İçeriğe atla

Minos Patlaması

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Thera, 21 Kasım 2000 uydu görüntüsü defne adanın merkezinde olan kaldera Minos patlama ile yaratılmış. Volkan: Thera Tarih: MÖ 1642 ile 1540 arasında Tür: Ultra Plinian Yer: Santorini, Kiklad Adaları, Ege Denizi VEİ: 6 veya 7 Etki: Devastated Minos ait yerleşim Akrotiri, Thera, topluluklar ve yakın adalarda tarım alanlarının adanın ve kıyıları Girit ilgili olan depremler ve tsunamiler

Minos patlaması aynı zamanda Thera Santorini (M.Ö. 1600)[1] patlaması olarak da bilinmektedir. Tarihte bilinen en geniş patlamalardan biridir. Patlama Thera Adası ve Minion yerleşiminde meydana gelmiştir. Girit kıyısındaki ada ve tarım alanlarını da kapsamaktadır. Patlama konusunda kesin bilgiler yoktur ama Yunan mitolojisinde geçtiği söylenmektedir.[2] Mısır'daki gürültünün de bundan kaynaklandığı düşünülmektedir. Patlamanın eski kayıtları net olmamasına rağmen Mısır'daki Tempest Stele'sinde tarif edilen büyük fırtınanın bu olabileceği düşünülüyor.[3] Çin Bambu yıllıklarında da volkanik kış ve belirtilen soğuk dalga ile bulgular çakışmaktadır.[4] Platon'un Atlantis'inin de temel konularının da bu patlamadan oluştuğu iddia edilir.

Patlama

[değiştir | kaynağı değiştir]

Jeolojik kanıtlar, Thera yanardağının birkaç yüz bin yılda sayısız kez patladığını gösterir. Yinelenen süreçte yanardağ şiddetle patlamış ve patlamadan sonra dağın üzerinde kaldera oluşumu başlayarak su birikmesi ve kaldera gölleri ortaya çıkmıştır. Bu felaket patlama, dağın hemen kuzeyinde bulunan Nea Kameni adasını merkez edinmişti. Ada üzerine yoğun miktarda volkanik kül yağışı olmuştur.

1935 ile 1939 arasında Yunan arkeolog Spyridon Marinatos Minos patlaması teorisini öne sürdü. LM IA döneminde (MÖ 1550-1500) Girit'ten yaklaşık 100 kilometre (62 mil) uzaklıktaki Thera adasında (bugünkü Santorini ) de meydana gelen patlama kayıtlı tarihteki en büyük volkanik patlamalardan biri olduğu bilinmektedir. Yaklaşık 60 ila 100 kilometre küp (14 ila 24 cu mi) malzeme dışarıya atılmış ve Volkanik Patlama Endeksinde 6,  7 VEI olarak patlama büyüklüğü ölçülmüştür.[5][6] Patlama, bir süngertaşı tabakası içine gömülmüş olan Santorini'deki Akrotiri yakınındaki Minos yerleşimini ciddi ölçüde harap etmiştir. Daha kapsamlı saha incelemeleri Girit'in herhangi bir yerinde 5 milimetreden (0.20 inç) fazla kül düşmediğini tespit etti.[7] Arkeolojik kanıtlara dayanan araştırmalar, Thera patlamasının neden olduğu büyük bir tsunaminin meydana geldiğini göstermektedir.[8] Patlamanın tarım alanları, bitkiler ve yerleşim yerleri üzerinde tahribi bulunduğu söylenmektedir. Genç Minos I-çağı Thera kül tabakasının üzerinde önemli kalıntılar bulundu, bu da Thera patlamasının Minos uygarlığının hemen çöküşüne neden olmadığını ima etmektedir.[9] Minoslular bir deniz gücüydü ve Thera patlaması o dönemde önemli ekonomik zorluklara neden olmuştur. Bunun Minos'un çöküşünü tetiklemek için yeterli olup olmadığı tartışılmaktadır.[2]

Patlama Büyüklüğü

[değiştir | kaynağı değiştir]

2006 yılında uluslararası bilim insanlarından oluşan bir ekip tarafından yapılan araştırmalar patlamanın bilinenden daha büyük olduğunu ortaya çıkardı. Patlama 39 km alanı karasal olarak etkiledi ve bu alanda karadaki her şey zarar gördü. Tarım alamları ve yerleşim yerleri bu şekilde harap oldu.[5][5]

Santorini'deki volkanik kraterler, Haziran 2001

Çeşitli araştırmalar Minoan patlamasından birkaç yüz bin yıl önce birçok kez patladığını göstermektedir. İlerleyen süreçte, yanardağ şiddetli bir şekilde patlar ve daha sonra bir daire oluşturan çok sayıda küçük ada ile kabaca yuvarlak bir deniz suyu kalderasına çöker. Zamanla Kaldera yavaş yavaş magma ile dolar ve yeni bir volkanizma oluşumu gerçekleşir. Daha sonra devam eden bir döngüsel süreçte yeniden çöktü.[10]

Minoan patlamasından hemen önce, kalderanın duvarları, Thera ile küçük Aspronisi Adası ref name="ReferenceA">Friedrich, Walter L. (Walter Ludwig), 1938-. Fire in the sea : the Santorini volcano : natural history and the legend of Atlantis. Cambridge. ISBN 0-521-65290-1. OCLC 41090736. </ref> arasındaki tek giriş ile neredeyse sürekli bir ada halkası oluşturuyordu.[11] Yanardağ, 1883'te Krakatoa' nın iyi kaydedilmiş patlamasından dört kat daha fazlaydı. Thera volkanik olayları muhtemelen Krakatoa'da meydana gelen tüm yerli yaşamı yok etti. Sadece 1815 Tambora Dağı volkanik patlaması, 1257 Samalas Dağı patlaması, 180 CE civarında Taupo Gölü Hatepe patlaması ve belki de Paektu Dağı patlamalarının tarihî zamanlarda atmosfere daha fazla malzeme saldığı düşünülüyor.[12]

Jeomorfoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]
Dik kayalıklarda konaklar ve oteller

İstatistiksel analizler gösteriyor ki patlamadan hemen sonra kaldera oluşumu başlamıştır. Patlama anında adanın güney ve doğu sahillerinde ki küçük alanlarda gerileme baş göstermiştir. Patlama anında bölgenin etrafındaki manzara ponza çökelleri tarafından örtülmüştür. Bazı yerlerde kıyı şeridi kalın tüf altında kaybolmuştur. Patlamanın ardından adanın jeomorfolojisi değişim göstermişti ve patlama sırasında adanın jeomorfolojisi yoğun bir erozyon fazı ile karakterize edildi.

