Nadir Şah'ın Seferleri
| Nadir Şah Seferleri | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Afşar hanedanının kurucusu Nadir Şah | |||||||||
| |||||||||
Nadir Şah Seferleri, önce han sonrasında Safevi hanedanının yerine şah olan Afşar İmparatorluğu'nun kurucusu Nadir Şah'ın 18. yüzyılın ilk yarısında İran ve Orta Asya'da gerçekleştirdiği askeri seferlerdir. Nadir'in seferlerinin ilki Safevi hanedanı komutanı olarak Hotakilere karşı başlatıldı. Safevi İmparatorluğu'nun başkenti İsfahan'ın Afganlar tarafından ele geçirilmesinin ardından Safevi hanedanı neredeyse yıkılıyordu. Safevi tahtını yeniden tesis etmeye çalışan ve krallık unvanına sahip çıkan II. Tahmasib, Safeviler Nadir'i kişisel askeri hizmetine kabul etti. Nadir o dönemde Horasan'da küçük ve önemsiz bir askerî birliğin komutanlarından biriydi. Kuzeybatıdaki Abdali Afganlarını etkisiz hale getirdikten sonra II. Tahmasb'ı kendisine bağımlı hale getiren Nadir, ülkenin geri kalanını işgal eden Hotakilere karşı savaş başlattı. Afganlara karşı kazanılan birkaç inanılmaz zaferin ardından İsfahan özgürlüğüne kavuştu ve II. Tahmasib, Safevi tahtına çıktı. Böylece Safevi hanedanının hakimiyeti yeniden tesis edildi.[1][2]
Safevilerin yeniden tahta geçmesinin ardından Nadir batıya ve kuzeye doğru seferlere başladı. Amacı, karışıklık dönemi Osmanlı ve Rusya'ya kaybedilen Safevi topraklarını geri almaktı. 5 yıl süren savaşların ardından Nadir, imparatorluğun batı sınırlarını yeniden tesis etmeyi başardı. Kafkasya'nın büyük bölümünde imparatorluğun egemenliğini kabul ettirdi.[3]
Bir dizi başarılı askeri sefer, Nadir'e; artık imparatorluk seçkinleri tarafından desteklenmeyen Safevi hanedanını kansız bir şekilde devirme meşruiyetini sağladı. Afşar Hanedanı'nın kurucusu olan Nadir Şah, 1736 yılında Muğan'da kendisini Şah ilan etmiş ve Şah olarak ilk seferini Afganistan üzerine gerçekleştirmiştir. Bu seferde Afganistan'ı bütünüyle zapt etmeyi amaçlamıştır. Afganistan'ın tamamen zapt edilmesinin ardından arkasında tehdit kalmayan Nadir'e Babür seferinin yolu açıldı. Bu sefer onun en başarılı askeri seferlerinden biri olarak görülmektedir. Hayber Geçidi'nde Nadir, yalnızca 10.000 adamdan oluşan nispeten küçük ordusuyla kendinden sayıca daha fazla olan bir öncü Babürlü ordusunu yendi. Hayber'de kazanılan savaşın ardından Babürlerin ana ordusuyla karşılaştı. Babürlü ordusu Nadir Şah'ın ordusunun altı katıydı. Buna rağmen üç saat süren savaşta Afşar İmparatorluğu ordusu galip geldi. Savaşın sonucunda Babür İmparatoru Muhammed Şah, Nadir Şah'a bağlılığını bildirdi ve başkent Delhi'ye girdi. Nadir, şehirde kendisine karşı çıkan isyanı bastırıp yerlilere katliam düzenledikten bir süre sonra şehri terk etti. Şehirden ayrılırken yanına büyük miktarda ganimet alan Nadir Şah, İndus Nehri'nin kuzeyindeki Babür topraklarını da ilhak etti.[4]
Nadir, başkenti Meşhed'e dönmesiyle Orta Asya'da seferlere başladı. Bu seferler sonrası Afşar İmparatorluğu'nun Orta Asya'daki hegemonyası kurulmuş ve İmparatorluk, Sasani İmparatorluğu'ndan bile daha büyük bir alanı kapsar hale gelmişti. Bu noktadan sonra Nadir Şah ruhsal sorunlar ve paranoyalar yaşamaya başladı ve sağlığı kötüleşti. Kuzeyde Lezgilere karşı yaptığı sefer nispeten daha az başarılıydı. Nadir'in beklenmedik kararı nedeniyle Bağdat kuşatması komutanlarının çağrılarına rağmen beklenenden erken tamamlandı. Bundan sonra Nadir Şah, imparatorluk halkına karşı yıkıcı ve sert politikalarını sürdürerek, yavaş yavaş yakın çevresini ve benzer düşüncedeki insanları kendisine yabancılaştırdı. Varislerini ve sadık komutanlarını kendisine ihanet etmekle ve isyana hazırlanmakla suçladı.[2] Nadir Şah saltanatının son yıllarında kendisine isyan eden halkları bastırmak için imparatorluk topraklarının dört bir yanına seferler düzenlemekle meşguldü. Bu isyanların çoğu sert şekilde, birçoğu katliamlar yoluyla, bastırıldı. Osmanlı ordusuna karşı son büyük zaferini Kars'ta kazandı. Burada Osmanlı tarafından yapılan barış teklifini reddetti. Bitmeyen sefer, isyanlar ve Nadir Şah'ın bozulan psikolojisi sonucunda zayıflayan imparatorlukta Osmanlı seferi sırasında Nadir Şah kendi çadırında bir grup subay tarafından suikasta uğradı. Onun ölümüyle tüm imparatorluğa kaos hakim oldu. Ülkede iç savaşlar ve kabileler arası çatışmalar yaygınlaştı. Bu feodalizm ve karışıklıklar dönemi, Ağa Muhammed Han Kaçar'ın iktidara gelmesine kadar yaklaşık yarım yüzyıl sürdü.[2]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Lockhart, Laurence (1973). Nadir Shah: A Critical Study Based Mainly Upon Contemporary Sources (İngilizce). AMS Press. ISBN 978-0-404-56290-8.
- ^ a b c Axworthy, Michael (24 Mart 2010). The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant (İngilizce). I.B.Tauris. ISBN 978-0-85772-193-8.
- ^ Erman, Kubilayhan (29 Ekim 2018). "Afshar Nader Shah: Military Leadership, Strategy and the Armed Forces During his Reign". Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı. 16 (25): 87-104. doi:10.17518/canakkalearastirmalari.475826. ISSN 2148-0877.
- ^ Melville, Charles (14 Temmuz 2022). The Contest for Rule in Eighteenth-Century Iran: Idea of Iran Vol. 11 (İngilizce). Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-7556-4595-4.