İçeriğe atla

Mehmed Said Şamil

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Mehmed Said Şamil
Kuzey Kafkasya Emirliği hükümdarı
Hüküm süresi29 Ekim 1920-15 Mart 1921
Doğum1901
İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm21 Mart 1981
İstanbul, Türkiye
Diniİslam

Mehmed Said Şamil veya Muhammed Said Bey (Avarca: МухІамад-СагІид Шамил; 1901-21 Mart 1981), Kuzey Kafkasyalı siyasetçi. Şeyh Şamil'in torunu olan Said Şamil, daha sonra sürgüne gitmeden önce 1920-1921 Dağıstan Ayaklanması sırasında Kuzey Kafkasya Emirliği'nin hükümdarıydı. Sovyetler Birliği'nin dağılmasını sağlamayı amaçlayan Polonya liderliğindeki bir siyasi proje olan Prometeizm'in önde gelen isimlerinden biriydi ve Kafkasya Bağımsızlık Komitesi ve liderliğini yaptığı Kafkas Dağlıları Halk Partisi gibi Kuzey Kafkasyalı göçmenlerin çeşitli siyasi projelerine katıldı. Şamil, iki savaş arası dönemde Arap ve İslam dünyasında antikomünizmi teşvik etmede önemli bir rol oynadı.

Erken yaşamı ve ailesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Said (sağda) babası Muhammed Kamil ile birlikte

Muhammed Said Şamil, 1901 yılında Muhammed Kamil ve Necibe Hanım'ın oğlu olarak dünyaya geldi. Kaluga'da doğan Muhammed Kamil (1863–1951), Osmanlı Ordusu'nun bir generaliydi ve ayrıca Kafkas Savaşı sırasında Rusya'ya karşı Kuzey Kafkasya direnişinin liderlerinden biri olan İmam Şamil'in en küçük oğluydu.[1] Necibe Hanım, Medine'den Muhammed Said Efendi adında bir öğretmenin kızıydı.[2] Said'in Naciye (1899-1983) ve Necabet (1916-1983) adında iki kız kardeşi vardı.[3]

Şamil, Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti olan İstanbul'da doğdu.[3] Eğitimine başlamak için şehre dönmeden önce ilk yıllarını Arapların çoğunlukta olduğu Osmanlı İmparatorluğu topraklarında geçirdi. Kendi anılarına göre seçkin Galatasaray Lisesi'nde okudu. Bu sırada diğer Kuzey Kafkasyalı göçmenlerle de tanıştı.[2]

Şamil, I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Ordusu'nda savaştı.[4] 1916'da Juozas Gabrys'in Union des Nationalités tarafından düzenlenen "Rusya'nın 26 Ezilen Halkının Kongresi" olarak adlandırılan bir Lozan toplantısına katıldı.[5]

Şamil, ana dili olan Avarca'nın yanı sıra Arapça, İngilizce, Fransızca, Rusça ve Türkçe konuşuyordu.[3] Başka bir Dağıstanlı göçmen olan Mehmet Fazıl Paşa'nın kızıyla evlendi, ancak ikisi kesinlikle resmi bir ilişki sürdürdüler[6] ve hiç çocuk sahibi olmadılar.[3]

Dağıstan Ayaklanması

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Dağıstan Ayaklanması
Mehmed Said Şamil'in Halil Bey Musayasul tarafından çizilmiş portresi, 1920

1917 Rus Devrimi sırasında Kuzey Kafkasya Dağlık Cumhuriyeti 11 Mayıs 1918'de bağımsız bir devlet olarak kuruldu.[7] Daha sonra Kuzey Kafkasya Emirliği ile değiştirilen bölge, 1919'da Beyaz Ordu[8] ve ardından 1920'de Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti tarafından işgal edildi ve bölgenin bağımsızlığına son verildi. 11 Mayıs 1920'de bir grup komünizm karşıtı Kuzey Kafkasyalı siyasi figür, Vedeno köyünde toplandı ve burada ayaklanmanın lideri olarak Muhammed Kamil'i seçtiler. Muhammed Kamil hasta olduğu için, o zamanlar 19 yaşında olan Said'i onun adına lider olarak görev yapması için gönderdi.[3] Türk tarihçi Cem Kumuk, Muhammed Kamil'in hastalığı fikrini reddederek, 31 yıl daha yaşadığını ve reddetmesinin başka nedenlerden kaynaklanmış olabileceğini öne sürmüştür.[9]