Santorini'de, 60 m (200 ft) kalınlığında bir beyaz tefra tabakası vardı. Bu da toprağın üzerinde, patlamadan önce zemin seviyesini açıkça göstermektedir.[13]

Bu katman, püskürmenin farklı aşamalarını gösteren üç farklı banttan oluşur. Çalışmalar dört ana patlama evresi ve bir küçük öncü tefra düşüşü tespit etmiştir.

İlk kül tabakasının inceliği, bir sonraki tabakanın çökeltilmesinden önce kış yağmurları ile bu tabakanın gözle görülür erozyonunun olmaması ile birlikte, yanardağın yerel nüfusa birkaç ay uyarı verdiğini göstermektedir. Akrotiri bölgesinde hiçbir insan kalıntısı bulunmadığından, bu ön volkanik aktivite muhtemelen adanın nüfusunun kaçmasına neden oldu. Ayrıca, patlamadan birkaç ay önce, Santorini'nin yerel yerleşimlere zarar veren bir veya daha fazla deprem yaşadığı öne sürülmektedir.[14][15][16] Patlamanın ilk ana fazı yoğun magmatik aktivitesi, Güneydoğu ve doğuda küçük bir litik bileşenle 7 m'ye (23 ft) kadar ponza ve kül biriktirdi. Arkeolojik kanıtlar, sınırlı hasara sahip insan yapımı yapıların gömüldüğünü göstermektedir. İkinci (BO2/Minoan B) ve üçüncü (BO3/Minoan C) patlama evreleri, piroklastik dalgalanmalar ve lav çeşmesinin yanı sıra olası tsunami oluşumunu da içeriyordu. Minoan patlaması sırasında gömülmeyen insan yapımı yapılar tamamen tahrip edildi. Patlama üçüncü aşama da kaldera çöküşünün başlangıcı ile karakterize edilmektedir. Dördüncü ve son ana faz (BO4/Minoan D) çeşitli aktivitelerle işaretlenmektedir; litik bakımından zengin baz dalgalanma yatakları, lav akıntıları, lahar taşkınları ve Ko-ıgnimbrit kül düşme yatakları. Bu aşama, megatsunami üreten kaldera çöküşünün tamamlanması ile karakterize edilir.[17]

Volkanolojisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu "Pilinian" patlama tahmin edilenden çok daha yüksek değerlerde (30 – 35 km) sonuçlandı. Stratosferde kül bulutu oluştu. Buna ek olarak magma yanardağa yakın olan sığ denize temas ederek körfezde buhar patlaması yaşandı.

Patlama 115–492 ft yüksekliğe ulaşmıştı. Bu şiddetli patlamayla oluşan Tsunami adanın güney kıyılarını harap etti. Akdenizin başka bölgelerinde Thera patlamasıyla oluşan ponza yatakları bulunmaktadır.

Patlama ayrıca, 110 km (68 mil) uzaklıktaki Girit' in Kuzey sahil şeridini harap eden 35 ila 150 m (115 ila 492 ft) yüksekliğindeki tsunamilere neden olmuştur. Tsunami, bina duvarlarının hizalanmadığı Amnisos gibi kıyı kasabalarını çok şiddetli bir şekilde etkiledi. Anafi adasında da 27 km (17 mil) doğuda, 3 m (10 ft) derinliğinde kül tabakaları ve deniz seviyesinden 250 m (820 ft) yamaçlarda pomza tabakaları incelemeler soncunda ortaya çıkmıştır.

Akdeniz'in diğer bölgelerinde, Tera patlaması tarafından gönderilebilecek pomza yatakları olduğu bilinmektedir. Girit'te bulunan külün, ana erüptif aşamalardan birkaç hafta veya ay önce patlamanın öncü aşamasından kaynaklandığı düşünülüyor. Hatta Santorini kül yataklarının bir zamanlar Nil deltasında bulunduğu iddia edilmiş,[5] ancak bu tanımlamanın şu anyanlış olduğu görülmüştür.[2][18]

Patlamanın tarihlendirilmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Minoan patlaması, Doğu Akdeniz aleminin Tunç Çağı kronolojisi için önemli bir işaretleyici ufkudur. Patlamanın kanıtı bölge genelinde bulunduğundan, Ege'deki MÖ. bin yılın tüm kronolojisini sıralamak için sabit bir noktadır. Kanıtlara rağmen, patlamanın kesin tarihini belirlemek zor oldu. Arkeologlar geleneksel olarak onu yaklaşık MÖ 1500'e yerleştirdiler.[16][19] Radyokarbon tarihleri, MÖ 1627 ile MÖ 1600 (%95 güven aralığı) arasında bir tarih veren yanardağdan gelen lav akışının altına gömülü bir zeytin dalının analizi de dahil olmak üzere, arkeologlar tarafından önerilenden bir asırdan fazla patlama tarihini göstermektedir.[20][21][22][23][24][25][26] Bu nedenle, radyokarbon tarihleri ve arkeolojik tarihler önemli ölçüde uyuşmamaktadır.[27][28] Yakın zamanda, kalibrasyon eğrisinde tarihi 20 yıla kadar değiştirebilecek bölgesel farklılıklar olabileceği öne sürülmüştür.[29]

