Nadir Şah Afşar'ın Semerkant'ı ele geçirmesi
| Nadir Şah Afşar'ın Semerkant'ı ele geçirmesi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nadir'in seferleri ve Nadir Şah'ın Orta Asya seferi | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
.svg){kind=small} Afşar İmparatorluğu |
 Buhara Hanlığı Semerkant beyliyi | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Nadir Şah Afşar |
Ebulfez Han Ebu Selam Han | ||||||||
Nadir Şah Afşar'ın Semerkant'ı ele geçirmesi - Nadir Şah'ın Orta Asya seferi sırasında bölgenin siyasi ve ekonomik merkezlerinden biri olan Semerkant'ı ele geçirmesi olarak biliniyor.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Semerkant'ın alınmasını sağlayacak seferin temelleri 1730'larda atıldı. Bu sırada Nadir, Hindistan seferindeydi ve halefi şehzade Rzagulu Mirza, Orta Asya devletleri üzerinde birkaç parlak zafer kazanmayı başarmıştı. Rzagulu'nun Hive'yi ele geçirmesi, bir karşı saldırı başlatmakla tehdit eden Hive hükümdarı İlbars Han'ı kızdırdı. Nadir'in kendisi uzakta olduğu için oğluna operasyonları sona erdirmesini emretti. Planı, dönüşünden sonra kendi komutası altında daha parlak operasyonlar yürütmekti.[1]
Hive'nin ilhakından sonra İlbars idam edildi ve yerine Ebulfez Han geçti. Nadir onun daha sadık olacağını düşündü. Bu sefer sonucunda Safeviler de dahil olmak üzere bölgedeki mevcut devletlerin neredeyse hiçbiri Orta Asya'ya karşı bir zafer elde edemediyi zafer kazandı.[2]
Orta Asya'ya yürüyüşün başlangıcı
[değiştir | kaynağı değiştir]Nadir Şah Türkistan'ı fethetmek istiordu. Bunun için ilk adım olarak Amu Derya'nın üzerine bir köprü inşa etti. Bu köprü, yüklü iki devenin yan yana geçmesi için elverişliydi. Köprünün yapımı 45 gün sürdükten sonra Nadir'in emriyle köprünün iki yanına surlar dikildi. Her tahkimatta 5 bin savaşçı yerleştirildi. Bu hazırlıkların ardından Nadir Şah komutasındaki Afşar'ın ordusu, Buhara'ya yürüdü ve ordu yorgun olmasına rağmen hızla taarruza geçti.
Nadir Şah, Amuderya kıyısındaki kamptan Çarco şehrini ele geçirmek için 8 bin kişilik bir orduyla Rzagulu Mirze'yi gönderdi. Diğer bir general olan Aligulu Han'a, nehrin doğusundaki şehirlere doğru ilerlemesi ve tabi olmayan yerleri ele geçirmesi emredildi. Rzagulu Mirze, Çarco'ya yaklaştığında şehir çoktan terk edilmişti. Afşar'ın ordusunun yaklaştığını duyan şehir halkı, şehri terk ederek Harezm'e gitti. Aligulu Han da güçlü bir direnişle karşılaşmadan gerekli arazileri tabii etdirdi.[3]
Buhara valisi Ebulfez Han, Nadir'in ordusunun gücünden korktu ve veziri Bi Atalıg'ı Nadir'in kampına gönderdi. Elçiyi saygıyla karşılayan Nadir, onun barış teklifini memnuniyetle karşıladı, ancak Ebulfez Han'ın Karagül'de görüşme teklifini reddetti. Nadir, Ebulfez Han barış istiyorsa kampına kendisinin gelmesi gerektiğini söyledi ve bu isteği kabul edildi. Ancak bu sırada Ebulfez Han, farklı kabilelerden toplanan 100.000 kişilik bir ordunun kendisine yardım etmeye hazır olduğu haberini aldı. Bu orduyla Nadir'i mağlup edip bölgedeki nüfuzunu artırma ihtimalini düşündü ve Nadir ile barış konusunda görüşmeyi reddetti. Türkistan'ın birçok asilzadesi ve ordu komutanı da Ebulfaz Han'ın Nadir ile savaşma kararını savundu. Sonunda Ebulfaz Han ordularını hazırlayarak Buhara'dan ayrıldı. Nadir'i Buhara'ya iki mil uzaklıkta bulunan İslam denilen bölgede karşılamak istedi. Nadir'i Buhara'ya iki fersah uzaklıkta bulunan İslam denilen bölgede karşılamak istedi. Nadir Abulfaz Han'dan haber alınamayınca, izcileri aracılığıyla olup bitenleri öğrenmiş ve komutanlarıyla görüşmelere başlamıştır.[4]
Askerlerin güvenliğini sağlamak için Hacı Han Kurd ve Kasim Bey Afşar önderliğinde 3 bin kişilik bir grup muhafızlık görevi verildi. Bu muhafız birliği, Katartut yakınında Ebulfaz Han'ın muhafız birliği ile karşı karşıya geldi ve aralarında bir çatışma yaşandı. Nadir'in birlikleri ağır savaştan galip çıktı.
