İçeriğe atla

Muazzez İlmiye Çığ

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Muazzez İlmiye Çığ
2019'da Çığ
DoğumMuazzez İlmiye İtil
20 Haziran 1914(1914-06-20)
Bursa, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm17 Kasım 2024 (110 yaşında)
Mezitli, Mersin, Türkiye
Defin yeriAkbelen Şehir Mezarlığı, Mersin
Vatandaşlık Türkiye
EğitimAnkara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi
Evlilik
M. Kemal Çığ
(e. 1940; ö. 1983)
Kariyeri
DalıArkeoloji · sümeroloji · tarih
Çalıştığı kurumİstanbul Arkeoloji Müzesi (1940-1972)
EtkilendikleriHans Gustav Güterbock · Benno Landsberger

Muazzez İlmiye Çığ (20 Haziran 1914, Bursa - 17 Kasım 2024, Mersin), Türk hititolog ve yazar.[1] Türkiye'de laiklik ve başörtüsü yasaklarının önde gelen savunucularından biriydi.[2][3] Akademi kökenli olmadığı için unvanı yoktu. Ancak 2000 yılında İstanbul Üniversitesi kendisine fahrî doktor unvanı vermişti.

Muazzez İlmiye Çığ, en popüler eserlerinden kabul edilen Kuran, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni başlıklı kitabında, Arap kadınlarının taktığı başörtüsünün Müslüman dünyasında ortaya çıkmadığı, aslında beş bin yıl önce Sümerli rahibeler tarafından takıldığını iddia etti.[4] Ayrıca, Kur'an'da yer alan birçok hikâyenin aslında Sümer efsanesi olduğunu da iddia etti. 2007 yılında halkı kin ve düşmanlığa tahrik etmek suçuyla yargılandı, ancak ilk celsede beraat etti.

Çığ, sonradan 8 yıl Topkapı Sarayı müdürlüğü de yapan eşi Kemal Çığ'ın çalıştığı Eski Şark Eserleri Müzesi'nin Çiviyazılı Belgeler Arşivi’nde, Sümer ve Hitit dillerinde yazılmış eski tabletleri sınıflandırıp katalogladı.

Sümer Medeniyeti hakkındaki en yetkin isim, dünyaca ünlü Sümerolog Samuel Noah Kramer, History begins at Sumer: thirty-nine firsts in man's recorded history (Türkçesi: Tarih Sümer’de Başlar) başlıklı eserinde, Muazzez İlmiye Çığ’dan “tablet koleksiyonu uzmanı” ifadesi ile bahseder.[5][6]

Alman Arkeoloji Enstitüsü ve İstanbul Üniversitesi Tarih Öncesi Bilimler Enstitüsü'nün onursal üyesidir.[7] 2002 yılında, gazeteci Serhat Öztürk ile gerçekleştirdiği nehir söyleşi, Çivi Çiviyi Söker başlıklı bir otobiyografi olarak Türkiye'nin önde gelen finans kuruluşu Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yayımlandı.[8]

İlk yılları ve eğitimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Muazzez İlmiye İtil'in anne ve babası Kırım Tatarıdır ve her ikisi de Türkiye'ye göç etti; baba tarafı Merzifon'a, anne tarafı ise Türkiye'nin dördüncü büyük şehri olan ve o dönemde Osmanlı İmparatorluğu'nun önemli bir bölgesel yönetim merkezi olan kuzeybatıdaki Bursa'ya yerleşti.

Muazzez İlmiye, I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesinden birkaç hafta önce Bursa'da doğdu. 1919'da beşinci yaş gününü kutladığı sırada Yunan Ordusu tarafından İzmir'in işgal edilmesi üzerine öğretmen olan babası, ailesinin güvenliğini sağlamak için Çorum'a taşındı ve genç Muazzez burada ilköğrenimini tamamladı.[9] Ayrıca Fransızca ve keman dersleri aldı. 1926'da sınavla Bursa Kız Muallim Mektebi'ne girdi ve 1931'de, 17 yaşına geldiğinde ilkokul öğretmeni yetiştiren bu okuldan mezun oldu.