2012'de Felix Höflmayer, arkeolojik kanıtların MÖ 1570 gibi erken bir tarihle tutarlı olabileceğini ve bu tutarsızlığı yaklaşık 50 yıla indirdiğini savundu.[30] Şu sonuca varmak için çeşitli arkeolojik ve teknik tarihleme sonuçlarını gözden geçirdi: "(1) Akrotiri'den (Thera) Kısa Ömürlü Örnekler ... 1664 ve 1651 cal BCE (% 20,1 olasılık) veya MÖ 1642 ve 1616 cal arasında bir tarihle sonuçlanır. (% 48,1 olasılık); (2) (Bir Zeytin Ağacının Dalı) Yayınlanan sonuçlara göre bu 4 tarih için bir kıpırdatma eşleşmesi MÖ 1621 ile 1605 cal (% 68,2 olasılık) arasında bir tarihi gösterir; (3) (Palaikastro Tsunami Mevduat) Bunun sonucu, Akrotiri yerleşiminden, zeytin ağacından ve Aegina Kolonna dizisinden elde edilen verilerle uyumlu olarak MÖ 1657 ile 1546 arasında olası bir tarihe (% 68,2 olasılıkla) iniyor ...: ( 4) Cypriot White Slip çanak çömlek ..... MÖ 1600 veya bundan kısa bir süre öncesine ait bir patlama tarihine karşı ikna edici bir argüman sağlamaz."

Tersine, radyokarbon tarihlerinin bilimsel gerekçelerle yanlış olduğu iddia edilmiştir. Bu argüman özellikle Malcolm H. Wiener tarafından yapılmıştır.[31][32][33] Birincil sorun, çevreden kaynaklanan 14 C-eksik karbonun radyokarbon tarihlerini kolayca etkilemiş olabileceğidir.

Göreceli kronoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Arkeologlar, her arkeolojik katmanda bulunan eserlerin (örneğin Girit, Yunanistan anakarası, Kıbrıs veya Kenan'dan gelen eşyalar) kökenini analiz ederek Doğu Akdeniz kültürlerinin Geç Tunç Çağı kronolojilerini geliştirdiler.[34] Bir yapının kökeni doğru bir şekilde tarihlendirilebiliyorsa, içinde bulunduğu katman için bir referans tarihi verir. Thera püskürmesi belirli bir Girit (veya başka) kültür katmanıyla ilişkilendirilebilirse, kronologlar püskürmenin tarihini belirlemek için bu katmanın tarihini kullanabilir. Thera'nın yıkım zamanındaki kültürü Geç Minos IA'ya benzediğindenGirit'teki (LMIA) kültürü, LMIA başka bir yerde kronoloji oluşturmak için temeldir. Patlama ayrıca Geç Kiklad I (LCI) ve Geç Helladic I (LHI) kültürleriyle aynı hizada ancak Peloponnesian LHI'dan önce.[35][36] Akrotiri'deki arkeolojik kazılarda ayrıca dokuz adet Suriye-Filistin Orta Bronz II (MBII) alçı kabının parçalarını ortaya çıkarmıştır.[34]

Ege tarihçileri, hesaplamalarından o kadar emindiler ki, radyokarbonun geleneksel tarihlerden yaklaşık bir asır önceki bir tarihi önerdiği için, 1970'lerde LMI / LCI Thera için erken radyokarbon tarihlerini reddettiler.[37]

Mısır'daki Tell el Dab'da bulunan Tera patlamasının bileşimine karşılık gelen pomza taşı, geleneksel olarak kabul edilen Tera patlaması tarihine daha yakın olan MÖ 1540 yılına dayanıyordu.[38] Pomza, eski kronolojiden farklı olarak en belirgin desteklenen tarihi temsil ettiği için 1990'lardan beri tartışmalı konusudur.

Buzul karotları ve ağaç halkaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Grönland buz çekirdekleri, MÖ 1642 ± 5'te Santorini ile ilişkili olduğu öne sürülen büyük bir volkanik patlamanın kanıtlarını gösteriyor.[39] Ancak, bir buz çekirdeğinden çıkarılan volkanik kül beklenen Santorini parmak iziyle eşleşmiyor.[40] Alaska'daki bir yanardağ olan Aniakchak Dağı'nın Holosen patlamasının şimdi Grönland buz çekirdeğindeki küçük volkanik cam parçalarının kaynağı olduğuna inanılıyor.[41][42]

Patlama tarihini belirlemek için kullanılan bir başka yöntem de ağaç halkası tarihlemesidir. Ağaç halkası verileri, Kuzey Amerika'da normal ağaç büyümesini engelleyen büyük bir olayın MÖ 1629-1628 (± 65 yıl) arasında meydana geldiğini göstermiştir.[43]  MÖ 1628 civarında bir iklim olayının kanıtı, İrlanda'daki Avrupa meşe ağaçlarının ve İsveç'teki İskoç çamlarının büyüme depresyonu çalışmalarında bulunmuştur.[44] Bristlecone çam don halkaları da MÖ 1627'ye işaret ediyor ve MÖ 1600'lerin sonlarını destekliyor.[45][46] McAneney ve Baillie, Grönland buz çekirdeği tarihlerinde kronolojik bir hata olduğunu ve buz çekirdeğinin MÖ 17. yüzyılda yaklaşık 14 yaşında olduğunu savunuyorlar, bu nedenle Thera değil Aniakchak patlamasının nedeni olabileceğini ima ediyor. MÖ 1627 civarında kuzey yarımküre ağaç halkalarının gösterdiği iklimsel altüstlük.[47]

Grönland buzul karotları Minos patlamasının MÖ 1642 yılında bir volkanik patlama olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte buz çekirdeğinden alınan volkanik kül Minos patlaması ile eşleşmiyor. Ancak bu volkanik kül örnekleriyle varılan sonuçlar tartışmalı olmuştur.

Patlama tarihini bulmak için diğer bir yöntem ise ağaç halkaları ile çalışılan Dendrokronoloji yöntemidir. Kuzey Amerikada ağaçların normal büyümesine engel olan bir olayın M.Ö 1629 -1628 sırasında oluştuğunu ağaç halkaları sayesinde öğrenilmiştir.

Gröndland buzul karotları ve patlama ile ağaç halkası arasındaki ilişkinin korelasyon delil yetersizliği nedeniyle tamamen savunulamamaktadır.

