K. (1989). "Anatomy of the nasal passage and associated structures of Neophocaena phocaenoides". Acta Theriologica Sinica. 9 (4). ss. 275-280. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2016. 
  10. ^ Li, Y. (1984). "The digestive organs of the finless porpoise (Neophocaena asiaeorientalis). I. Tongue, oesophagus and stomach". Acta Theriologica Sinica. 4 (4). ss. 257-264. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2016. 
  11. ^ Qian, W. (1985). "The digestive organs of the finless porpoise Neophocaena asiaeorientalis. II. Intestines, liver and pancreas". Acta Theriologica Sinica. 5 (1). ss. 3-9. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2016. 
  12. ^ a b c Zheng, J. S.; Liao, X. L.; Tong, J. G.; Du, H. J.; Milinkovitch, M. C.; Wang, D. (2007). "Development and characterization of polymorphic microsatellite loci in the endangered Yangtze finless porpoise (Neophocaena asiaeorientalis)". Conservation Genetics. 9 (4). ss. 1007-1009. doi:10.1007/s10592-007-9435-7. 
  13. ^ Kejia, Zhang (2007). "Poyang Lake: saving the finless porpoise". 8 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2015. 
  14. ^ Yang, Fangxing; Zhang, Qinghua; Xu, Ying; Jiang, Guibin; Wang, Yawei; Wang, Ding (2008). "Preliminary hazard assessment of polychlorinated biphenyls, polybrominated diphenyl ethers, and polychlorinated dibenzo-p-dioxins and dibenzofurans to yangtze finless porpoise in dongting lake, china". Environmental Toxicology and Chemistry. 27 (4). ss. 991-996. doi:10.1897/07-381.1. 
  15. ^ Hashimoto, M.; Shirakihara, K.; Shirakihara, M.; Hiramatsu, K. (2013). "Estimating the rate of increase for the finless porpoise with special attention to predictions for the inland sea population in japan". Population Ecology. 55 (3). ss. 441-449. doi:10.1007/s10144-013-0374-5. 
  16. ^ WWF Global (2012). "Yangtze River expedition points to decline of endangered finless porpoise". World Wildlife Fund. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2015. 
  17. ^ Mei, Zhigang, Xinqiao Zhang, Shiang-Lin Huang, Xiujiang Zhao, Yujiang Hao, Lin Zhang, Zhengyi Qian, Jinsong Zheng, Kexiong Wang, and Ding Wang. "The Yangtze Finless Porpoise: On an Accelerating Path to Extinction?" Biological Conservation 172 (2014): 117-23. Sciencedirect. Web. 30 Oct. 2015.
  18. ^ Shiguan, Zhuang. "Scientists Join Hands to Seek the Last Yangtze River Dolphin". 12 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2015. 
  19. ^ Krchnak, Karin (30 Eylül 2014). "Saving the Finless Porpoise". Dünya Doğayı Koruma Vakfı. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2015. 
  20. ^ Wang, D.; Hao, Y.; Wang, K.; Zhao, Q.; Chen, D.; Wei, Z.; Zhang, X. (2005). "the first yangtze finless porpoise successfully born in captivity". Environmental Science and Pollution Research International. 12 (5). ss. 247-250. doi:10.1065/espr2005.08.284. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Neophocaena_asiaeorientalis&oldid=33611626" sayfasından alınmıştır