Şamil, Fransız güçlerinin koruması altında ayrıldıktan sonra 29 Ekim 1920'de Dağıstan'a geldi.[10] Gelişi isyancıların moralini yükseltti ve ayaklanmaya yardım etmek için para ve tekstil ürünleri getirdi. Çağdaş anlatımlara göre, isyana liderlik etmesi istendiğinde itirazını dile getirdi ve böyle bir faaliyete girişmek için çok genç olduğunu belirtti. Ancak, itirazına rağmen lider olarak atanması devam etti ve Gidatli köyünde Gotzo'nun imamı Necmeddin ile yaptığı bir toplantıda resmen bir hükümdar olarak göreve başladı.[10] Şamil'e kendi ailesinin memleketi olan Gimri köyünden 25 kişiden oluşan bir koruma müfrezesi verildi.[3]

Kumuk, Şamil'in ayaklanmadaki rolünün muhtemelen İttifak Devletleri ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Kuzey Kafkasyalı topluluğundan destek almak olduğunu belirtiyor. Ayrıca İmam Şamil'in torunu olarak isyancılara önemli bir manevi destek sağladı[9] ve ayaklanmanın hükümdarı olarak resmi statüsüne rağmen[10] çok az gerçek güce sahipti.[11]

Ayaklanmanın çeşitli başarı dereceleri oldu. Yaklaşık 500 kişiden oluşan Şamil yanlısı birlikler, zayıf disiplin nedeniyle engellendi ve sonunda Kızıl Ordu'ya yenildiler. Şamil ayaklanma sırasında yaralandı ve Mart 1921'e kadar saklandı,[12] ardından Türkiye'ye döndü ve bir askeri hastaneye kaldırıldı. Sonraki iki ay boyunca hastanede kaldı.[3]

Sovyet liderleri Sergo Orconikidze ve Necmeddin Samurski, Mayıs 1921 ortasında Gümrü'de Osmanlı komutanı Kâzım Karabekir ile bir araya geldi ve Karabekir'den Şamil'i kendilerine teslim etmesini talep etti. Karabekir, Şamil'in İttifak Devletleri'nin bir ajanı olduğunu ve yakalanır yakalanmaz Bolşeviklere teslim edileceğini iddia etti; aslında, ayaklanmadaki rolü nedeniyle Türkiye'de herhangi bir kovuşturmaya maruz kalıp kalmadığı belirsizdir, ancak varsa herhangi bir davanın kuzeni spor yöneticisi Mehmet Şamil Bey tarafından örtbas edilmiş olması muhtemeldir.[13]

Göç etmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayaz İshaki, Said Şamil ve Osman Kocaoğlu (soldan sağa) Varşova'da iken, 1938

Şamil önce Ankara'ya seyahat ettikten sonra hızla Samsun'a gitti ve burada birkaç büyük Kuzey Kafkasyalı göçmen grubuyla bir araya gelerek onları Kafkasya'daki Sovyet hükûmetini devirmek için birleşmeye çağırdı. Sovyet istihbaratına göre, Ağustos 1921'de altı gün boyunca Kars'ta Karabekir'i ziyaret etti. Bu süre zarfında Karabekir'le bir ayaklanma planlarını paylaştı, ancak Karabekir bunları zamansız olduğu gerekçesiyle reddetti.[14]

Karabekir, Türk Ulusal Hareketi ile Sovyetler arasındaki ilişkilerin kötüleşmesini önlemek amacıyla Şamil'i Erzurum şehrine gönderdi. Erzurum'da iki ay hiçbir şey yapmadan geçirdikten sonra Şamil, Karabekir'e ayaklanmasına izin verilmezse İttifak Devletleri'ni destekleyeceği tehdidinde bulunan mektuplar yazmaya başladı. Karabekir tehditlerine boyun eğmek yerine onu hem Kafkasyalı göçmen çevreleriyle hem de Fransız siyasi sahnesiyle tanışabilmesi için o zamanlar Paris'te bulunan Bekir Sami Kunduh ile tanıştırdı.[15]

Şamil, Ekim 1922'ye kadar Fransız hükûmetinden mali destek aldı. Şamil, planladığı ayaklanmayı başarmak için somut planlar gösteremeyince bu destek sona erdi ve kendini "Kuzey Kafkasya'nın Savunma ve Ulusal Birliği Lideri" unvanı altında mektuplar yazmakla sınırladı. Ancak kısa süre sonra İkinci Polonya Cumhuriyeti hükûmetinde yeni ortaklar buldu ve 1924'ün sonlarında Polonya'nın Türkiye Büyükelçisi Roman Knoll ile görüştü. Knoll, Şamil'e "Kafkasya Kurtuluş Birliği" olarak bilinen ve ikincisinin liderliğini yaptığı bir grubun örgütlenmesinde yardımcı oldu. Ayrıca Prometeizm'de önemli bir figürdü. Şamil'in o dönemde Polonya hükûmetine sağladığı bilgilerin çoğu güncelliğini yitirmiş ve sıradandı, ancak bunları Polonya'nın askeri ataşesi Albay Tadeusz Schaetzel'e sanki çok önemliymiş gibi iletti. Özellikle dikkat çekici bir örnekte, Şamil'in Schaetzel'e yazdığı 21 Nisan 1927 tarihli bir mektup, ona Fransız Suriyesi'nde Çerkes Süvari Müfrezesi'nin kurulduğunu bildiriyordu. Şamil'in iddialarının aksine, müfreze 1922'de kurulmuştu ve kendisiyle ilgisi yoktu.[16]