2010 yılında yapılan bir çalışmada, bu dönem için daha doğru olan yeni bir kalibrasyon eğrisi geliştirmek için bristlecone çamlarında ve İrlanda meşesinde MÖ 1700'den MÖ 1500'e tarihlenen radyokarbon seviyeleri kullanılmıştır. Arkeolojik kanıtlardan 1570-1500 tarih aralığı ile örtüşen bir zaman periyodu olan 1600 ile 1525 arasına tarihlenen patlama ile sonuçlanır.[1] 9 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.[48] Buz çekirdeklerinin yorumlanma şeklindeki prosedür değişiklikleri, bu verileri dendrokronolojik sayılarla daha uyumlu hale getirecektir.[49] Kuzey Amerika'daki Gordion ve bristlecone çamlarından ağaç halkalarında yakalanan karbon-14 modellerini kullanan başka bir çalışma, MÖ 1560 yıllarında patlamanın izlerini buldu.[50]

İklimsel etkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hidrojeolog Philip LaMoreaux, 1995 yılında patlamanın Doğu Akdeniz bölgesinde, Ege Denizi'nde ve Kuzey Yarımkürenin çoğunda önemli iklim değişikliklerine neden olduğunu iddia etti,[51] ancak bu bir yıl sonra volkanolog David Pyle tarafından bu iddia çürütüldü.[52]

Patlamanın radyokarbonla belirtilen tarihi civarında, Kuzey yarımkürede, Çin'deki mahsullerin başarısızlığı (aşağıya bakınız) ve yukarıda belirtilen ağaç halkalarından elde edilen kanıtlar da dahil olmak üzere önemli bir iklim olayı için kanıtlar vardır: Kaliforniya'nın bristlecone çamları; İrlanda, İngiltere ve Almanya'nın bataklık meşeleri; ve İsveç'teki diğer ağaçlar ağaç halkaları olayı MÖ 1628 (±65 yıl) tarihine kadar tarihlendirir.[43][53][54]

Patlama izleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Arkeolojik tarihler ile çatışma ve zıt halde olan radyokarbon tarihleri Doğu Akdeniz kültürlerinin doğrulanmış kronolojisi için çok önemlidir. Minos Patlaması için önemli bir belirteç olan Tunç Çağı Ege ve Doğu Akdeniz'in, MÖ tüm kronolojisinin hizalanması için sabit bir nokta sağlar. Bu kanıtlara rağmen patlamanın kesin tarihini belirlemek zordur. Arkeologlar kabaca M.Ö 1500'ü patlamanın tarihi olarak göstermişlerdir. 2013 yılında arkeolog Kevin Walsh radyokarbon delillerini sunarak MÖ 1628 gibi olası bir tarih ortaya koymuştur.

Tarihsel etkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Thera'da Akrotiri kazısı

Minos Uygarlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Patlama yakınındaki yerleşim yeri Akrotiri tabakası içerisine gömülmüş oldu. Bu patlama ile Minos uygarlığının ciddi bir nüfus kaybı yaşadığı düşünülüyor. Sadece volkanizma değil volkanizma sonucu harekete gecen diğer doğal afet unsurları olan deprem, tsunami, heyelanlar da halkın zarar görmesine yol açmıştır.

Patlama, bir pomza tabakasına gömülmüş olan Santorini'deki Akrotiri'de yakınındaki Minoan yerleşimini harap etti.[55] Patlamanın Girit'teki Minoan nüfusunu da ciddi şekilde etkilediğine inanılıyor, ancak etkinin kapsamı tartışılıyor. İlk hipotezler, Girit'in Doğu yarısındaki Thera'dan gelen küllerin bitki yaşamını olumsuz etkilediğini ve yerel halkın açlığına neden olduğunu öne sürdü.[56] Ancak, daha kapsamlı saha incelemelerinden sonra, Girit'in herhangi bir yerinde 5 mm'den (0,20 inç) fazla kül dökülmediği tespit edildiği için hipotez inanılırlığını kaybetti.[7] Girit'te bulunan arkeolojik kanıtlara dayanarak başka hipotezler öne sürülmüştür.Muhtemelen patlama ile bağlantılı olan tsunami, Girit'in kıyı bölgelerini etkilemiş ve Minos kıyı yerleşimlerini harap etmiş olabilir.[2][57][58][59] Başka bir hipotez, Minos bölgelerine verilen hasarın çoğunun büyük bir depremden ve Thera patlamasından önce neden olduğu yangınlardan kaynaklandığıdır.[60][61]

Akrotiri kazılarında bulunan tek altın obje, bir zeminin altına gizlenmiş küçük bir dağ keçisi heykeli; Çok az eser olduğu için felaketten önce kapsamlı bir tahliye gerçekleşmiş olmalı ve küle hiç ceset gömülmemiştir.

Önemli Minoan kalıntıları, geç Minoan I döneminden kalma Tera kül tabakası ve tsunami seviyesinin üzerinde bulunmuştur ve kül ve tsunaminin etkilerinin Minoan uygarlığının çöküşünü tetiklemek için yeterli olup olmadığı belirsizdir. Patlamanın hemen ardından bazı yerler terk edildi veya yerleşim sistemleri önemli ölçüde kesintiye uğradı.[59] Minoans bir deniz gücü olduğu ve geçim kaynakları için gemilere bağlı olduğu için, Thera patlaması muhtemelen Minoans için önemli ekonomik sıkıntılara neden oldu. Bu etkilerin medeniyetin çöküşünü tetiklemek için yeterli olup olmadığı yoğun bir şekilde tartışılmaktadır. Minoans'ın Miken Fethi, geç Minoan II döneminde (M. Ö. 1450-1400) meydana geldi. Mikenliler askeri bir uygarlıktı. İşlevsel donanmalarını ve iyi donanımlı bir orduyu kullanarak, bir istila yeteneğine sahiplerdi. Miken silahları Girit'teki mezarlarda bulundu. Bu, patlamadan birkaç yıl sonra Miken askeri etkisini göstermektedir.[62] Birçok arkeolog, patlamanın Minoan uygarlığında bir krize neden olduğunu ve onları Mikenliler tarafından fethedilmeye karşı savunmasız hale getirdiğini öne sürüyor.[2]

Çin kayıtları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin kayıtlarında MÖ 1618 tarihli yıllıklarda Shang Hanedanının bir patlama ile gelen çöküşünden bahsedilmektedir. Kayıtlarda geçen tabirler: "sarı sis", "loş bir güneş" patlamanın göstergesi olmaya çok yakındır.