Yaklaşık beş yıl boyunca, bir başka kuzeybatı kenti olan Eskişehir'de öğretmenlik yaptı.[10] Bu sırada kardeşi Turan İtil, beyin cerrahı olmak için Amerika'ya gitti. 1936'da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Hititoloji Bölümü'ne kaydoldu. Hocaları arasında, İkinci Dünya Savaşı'nı Türkiye'de profesör olarak geçiren, Hitler dönemi Alman-Yahudi mültecileri Hans Gustav Güterbock ve Benno Landsberger gibi dönemin en önemli Hitit kültürü ve tarihi uzmanları vardı.

Kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Muazzez İlmiye Çığ
İlmiye Çığ, Mersin'de kitap imzalarken

1940'ta diplomasını aldıktan sonra, İstanbul Arkeoloji Müzeleri'ni oluşturan üç kurumdan biri olan Eski Şark Eserleri Müzesi'nde on yıl sürecek kariyerine, kurumun arşivlerinde tercüme edilmeden ve tasnif edilmeden saklanan binlerce çivi yazılı tablet alanında uzman olarak başladı. Meslektaşları Hatice Kızılyay ve Fritz Rudolf Kraus ile birlikte, müzenin deposunda bulunan Sümer, Akad ve Hitit dillerinde yazılan binlerce tableti temizlediler, sınıflandırdılar ve numaralandırdılar. Çığ, 74 bin tabletten oluşan çivi yazılı belgeler arşivini oluşturdu ve 3 bin tabletin kopyasını çıkarıp, katalog hâlinde yayımladı.[11] Aradan geçen yıllarda, tabletlerin deşifre edilmesi ve yayınlanması konusundaki çabaları sayesinde müze, dünyanın her yerinden eski çağ tarihi araştırmacılarının baş vurduğu bir Ortadoğu dilleri öğrenme merkezi hâline geldi.[9]

1957 yılında Münih'te gerçekleşen Oryantalistler Kongresi'ne katıldı. 1960'ta 6 ay Heidelberg Üniversitesi'nde bulundu. 1965'te Roma'da sergilenen Hitit sergisinin Londra'ya taşınması faaliyetinde görev aldı. 1972'de emekliye ayrıldı.[12]

Emeklilikten sonra bir süre yurtdışında yaşayan Muazzez İlmiye Çığ, 1988'de Philadelphia'da Asuroloji kongresine katıldı. Samuel Noah Kramer'in History Begins at Sumer başlıklı kitabını Türkçeye tercüme etti. 1990'da Tarih Sümer'de Başlar başlığıyla Türk Tarih Kurumu tarafından yayımlandı.[13] Kitabın çok ilgi görmesi üzerine 1993'te çocuklara yönelik Zaman Tüneliyle Sümerlere Yolculuk da dâhil, Sümer ve Hitit kültürlerini tanıtan 13 kitap yazdı.[14] 2000 yılında İstanbul Üniversitesi tarafından fahri doktor unvânı verildi.[15] Muazzez İlmiye Çığ'ın özel arşivi Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı'ndadır.

Alman Arkeoloji Enstitüsü ve İstanbul Üniversitesi Tarih Öncesi Bilimler Enstitüsü'nün onursal üyesidir. Belleten, Bilim ve Ütopya gibi dergi ve gazetelerde yayımlanan kitaplarında, bilimsel makalelerinde ve genel ilgi alanlarına yönelik makalelerinde görülen özenli ve sistematik araştırmaları ile mesleğinde ün kazandı.

Tartışmalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başörtüsü mahkemesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bereket Kültü ve Mabet Fahişeliği ve Vatandaşlık Tepkilerim isimli kitaplarında, kadınlarda başörtüsünün köklerinin Akadlara dayandığını yazdı. 2007 yılında, kendisi ve yayıncısı hakkında "dinî farklılıklara dayalı nefreti körüklemek" ve "halkı kin ve düşmanlığa tahrik etmek" suçlamalarıyla yargılandı.[16] Duruşmasında, "Ben bir bilim kadınıyım ... Kimseye hakaret etmedim." diyerek suçlamaları reddetti. İlk celsede hâkim davayı düşürdü ve yarım saatten kısa süren bir duruşmanın ardından kendisi ve kitabın yayıncısı beraat etti.[17][18]