Şamil, sürgündeki Sovyet hükûmetinin dikkatini çekmeye devam etti. Daha önce Şamil'i Dağıstan Ayaklanması'nın lideri ilan eden Gotsinski'nin yargılanması sırasında, NKVD onu, Şamil'den Çeçen aul liderlerine bir ayaklanma başlatılırsa silah vaat eden bir mektup almakla suçladı. Mektup Sovyet arşivlerinde bulunmadığından, mektubun iddiası muhtemelen NKVD tarafından yaratıldı.[17]

Şamil, 18 Kasım 1925'te Prag'da Kafkas Dağlıları Halk Partisi'ni kurdu.[12][18][19] Partinin genel sekreteri olarak görev yaptı. Başka bir grup, Ahmed Tsalikov'un Kafkas Dağlıları Birliği, partiye katıldı.[18] Şamil'in de içinde bulunduğu ikinci bir grup olan Kafkas Bağımsızlığı Komitesi, 15 Temmuz 1926'da kuruldu.[17] Bu örgütlerin her ikisi de Şamil'in kendisini Polonya'daki Kuzey Kafkasyalı göçmenlerin tartışmasız lideri olarak gösterme çabalarıyla yönetiliyordu ve diğer göçmenleri (Tsalikov dahil) Sovyet ajanları olmakla suçladı.[20]

Şamil bu dönemde dergilerde birkaç makale yazmaya devam etti. Aralık 1931'de Emin el-Hüseyni'nin Dünya İslam Kongresi'nin ilk toplantısında Şamil kongre üyesi olarak seçildi ve en genç üyeydi. Bu göreviyle İslam dünyasında antikomünizmi ilerletmek için çalıştı ve Müslüman devletlerin hükûmetlerini Sovyetler Birliği'ne karşı kararlar almaya teşvik etmede önemli bir rol oynadı.[21] Ayrıca Suudi Arabistan'dan diplomatik pasaportu vardı ve ezilen Müslümanlara yardım etmekle görevli Rabita Dünya İslam Örgütü'nün bir üyesiydi.[3]

Şamil, 1935'te kurulan Kafkasya Konfederasyonu Konseyi'nde, temsilci olarak görev yaptı.[4] II. Dünya Savaşı'nın arifesinde Varşova'da yaşıyordu.[3]

II. Dünya Savaşı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şamil, Polonya'nın işgali sırasında Varşova'da bulunuyordu[3] ve daha sonra Beyrut'a kaçtı.[22] Barbarossa Harekatı'nın ardından Şamil, o dönemdeki diğer birçok Kuzey Kafkasyalı göçmen gibi, Kuzey Kafkasya'nın Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını kazanması umudunu dile getirdi.[3] Kafkasya Muharebesi başladığında Alman kuvvetleri, Dağıstan halkını kendi taraflarına çekmek için propaganda ve Kuzey Kafkasya ve Dağlı Kafkasyalı lejyonların varlığını kullanmaya çalıştılar ancak beklenmedik bir direnişle karşılaştılar.[22]

Bölgedeki desteklerini daha da artırmak isteyen Alman hükûmeti, yaklaşık 40 ulusal görüşlü entelektüeli (Şamil dahil) bir araya getirdi ve desteklerini almak için Hotel Adlon'da müzakereler düzenledi.[22][23] Müzakereler sırasında Şamil, Almanya'nın Dağıstan'da bağımsız bir devlet kurma niyetinde olmadığını ve bunun yerine bölgeyi ilhak etmeyi planladığını öğrendi.[24] Şamil ve Dağıstan'ın ilhakına karşı çıkan diğerlerinin Almanya'dan ayrılmasına kadar müzakereler altı ay sürdü.[3]

Savaş sonrası dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaşın sona ermesinin ardından Şamil, Sovyetler Birliği'ndeki İslam durumu hakkında konuşarak dünyanın dört bir yanındaki İslam konferanslarına katılmaya devam etti. Beymirza Hayit ile birlikte, o dönemde Sovyet hükûmeti tarafından ülkenin Müslüman dünyasındaki "bir numaralı düşmanı" olarak tanındı.[3] Sonraki 20-25 yıl boyunca Şamil, öncelikle Orta Doğu'da yaşadı. Ayrıca, Rusya Halklarının Kurtuluşu İçin Amerikan Komitesi'ne katıldı.[25]