MÖ 17. yüzyılın sonlarındaki bir patlamadan kaynaklanan volkanik bir kış, bazı araştırmacılar tarafından Çin'deki yarı efsanevi Xia hanedanının çöküşünü belgeleyen daha sonraki Çin kayıtlarındaki girişlerle ilişkilendirildiği iddia edildi. Bambu Yıllıklarına göre, hanedanın çöküşü ve M. Ö.1618 yılına dayanan Shang hanedanının yükselişi, "sarı sis, loş güneş, daha sonra üç güneş, Temmuz ayında Don, kıtlık ve beş tahılın solması" eşlik etti.[63]

Mısır tarihinin etkisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mısır yıllıklarında ise aynı yıllarda (MÖ 1500) ağır kum fırtınaları, kısa süreli iklim değişikliklerinden bahsedilmiştir.

Mısır'ın çoğunu harap eden ve Ahmose I'in fırtına Stelinde tarif edilen kıyamet yağmur fırtınaları, Theran patlamasının neden olduğu kısa vadeli iklim değişikliklerine atfedildi.[63][64][65] Bu yorumun zorluğu, geleneksel ancak tartışmalı Mısır kronolojisinde, 1.Ahmose'nin M.Ö. 1539-1514 yılları arasında hüküm sürdüğü, patlamanın M. ö.1642-1540 yılları arasında bir yerde meydana geldiği düşünülmektedir.

Alternatif olarak, eğer patlama İkinci Ara Dönem'de meydana gelirse, patlamanın Mısır kayıtlarının yokluğu, o zamanlar Mısır'daki genel düzensizlikten kaynaklanıyor olabilir.

Bu fırtınalara atfedilen hasarın Thera patlamasından sonra meydana gelen bir depremden kaynaklanmış olabileceği iddia edilirken, Hiksos ile savaş sırasında meydana geldiği ve fırtına referansının sadece bir kaos metaforu olduğu öne sürülmüştür. Firavun bunun üzerine düzen getirmeye çalışıyordu.[66]  gibi belgeler Hatşepsut sitesindeki Speos Artemidos tasvir fırtınalar, ama olan açık bir desen, hazır değildir. Araştırmalar gösteriyor ki Speos Artemidos stelinin kaos ve karanlığın güçlerini aşmasına bir gönderme var.[66]

Yunan Gelenekleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yunan kültüründe ise o dönemde yazılan yıllıklarda yaşanan bu olaylar tanrıların gazabı olarak yorumlanmış ve Zeus'un gökleri deldiği, yıldırım ve şimşekler gönderdiği tasvir edilmiştir.

Titanomachy

[değiştir | kaynağı değiştir]

Thera ve volkanik serpinti patlaması mitler ilham vermiş olabilir titan-tanrı savaşları içinde Hesiodos 'ın Thegonia adlı.[67] Hikâye batıya doğru yayılırken, Titanomachy Batı Anadolu halk belleğinin unsurlarını toplayabilirdi . Hesiodos t çizgileri gerekçe, volkanik aktivitesi ile karşılaştırılmıştır Zeus olarak s yıldırımlar ' volkanik yıldırım bir ihlali olarak, kaynama toprak ve deniz magma odasının bir kanıtı olarak, büyük bir alev ve ç birçok açıklamaları arasında.[68]

Atlantis

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Atlantis'in lokasyon hipotezleri

Akrotiri arkeolojik bölgesinin keşfi Spyridon Marinatos, Minos patlamasının Platon'un Atlantis hikâyesine yansıdığını öne sürdü.[69]

Çıkış kitabı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Santorini § Exodus bağlantısı üzerine Spekülasyon

Jeolog Barbara J. Sivertsen Santorini patlaması arasında bir bağlantı kurmak istiyor (c. 1600 M.Ö.) ve Exodus ait İsrailliler gelen Mısır içinde İncil.[16]

Diğer yerleşim yerleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Celile'deki Tel Kabri'deki Minos (?) Sarayının işgali (MÖ 1742–1640) MÖ 1640 civarında sona erdi.[70]