İşkence iddiaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Muazzez İlmiye Çığ, 12 Eylül Darbesi döneminde siyasî mahkumlar üzerinde deney yaptığı iddialarıyla gündeme gelen HZİ Nöropsikiyatri Vakfı’nın yönetim kurulu başkanı ve Vatan Partisi genel başkan başdanışmanıydı.[19] HZİ Nöropsikiyatri Vakfı, adını Çığ'ın annesi Hafize ve babası Zekeriya İtil'in baş harflerinden alıyordu.[20]

Vakıf hakkında, Amerika Birleşik Devletleri'nde kullanımı yasak olan ilaçların Türkiye’de hastalar ve mahkumlar üzerinde denendiği çalışmalar yaptığına dair çok sayıda iddia ortaya atıldı.[21][22][23] Çığ, İtil, arkadaşları, aileleri ve vakıf çalışanlarından bazıları suçlamaları reddetti. Deneylerin gönüllü katılımla gerçekleştirildiğini ve Askeri Cunta'nın izniyle, HZİ Vakfı'nın gözetiminde teröristlerin profillerini çıkarma amacı taşıdığını öne sürdüler.[24]

Özel hayatı ve ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Topkapı Müzesi Müdürü M. Kemal Çığ ile 1940 ve 1983 yılları arasında evli olan Muazzez İlmiye Çığ'ın 2 kızı vardır,[11] Oyuncu Zafer Ergin'in teyzesidir. Çığ, 20 Haziran 2014'te 100 yaşına ve 20 Haziran 2024'te 110 yaşına girdi.[25][26] 13 Temmuz 2024'te, Yakup Satar'ın 110 yıl 22 günlük ömrünü geride bırakarak Türkiye'nin bilinen en yaşlı kişisi oldu, ve halen Türkiye'de bilinen en yaşlı kişi, 110 yıl 150 gün yaşamış olan Çığ'dır.[27]

Muazzez İlmiye Çığ, Mersin’in Mezitli ilçesindeki özel bir hastanede bir müddet yoğun bakımda kaldıktan sonra, 17 Kasım 2024’te 110 yaşında öldü.[28][29] Cenazesi yine Mersin'de 19 Kasım'da Akbelen Mezarlığı'nda toprağa verildi.[30]

Ödülleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Adana Tepebağ Rotary Kulübü, Meslek Hizmet Ödülü[31]
  • İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi tarafından Fahri Doktora ünvanı, 4 Mayıs 2000[32]
  • Osmaniye'nin Çardak köyü'ndeki Anadolu Halk Bilimleri ve Kültür Derneği tarafından "Özgür İnsan Ödülü", 2005[33]
  • Vatandaşlık Tepkilerim isimli kitabı, Galatasaray Rotary Kulübü tarafından İngilizceye çevrilerek Avrupa ve Amerika'daki üniversite kütüphanelerine dağıtılmıştır.
  • Uluslararası Lions Kulüpleri Derneği tarafından "Melvin Jones Dostluk Ödülü", 2014[34]