Türkiye'de Şamil'in faaliyetleri, öncelikle Kuzey Kafkasya kültürünün korunmasına yönelikti. Dağlık Cumhuriyeti'nin eski başbakanı Pşemaho Kotsev ile birlikte, 1951'de Kuzey Kafkasyalılar Kültür ve Karşılıklı Yardım Derneği'ni kurdu. 1953'teki Arap Birliği toplantılarına katılarak, Sovyetlerin nüfus transferi politikasına dikkat çekmeye çalıştı. 1975'te Şamil, Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı'nın kurucularından biriydi.[3]

Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

1981'deki bir hac sırasında Şamil dengesini kaybedip düştü ve beyin sarsıntısı geçirdi. Hastaneye kaldırıldı ve isteği üzerine Türkiye'ye döndü ve burada durumu kötüleşmeye başladı. 21 Mart 1981'de, Haydarpaşa hastanesinde Şamil vefat etti. Cenazesi, ailesi ve Cemaleddin Kazımuhski ile birlikte Karacaahmet Mezarlığı'nın Kafkas Mücahid Şamil bölümüne gömüldü. Ölümünün ardından Şamil'in büyük kişisel kütüphanesi Şamil Vakfı'na devredildi.[3]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Gammer, Moshe (1998). Шамиль: мусульманское сопротивление царизму, завоевание Чечни и Дагестана (Rusça). Kron-Press. s. 393. ISBN 978-5-232-00702-7. 
  2. ^ a b Kumuk 2022, s. 189.
  3. ^ a b c d e f g h i j k l m n o Donogo, Hadji-Murad (30 Mayıs 2009). "Мухаммад Саид Шамиль. Исторический портрет. Воспоминания. Публицистика. Очерки". Gazavat.ru (Rusça). Erişim tarihi: 29 Ocak 2025. 
  4. ^ a b Mamoulia, Georges (2012). "Кавказская Конфедерация в официальных декларациях, тайной переписке и секретных документах движения "Прометей"". Sociopolitical Thought. Moskova. ss. 239-240 – Academia.edu vasıtasıyla. 
  5. ^ Ieshke, G. (1937). "Порабощённые Россией народы на Лозаннском конгрессе 1916 года". North Caucasia: Organ of the People's Party of Caucasian Highlanders. Cilt 42/43. s. 22. 
  6. ^ Murtazaliyev, A. M. "Представители рода Имама Шамиля за рубежом. Личности и судьбы" (PDF). Ingushetia in the Context of Scientific Problems and Prospects for Studying the Caucasus (To the 90th Anniversary of the Ingush Research Institute): Collection of Articles of the International Scientific Conference (Rusça). s. 117. 
  7. ^ Tchermoev, Abdulmajid (30 Eylül 2019). "Декларация об объявлении независимости Республики Союза объединенных горцев Кавказа и Дагестана (Горской Республики). 11 мая 1918 года". Russian Historical Society (Rusça). Erişim tarihi: 29 Ocak 2025. 
  8. ^ Charlotte, Hille (2010). State Building and Conflict Resolution in the Caucasus. Brill. s. 56. ISBN 9789004179011. 
  9. ^ a b Kumuk 2022, s. 191.
  10. ^ a b c Oreshin, Sergey (2019). "Мусульманская теократическая монархия на северном Кавкахе в период Российской революции 1917 года и гражданской войны: идеи и попытки реализации". Islamovedene (Rusça). 10 (3 (41)). ss. 81-92. doi:10.21779/2077-8155-2019-10-3-81-92 – Science Index vasıtasıyla. 
  11. ^ Kumuk 2022, s. 192.
  12. ^ a b Bachagayev, Mairbek (9 Mart 2021). "Горская эмиграция в Европе. Кто эти люди?". Radio Free Europe/Radio Liberty (Rusça). Erişim tarihi: 29 Ocak 2025. 
  13. ^ Kumuk 2022, s. 193.
  14. ^ Kumuk 2022, s. 193–194.
  15. ^ Kumuk 2022, s. 194.
  16. ^ Kumuk 2022, s. 194–195.
  17. ^ a b Kumuk 2022, s. 196.
  18. ^ a b Kumuk 2022, s. 104.
  19. ^ Kumuk 2022, s. 107.
  20. ^ Kumuk 2022, s. 204.
  21. ^ Kumuk 2022, s. 206.
  22. ^ a b Dallin, Alexander (1981). German Rule in Russia, 1941-1945: A Study of Occupation Policies. 2nd, Revised. Boulder, Colorado: Macmillan Publishers. s. 135. ISBN 0-86531-102-1. 
  23. ^ Kumuk 2022, s. 112.
  24. ^ Kumuk 2022, s. 209.
  25. ^ Kumuk 2022, s. 210–211.

Bibliyografi

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mehmed_Said_Şamil&oldid=34716424" sayfasından alınmıştır