Bicameralism

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tartışmalı iki meclisli hipotezde Julian Jaynes, Minos patlamasının, neden olduğu yer değiştirmelerin topluluklar arasında yeni ve önemli etkileşimlere yol açtığı için insan bilincinin gelişmesinde[71]  çok önemli bir olay olduğunu iddia etti.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Therea ve Ege Dünyası Kronolojisi (Üçüncü Uluslararası Kongre Bildirileri. [1] Hardy DA (1989). "Therea ve Ege Dünyası III", Cilt III — Kronoloji (Üçüncü Uluslararası Kongre Bildirileri, Hardy DA, editör) . 9 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2008. 
  2. ^ a b c d e Antonopoulos, John (Mart 1992). "The great Minoan eruption of Thera volcano and the ensuing tsunami in the Greek Archipelago". Natural Hazards. 5 (2): 153-168. doi:10.1007/bf00127003. ISSN 0921-030X. 
  3. ^ "Foster, Karen Polinger; et al. (1996)". "Texts, Storms, and the Thera Eruption". Journal of Near Eastern Studies. 55 (1): 1–14. 1996. 16 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Roger, Bales (1989). "Chemical Quality of Water and the Hydrologic Cycle". Eos, Transactions American Geophysical Union. 70 (26): 677. doi:10.1029/89eo00209. ISSN 0096-3941. 
  5. ^ a b c d "Yellowstone magma chamber 2.5 times larger than previously believed". Physics Today. 2013. doi:10.1063/pt.5.027586. ISSN 1945-0699. 
  6. ^ YİĞİTBAŞIOĞLU, Hakan (2003). "SANTORİNİ VOLKANI VE MİNOAN PÜSKÜRMESİNİN TÜRKİYE'DEKİ İZLERİ Santorini Volcano and Tephra Layers of Minoan Eruption in Turkey". Co. doi:10.1501/cogbil_0000000025. ISSN 1303-5851. 
  7. ^ a b Callender, Gae. (1999). The Minoans and the Mycenaeans : Aegean society in the bronze age. Melbourne, Vic.: Oxford University Press. ISBN 0-19-551028-3. OCLC 45755116. 
  8. ^ "LaMoreaux, PE (1995). "". LaMoreaux, PE (1995). "Worldwide environmental impacts from the eruption of Thera". Environmental Geology. 13 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ "CBS News/New York Times New York City Mayoral Election Exit Poll, November 1989". ICPSR Data Holdings. 3 Mayıs 1991. 7 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  10. ^ Aitken, M. J. (Şubat 1988). "THE THERA ERUPTION: CONTINUING DISCUSSION OF THE DATING I RESUME OF DATING III FURTHER ARGUMENTS AGAINST AN EARLY DATE IV ADDENDUM". Archaeometry (İngilizce). 30 (1): 165-182. doi:10.1111/j.1475-4754.1988.tb00444.x. ISSN 0003-813X. 
  11. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ReferenceA isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  12. ^ "[5] Oppenheimer, Clive (2003). "". Climatic, environmental and human consequences of the largest known historic eruption: Tambora volcano (Indonesia) 1815". Progress in Physical Geography. 27 (2): 230–59. 13 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ Thera and the Aegean world. D̲oumas, Christos. Londra: Thera and the Aegean World. 1978-1990. ISBN 0-9506133-0-4. OCLC 6041094. 
  14. ^ Geoinformation technologies for geocultural landscapes : European perspectives. Bender, Oliver., Evelpido, Niki., Krek, Alenka. Boca Raton [Fla.]: CRC Press/Balkema. 2009. ISBN 978-0-415-46859-6. OCLC 255899951. 
  15. ^ Thera and the Aegean World III, Vol 2. LondonThe Thera Foundation. Heiken, G; McCoy, F (1990). "Precursory Activity to the Minoan Eruption, Thera, Greece". Thera and the Aegean World III, Vol 2. London: The Thera Foundation. pp. 79–88. (İngilizce). ss. 79-88. 
  16. ^ a b c Sivertsen, Barbara J., 1949- (2009). The parting of the sea : how volcanoes, earthquakes, and plagues shaped the story of Exodus. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-2995-8. OCLC 432996539. 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  17. ^ Savino, John. (2007). Supervolcano : the catastrophic event that changed the course of human history (could Yellowstone be next?). Jones, Marie D., 1961-. Franklin Lakes, NJ: New Page Books. ISBN 1-56414-953-6. OCLC 123539673. 
  18. ^ "Liritzis I, Michael C, Galloway RB (1996)". "A significant Aegean volcanic eruption during the second millennium BC revealed by thermoluminescence dating". Geoarchaeology. 11 (4): 361–71. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ Timelines : studies in honour of Manfred Bietak. Bietak, Manfred., Czerny, Ernst. Leuven: Peeters. 2006. ISBN 90-429-1730-X. OCLC 64945923. 
  20. ^ Friedrich, W. L. (28 Nisan 2006). "Santorini Eruption Radiocarbon Dated to 1627-1600 B.C." Science. 312 (5773): 548-548. doi:10.1126/science.1125087. ISSN 0036-8075. 
  21. ^ Friedrich, W. L. (28 Nisan 2006). "Santorini Eruption Radiocarbon Dated to 1627-1600 B.C." Science (İngilizce). 312 (5773): 548-548. doi:10.1126/science.1125087. ISSN 0036-8075. 
  22. ^ Aiguo, Wu; Guangren, Duan (Temmuz 2006). "PMID Observer Design of Descriptor Linear Systems". 2007 Chinese Control Conference. IEEE. doi:10.1109/chicc.2006.4347343. ISBN 978-7-81124-055-9. 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  23. ^ Manning, S. W. (28 Nisan 2006). "Chronology for the Aegean Late Bronze Age 1700-1400 B.C." Science. 312 (5773): 565-569. doi:10.1126/science.1125682. ISSN 0036-8075. 18 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  24. ^ Mao, W. L. (28 Nisan 2006). "Iron-Rich Post-Perovskite and the Origin of Ultralow-Velocity Zones". Science. 312 (5773): 564-565. doi:10.1126/science.1123442. ISSN 0036-8075. 