Kitapları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Öztürk, Serhat; Çığ, Muazzez İlmiye (2002). Çivi çiviyi söker: Muazzez İlmiye Çığ kitabı. 1. basım. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. ISBN 978-975-458-318-2. 
  2. ^ "'Türbanı kabul etmiyorum!". Sabah. 2 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2024. 
  3. ^ Duvar, Gazete (12 Mayıs 2021). "Muazzez İlmiye Çığ anlatıyor: Sümer tapınaklarında seks". gazeteduvar. 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2024. 
  4. ^ Kur'an, İncil ve Tevrat'ın Sumer'deki Kökeni. Muazzez İlmiye Çığ. Kaynak Yayınları. 2018. 22 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2024. 
  5. ^ Kramer, Samuel N. (1991). History begins at Sumer: thirty-nine firsts in man's recorded history. 3. pr. Philadelphia: Univ. of Pennsylvania Pr. ISBN 978-0-8122-1276-1. 
  6. ^ Tarih Sümer'de başlar. Samuel Noah Kramer. Kabalcı. 2020. s. 47. 5 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2024. 
  7. ^ "DAI - Mitglieder". www.dainst.org. 18 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2024. 
  8. ^ https://www.iskultur.com.tr (1 Ocak 2002). "Çivi Çiviyi Söker "Muazzez İlmiye Çığ Kitabı"". Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 16 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2024. 
  9. ^ a b Gamm, by Gül Demir-Niki (15 Kasım 2008). "Muazzez Çığ stands among the world's best Sumerologists". Hürriyet. 11 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2024. 
  10. ^ "Avrupa'nın 400 yılda yaptığı yenileşmeyi 80 yılda yaptık". Sözcü. 8 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021. 
  11. ^ a b "Muazzez İlmiye Çığ: Kızlarıma annem baktı, ben müzedeydim". T24. 9 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021. 
  12. ^ "Sümerolog Muazzez İlmiye Çığ'a 107 yaş kutlaması". Cumhuriyet. 23 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021. 
  13. ^ "Tarih Sümer'de Başlar". 20 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2024. 
  14. ^ ARMAN, Ayşe. "100'ü devirmek harika bir şey!". Hürriyet. 26 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021. 
  15. ^ Üniversitesi, İstanbul. "İstanbul Üniversitesi | Tarihten Geleceğe Bilim Köprüsü - 1453". ogrenci.istanbul.edu.tr. 12 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ "All eyes turn to observe trial of Sumerian expert in Turkey". Hürriyet. 26 Ekim 2006. 7 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2024. 
  17. ^ "NTV MSNBC haberi". 26 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2006. 
  18. ^ "Zafer Ergin'den teyzesi Muazzez İlmiye Çığ'a 110. yaş kutlaması!". Milliyet. 22 Haziran 2024. 22 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2024. 
  19. ^ "Araştırmacı-yazar Muazzez İlmiye Çığ hayatını kaybetti". bianet.org. 18 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2024. 
  20. ^ Büro, Ankara (18 Kasım 2024). "Muazzez İlmiye Çığ'ın 12 Eylül karnesi". Medyascope. 21 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2024. 
  21. ^ "'Türk teröristleri geri zekalıdır' diyen araştırmacı!!!". Posta. Erişim tarihi: 19 Kasım 2024. 
  22. ^ "İbrahim Aydın, HZİ Nöropsikiyatri Vakfı'nı anlattı: '52 iğne vurdular'". İbrahim Aydın. Gazete Duvar. 19 Kasım 2024. Erişim tarihi: 19 Kasım 2024. 
  23. ^ "Korkunç bir iddia!". Cumhuriyet. 25 Şubat 1985. 
  24. ^ Kara-Kaşka, Merve (21 Kasım 2024). "HZİ Vakfı: Yetkililer ve dönemin tanıkları 12 Eylül iddialarıyla ilgili neler anlattı?". BBC. 25 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2024. 
  25. ^ Odatv (22 Temmuz 2019). "105 yıllık çınar Muazzez İlmiye Çığ Özlem Özdemir'e konuştu: "Bugüne kadar gelmemiz mucize gibi bir şey"". Odatv. Erişim tarihi: 18 Ekim 2024. 
  26. ^ Odatv (20 Haziran 2024). "Türkiye'nin ilk kadın sümeroloğu 110 yaşında". Odatv. 17 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2024. 
  27. ^ "Muazzez İlmiye Çığ, Turkey's oldest living person, celebrated her 110th birthday – Gerontology Research Group" (İngilizce). 22 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2024. 
  28. ^ "Muazzez İlmiye Çığ, 110 yaşında hayatını kaybetti". www.ntv.com.tr. 17 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2024. 
  29. ^ "Muazzez İlmiye Çığ hayatını kaybetti". www.trthaber.com. 18 Kasım 2024. 23 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2024. 
  30. ^ Oksijen, Gazete (19 Kasım 2024). "Muazzez İlmiye Çığ son yolculuğuna uğurlandı". 19 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2024. 
  31. ^ "Sümerolog Çığ'a Meslek Hizmeti Ödülü". Hürriyet. 28 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021. 
  32. ^ "İlmiye Çığ Işık Üniversitesi'nde! | GAZETE VATAN". www.gazetevatan.com. 28 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021. 
  33. ^ Gazetesi, Evrensel. "Çukurova'da bir halk akademisi". Evrensel.net. 26 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021. 
  34. ^ "İlmiye Çığ'a 100'üncü yaşında anlamlı ödül". Hürriyet. 28 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikisöz'de Muazzez İlmiye Çığ ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Muazzez_İlmiye_Çığ&oldid=34536888" sayfasından alınmıştır