Buhara'nın ele geçirilmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Nadir Şah'ın topçuları Ebulfez Han'ın birliklerine ağır kayıplar verdirdi. Özbek ve Türkmen güçlerinin ilk kez top ve zenbureklerle karşılaşması, aralarındaki karışıklığı artırdı. Özellikle merkezdeki kuvvetler çarpıştı. Ancak Ebulfez Han'ın birlikleri geri çekilmedi. Merkezden ilerlemenin imkansız olduğunu görünce yanlardan, topların çalışmadığı yönlerden saldırıya devam ettiler. Her halükarda, karşıt tarafların karşılıklı çabaları, yakın muharebenin yoğunlaşması için temel oluşturdu. Mevcut tüm gerginliğe rağmen Nadir Şah, birliklerinin ana saldırı gücünü Ebulfez Han'ın durduğu pozisyonlara yönlendirmeyi başardı. Bu, Türkistan birliklerinin savaş gücünü yok etti. Genel safların dağıldığını gören Ağılı generali savaş alanını terk ederek geri döndü. Bu olduğunda Ebulfez Han kazanamayacağından emin oldu ve Buhara kalesine sığındı.[5]
Nadir karşısında galip gelemeyeceğini anlayan Ebulfez Han, tekrar bir elçi göndererek barışı kabul ettiğini ilan etti. Nadir Şah bu uzlaşma teklifini kabul etti ve hatta kendisine gelen elçiler aracılığıyla Ebulfez Han'a değerli hediyeler gönderdi. Doktor Atalık'ın getirdiği haberi duyan Ebulfez Han da, Nadir Şah'a değerli hediyeler gönderdi. Ebulfaz Han ile barış sağlandıktan sonra Nadir Şah, Buhara'ya hareket etti. Nadir Şah, Buhara'nın nüfusunu tehlikeye atmamak için yiyecek temini işini Hakim Atalık'a emanet etti. Nadir Şah'ın Buhara'da kaldığı süre boyunca Hakim Atalık, birliklerine yiyecek sağlamak zorunda kaldı. Birlik komutanlarına, savaşçıların yiyecek ve iaşe konularında yerel halkı rahatsız etmemeleri talimatı verildi. Nadir Şah ayrıca komutanlara birlikler arasındaki disiplini kontrol altında tutmaları talimatını verdi. Nadir'in emrine göre, yerel halka dokunan ve disiplini ihlal edenler tutuklanıp idam edilmelidir. Buhara'ya girdikten sonra Nadir Şah adına hutbe okundu ve madeni para basıldı.[6] Şimdi önündeki hedef Semerkant şehrini ele geçirmekti.
Semerkant'ın ele geçirilmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Nadir Şah'ın ordusu 1740'ta Semerkant'a saldırdı. O zaman Buhara Hanlığı çoktan Nadir Şah devletine bağlıydı. Emir Timur'un hayranı olan Nadir Şah'a göre Semerkant'ın sembolik bir anlamı vardı. Nadir Şah, Semerkant'a neredeyse hiç karşı konulmadan girdi ve oradan, devleti için hâlâ bir tehdit olan İlbars Han'ın üzerine yürümeye hazırlandı.[7]
Semerkant'ı kolayca ele geçiren Nadir Şah, Semerkant, Buhara ve Hokand güçlerinden oluşan 20.000 kişilik bir ordunun kendisine yaklaştığı bilgisini aldı. Lütfali Han'ın önderliğinde üzerlerine bir ordu gönderildi ve isyancılar bunu öğrenip geri çekilmeye başlamalarına rağmen, Lütfali Han onlara yetişmeyi başardı ve onları yendi.
Rivayete göre Nadir Şah, Semerkant'ta bulunan Bibi Hanım Camii'nin altın, gümüş, değerli taşlar, mücevher ve diğer kıymetli madenlerden yapılmış çift kapısının yanı sıra çok sayıda mimar, sanatçı ve bilim adamını kendisile Afşar İmparatorluğunun merkezine getirmişti.[8]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Soucek 2000, s. 195.
- ^ Soucek 2000, s. 195-196.
- ^ Süleymanov 2001, s. 394.
- ^ Süleymanov 2001, s. 394-395.
- ^ Süleymanov 2001, s. 396.
- ^ Süleymanov 2001, s. 397.
- ^ Нодиршоҳ Афшор. Ташкент: НЭУ. 2000-2005.
- ^ "Роковая алчность Нодиршаха". samarkand-guide.narod.ru. 24 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022.
Kaynak
[değiştir | kaynağı değiştir]- Soucek, Svat (2000), A History of Inner Asia, Oxford: Oxford University Press
- Mehman Süleymanov. Nadir şah (PDF). 30 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Ekim 2022.