  25. ^ Manning, Sturt W.; Ramsey, Christopher Bronk; Kutschera, Walter; Higham, Thomas; Kromer, Bernd; Steier, Peter; Wild, Eva M. (28 Nisan 2006). "Chronology for the Aegean Late Bronze Age 1700-1400 B.C." Science (İngilizce). 312 (5773): 565-569. doi:10.1126/science.1125682. ISSN 0036-8075. 22 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023. 
  26. ^ Bietak, Manfred; Czerny, Ernst (2007). "The Synchronisation of Civilisations in the Eastern Mediterranean in the Second Millennium B.C. III". doi:10.1553/0x0007eada. 
  27. ^ Balter, M. (28 Nisan 2006). "ARCHAEOLOGY: New Carbon Dates Support Revised History of Ancient Mediterranean". Science (İngilizce). 312 (5773): 508-509. doi:10.1126/science.312.5773.508. ISSN 0036-8075. 
  28. ^ "Table 1: The Single Nucleotide Polymorphisms in cathepsin B protein mined from literature (PMID 16492714)". dx.doi.org. 12 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  29. ^ Manning, Sturt W.; Griggs, Carol; Lorentzen, Brita; Bronk Ramsey, Christopher; Chivall, David; Jull, A. J. Timothy; Lange, Todd E. (29 Mayıs 2018). "Fluctuating radiocarbon offsets observed in the southern Levant and implications for archaeological chronology debates". Proceedings of the National Academy of Sciences. 115 (24): 6141-6146. doi:10.1073/pnas.1719420115. ISSN 0027-8424. 
  30. ^ Höflmayer, Felix (2012). "The Date of the Minoan Santorini Eruption: Quantifying the "Offset"". Radiocarbon (İngilizce). 54 (3-4): 435-448. doi:10.1017/S0033822200047196. ISSN 0033-8222. 
  31. ^ Wiener, Malcolm H.; Earle, Jason W. (13 Şubat 2014). "Radiocarbon dating of the Theran eruption". Open Journal of Archaeometry. 2 (1). doi:10.4081/arc.2014.5265. ISSN 2038-1956. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  32. ^ Waterhouse, John (12 Ekim 2010). "Holocene book review: Sturt W. Manning and Mary Jaye Bruce (editors) Tree-rings, Kings and Old World Archaeology and Environment Oxford: Oxbow Books, 2009. 336 pp. £60.00, hardback. ISBN 978-1-84217-386-2". The Holocene. 20 (7): 1173-1173. doi:10.1177/0959683610371880. ISSN 0959-6836. 
  33. ^ Wiener, Malcolm H (2012). "Problems in the Measurement, Calibration, Analysis, and Communication of Radiocarbon Dates (With Special Reference to the Prehistory of the Aegean World)". Radiocarbon. 54 (3-4): 423-434. doi:10.1017/s0033822200047184. ISSN 0033-8222. 
  34. ^ a b Thera and the Aegean world III : proceedings of the Third International Congress, Santorini, Greece, 3-9 September 1989. Hardy, D. A. (David A.). Londra: Thera Foundation. 1990. ISBN 0-9506133-4-7. OCLC 23920704. 
  35. ^ "On the Late Helladic I of Akrotiri, Thera — The Thera Foundation". web.archive.org. 13 Mart 2007. 13 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  36. ^ "Therya". THERYA. 10 (03). 30 Eylül 2019. doi:10.12933/therya-10_3. ISSN 2007-3364. 
  37. ^ Betancourt, P. P. (Şubat 1987). "RESEARCH NOTES AND APPLICATION REPORTS DATING THE AEGEAN LATE BRONZE AGE WITH RADIOCARBON". Archaeometry (İngilizce). 29 (1): 45-49. doi:10.1111/j.1475-4754.1987.tb00396.x. ISSN 0003-813X. 
  38. ^ Rintoul, Stephen; Meredith, Michael; Schofield, Oscar; Newman, Louise (1 Eylül 2012). "The Southern Ocean Observing System". Oceanography. 25 (3): 68-69. doi:10.5670/oceanog.2012.76. ISSN 1042-8275. 
  39. ^ Vinther, B. M.; Clausen, H. B.; Johnsen, S. J.; Rasmussen, S. O.; Andersen, K. K.; Buchardt, S. L.; Dahl-Jensen, D.; Seierstad, I. K.; Siggaard-Andersen, M.-L.; Steffensen, J. P.; Svensson, A. (2006). "A synchronized dating of three Greenland ice cores throughout the Holocene". Journal of Geophysical Research (İngilizce). 111 (D13): D13102. doi:10.1029/2005JD006921. ISSN 0148-0227. 
  40. ^ Keenan, Douglas J. (Kasım 2003). "Volcanic ash retrieved from the GRIP ice core is not from Thera". Geochemistry, Geophysics, Geosystems. 4 (11): n/a-n/a. doi:10.1029/2003gc000608. ISSN 1525-2027. 14 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  41. ^ Pearce, Nicholas J. G.; Westgate, John A.; Preece, Shari J.; Eastwood, Warren J.; Perkins, William T. (Mart 2004). "Identification of Aniakchak (Alaska) tephra in Greenland ice core challenges the 1645 BC date for Minoan eruption of Santorini: IDENTIFICATION OF ANIAKCHAK TEPHRA". Geochemistry, Geophysics, Geosystems (İngilizce). 5 (3). doi:10.1029/2003GC000672. 
  42. ^ Coulter, Sarah E.; Pilcher, Jonathan R.; Plunkett, Gill; Baillie, Mike; Hall, Valerie A.; Steffensen, J. P.; Vinther, Bo M.; Clausen, Henrik B.; Johnsen, Sigfus J. (16 Kasım 2012). "Holocene tephras highlight complexity of volcanic signals in Greenland ice cores: HOLOCENE TEPHRAS IN GREENLAND ICE CORES". Journal of Geophysical Research: Atmospheres (İngilizce). 117 (D21): n/a-n/a. doi:10.1029/2012JD017698. 
  43. ^ a b Baillie, M. G. L.; Munro, M. A. R. (Mart 1988). "Irish tree rings, Santorini and volcanic dust veils". Nature. 332 (6162): 344-346. doi:10.1038/332344a0. ISSN 0028-0836. 
  44. ^ Grudd, Håkan; Briffa, Keith R.; Gunnarson, Björn E.; Linderholm, Hans W. (15 Eylül 2000). "Swedish tree rings provide new evidence in support of a major, widespread environmental disruption in 1628 BC". Geophysical Research Letters (İngilizce). 27 (18): 2957-2960. doi:10.1029/1999GL010852. 
  45. ^ LaMarche, Valmore C.; Hirschboeck, Katherine K. (Ocak 1984). "Frost rings in trees as records of major volcanic eruptions". Nature. 307 (5947): 121-126. doi:10.1038/307121a0. ISSN 0028-0836. 
  46. ^ HUGHES, MALCOLM K. (Eylül 1988). "Ice-layer dating of eruption at Santorini". Nature. 335 (6187): 211-212. doi:10.1038/335211b0. ISSN 0028-0836. 
  47. ^ McAneney, Jonny; Baillie, Mike (Şubat 2019). "Absolute tree-ring dates for the Late Bronze Age eruptions of Aniakchak and Thera in light of a proposed revision of ice-core chronologies". Antiquity (İngilizce). 93 (367): 99-112. doi:10.15184/aqy.2018.165. ISSN 0003-598X. 
  48. ^ Pearson, Charlotte L.; Brewer, Peter W.; Brown, David; Heaton, Timothy J.; Hodgins, Gregory W. L.; Jull, A. J. Timothy; Lange, Todd; Salzer, Matthew W. (Ağustos 2018). "Annual radiocarbon record indicates 16th century BCE date for the Thera eruption". Science Advances. 4 (8): eaar8241. doi:10.1126/sciadv.aar8241. ISSN 2375-2548. 
  49. ^ Baillie, M.G.L. (1 Mart 2010). "Volcanoes, ice-cores and tree-rings: one story or two?". Antiquity (İngilizce). 84 (323): 202-215. doi:10.1017/S0003598X00099877. ISSN 0003-598X. 
  50. ^ Bietak, Manfred (Mart 2014). "Radiocarbon and the date of the Thera eruption". Antiquity. 88 (339): 277-282. doi:10.1017/s0003598x00050389. ISSN 0003-598X. 
  51. ^ LaMoreaux, P. E. (Ekim 1995). "Worldwide environmental impacts from the eruption of Thera". Environmental Geology. 26 (3): 172-181. doi:10.1007/bf00768739. ISSN 0943-0105. 
  52. ^ Pyle, D. M. (24 Mart 1997). "The global impact of the Minoan eruption of Santorini, Greece". Environmental Geology. 30 (1-2): 59-61. doi:10.1007/s002540050132. ISSN 0943-0105. 
  53. ^ Grudd, Håkan; Briffa, Keith R.; Gunnarson, Björn E.; Linderholm, Hans W. (15 Eylül 2000). "Swedish tree rings provide new evidence in support of a major, widespread environmental disruption in 1628 BC". Geophysical Research Letters. 27 (18): 2957-2960. doi:10.1029/1999gl010852. ISSN 0094-8276. 
  54. ^ "Geophysical Research Letters". 27 (18). 15 Eylül 2000. doi:10.1002/grl.v27.18. ISSN 0094-8276. 
  55. ^ "Ancient humans could have seen the disk around our galaxy's black hole". Physics Today. 2013. doi:10.1063/pt.5.027376. ISSN 1945-0699. 
  56. ^ Marinatos, Sp. (Aralık 1939). "The Volcanic Destruction of Minoan Crete". Antiquity. 13 (52): 425-439. doi:10.1017/s0003598x00028088. ISSN 0003-598X. 
  57. ^ "The wave that destroyed Atlantis". 1 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  58. ^ Pareschi, Maria Teresa; Favalli, Massimiliano; Boschi, Enzo (Eylül 2006). "Impact of the Minoan tsunami of Santorini: Simulated scenarios in the eastern Mediterranean: SIMULATION OF THE TSUNAMIS OF SANTORINI". Geophysical Research Letters (İngilizce). 33 (18): n/a-n/a. doi:10.1029/2006GL027205. 
  59. ^ a b Molloy, Barry P. C.; Duckworth, Chloë N., (Ed.) (2014). A Cretan Landscape through Time: Priniatikos Pyrgos and Environs. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press. ISBN 978-1-4073-1271-2. 
  60. ^ Stubbings, F. H. (Haziran 1971). "Reviews - D. L. Page: The Santorini volcano and the desolation of Minoan Crete. London: Society for the Promotion of Hellenic Studies, 1970. Supplementary paper No. 12. 45 pp., 24 pls. (4 in colour), 19 figs. £1.20." Antiquity. 45 (178): 154-154. doi:10.1017/s0003598x00069374. ISSN 0003-598X. 
  61. ^ Weingarten, Judith; Panagiotaki, Marina (Ekim 2000). "The Central Palace Sanctuary at Knossos". American Journal of Archaeology. 104 (4): 797. doi:10.2307/507163. ISSN 0002-9114. 
  62. ^ Galanakis, Konstantinos (2005). Minoan Glyptic: Typology, Deposits and Iconography: From the Early Minoan period to the Late Minoan IB destruction in Crete. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press. ISBN 978-1-84171-725-8. 
  63. ^ a b Foster, Karen Polinger; Ritner, Robert K.; Foster, Benjamin R. (Ocak 1996). "Texts, Storms, and the Thera Eruption". Journal of Near Eastern Studies. 55 (1): 1-14. doi:10.1086/373781. ISSN 0022-2968. 
  64. ^ Foster, Karen Polinger; Morgan, Lyvia (1990). "The Miniature Wall Paintings of Thera: A Study in Aegean Culture and Iconography". The Classical World. 83 (4): 376. doi:10.2307/4350662. ISSN 0009-8418. 
  65. ^ Goedicke, Hans. (1995). Studies about Kamose and Ahmose. Baltimore, Md: HALGO. ISBN 0-9613805-8-6. OCLC 32859836. 
  66. ^ a b Wiener, Malcolm H.; Allen, James P. (Ocak 1998). "Separate Lives: The Ahmose Tempest Stela and the Theran Eruption". Journal of Near Eastern Studies. 57 (1): 1-28. doi:10.1086/468596. ISSN 0022-2968. 
  67. ^ Greene, Mott T., 1945-. Natural knowledge in preclassical antiquity. Baltimore. ISBN 0-8018-4292-1. OCLC 24107621. 
  68. ^ Luce, John Victor, 1920- (1969). The end of Atlantis: new light on an old legend. London,: Thames & Hudson. ISBN 0-500-39005-3. OCLC 32769. 
  69. ^ Hacıyev, Asıf (15 Temmuz 2015). "DEDE KORKUT KİTABI'NDA ÇADIRLA İLGİLİ BAZI SÖZLER HAKKINDA". Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 3 (7): 81-86. doi:10.33692/avrasyad.509203. ISSN 2147-2610. 
  70. ^ Yasur-Landau, A.; Cline, E.H.; Goshen, N. (2015). "Initial Results of the Stratigraphy and Chronology of the Tel Kabri Middle Bronze Age Palace". Ägypten und Levante. 24: 355-364. doi:10.1553/s355. ISSN 1015-5104. 
  71. ^ Jaynes, Julian, 1920-1997. (2000). The origin of consciousness in the breakdown of the bicameral mind. Boston: Houghton Mifflin Company. ISBN 978-0-547-52754-3. OCLC 854568914. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Minos_Patlaması&oldid=34005363" sayfasından alınmıştır