İçeriğe atla

Mehmed Emin Resulzâde

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Mehmed Emin Resulzade sayfasından yönlendirildi)
"Resulzade" buraya yönlendirilmektedir. Diğer kullanımlar için Resulzade (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Mehmed Emin Resulzade
Azerice: Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
Azerbaycan Millî Şurası Başkanı
Görev süresi
27 Mayıs 1918 - 7 Aralık 1918
Yerine geldiği Makam oluşturuldu
1. Müsavat Partisi Başkanı
Görev süresi
1911 - 6 Mart 1955
Yerine geldiği Makam oluşturuldu.
Yerine gelen Mirza Bala Mehmedzade
1. Himmet Partisi Merkezi Komitesi Başkanı
Görev süresi
1904 - 1907
Yerine geldiği Makam oluşturuldu
Yerine gelen Neriman Nerimanov
Kişisel bilgiler
Doğum Muhammed Emin Ahund Hacı Molla Alakbar oğlu Resulzade
31 Ocak 1884(1884-01-31)
Bakü, Rus İmparatorluğu
Ölüm 6 Mart 1955 (71 yaşında)
Ankara, Türkiye
Ölüm nedeni Diabetes mellitus
Defin yeri Cebeci Asri Mezarlığı, Ankara
Partisi Müsavat Partisi
Evlilik(ler) Ümbülbanu Resulzade
Çocuk(lar) 4
Yaşadığı yer Bakü, Tiflis, Tahran, Ankara
Mesleği gazeteci, politikacı
Dini İslam
İmzası

Mehmed Emin Resulzâde (Azerice: Məhəmməd Əmin Rəsulzadə /mæmˈmæd æˈmin ɾæsulzɑːˈdæ/; 31 Ocak 1884 - 6 Mart 1955), Azeri devlet adamı ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurucusu.

Resulzade, eşi Hamida ve arkadaşlarıyla birlikte

Müsavat Partisi'nin kurucu genel başkanı olan Resulzâde, Mayıs-Aralık 1918'de Azerbaycan Millî Şûrası Başkanı olarak görev yapmıştır.[1] Resulzâde Azerbaycan'ın ulusal bağımsızlık hareketine öncülük etmesinden dolayı Azerbaycan tarihinin en önemli şahsiyetleri arasındadır. Onun "Bir kere yükselen bayrak, bir daha inmez!" ifadesi 20. yüzyıl Azerbaycan'ında bağımsızlık hareketinin sloganı haline geldi.[2][3][4]

1947'de Türkiye'ye gelerek, 1949 yılında "Azerbaycan Kültür Derneği"ni kurdu. 6 Mart 1955 tarihinde Ankara'da öldü.

İlk yılları ve mesleği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Babası Hacı Molla Alekber Resulzade, annesi ise Zinyet Zal'dır. İlk eğitim ve öğretimini ailesi yanında alan Mehmed Emin Resulzade, sonradan Teknik okula katılmıştır. 1902'de "Müslüman Gençlik" kurumunu kurmuştur. 1903'te ilk makalesi "Şark-i Rus" gazetesinde yayınlanmıştır. Sonradan "Hayat", "İrşad", "Terakki" ve başka gazetelerde makaleler yazmış, "Tekamül" (Bakü), "İran-i Nov" (Tahran), "Açık Söz" (Bakü 1915-1917), İstanbul'da yayınlanan "Yeni Kafkasya" (1923-1928), "Azeri Türk" (1928-1929), "Odlu Yurd" (1929-1931) ve 1933-1939'da Berlin'de yayınlanan "Kurtuluş" dergilerinin ve "İstiklal" gazetelerinin kurucusu olmuştur. 1952'de ise Mehmed Emin Resulzade rehberliği ile "Azerbaycan" dergisi kurulmuştur.

İran'da kaldığı 1908-1911 döneminde meydana gelen İran inkılabı sonrası isyancıların hürriyet ordusu Tahran'a girmiş ve İran'da meşrutiyet ilan edilmişti. Mehmed Emin, Tahran'da günlük çıkardığı Batılı tarzdaki ilk gazete olan "Yeni İran" (İran-ı Nev) gazetesinin müdürü ve başyazarı olmasına rağmen, bu girişimden vazgeçerek Türkiye'ye geldi.

Resulzade'nin gazeteci kimliğinin dışında yazdığı, birtakım kitaplar da yayınlanmıştır. Bunlardan biri olan, "Azerbaycan Cumhuriyeti" adlı kitabını 1922'de Türkiye'de yayınlamıştır.

Siyasi yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rus-Japon Savaşı'nda Çarlık hükûmetinin yenilmesi Rusya'daki diğer milletler arasında özgürlük hareketleri yaratmış olmasına rağmen, hükûmet toparlanıp 1907 sonlarında bu tip siyasi faaliyetler gösteren kişileri izlemeye almıştır. Bu izlenenlerden biri olan Mehmed Emin Resulzade, 1908-1911 yılları arasında İran'da çalışıp, Settar Han harekâtı ile yakından ilgilenmiştir.

Resulzade'nin 3 numarada yer aldığı, hem Azerice hem de Rusça yazılmış 1917 Rus Kurucu Meclisi seçim pusulası.

1911-1913'te İstanbul'da Türk Ocağı'nda çalıştı. 1913 yılında Bakü'ye döndü. Yine basın alanında faaliyetlere devam ettiği gibi, Müsavat Partisi ile de siyaset yapmaya başlamıştır. 1918'deki Ekim Devrimi sonrasında meydana gelen otorite boşluğunda, 28 Mayıs 1918'de Azerbaycan'ın bağımsızlığını ilan etmiş, sonrasında Azerbaycan Millî Şurası başkanı olmuştur. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı süresinde ülkeyi etkileyen birçok yenilik yapmıştır.

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Parlamentosu'nun açılışı

Kızıl Ordu'nun 27 Nisan 1920'de Azerbaycan'ı işgaliyle tutuklanarak hapse atılan Resulzade'nin cezası, Josef Stalin'in isteğiyle idam cezasından sürgüne çevrildi. Sürgün hayatını; Türkiye'nin, Polonya'nın ve Almanya'nın bazı şehirlerinde geçiren Resulzade, Azerbaycan'ın bağımsızlığı için çeşitli alanlarda çalışmalarını sürdürdü.

"Bir kere yükselen bayrak, bir daha inmez!"

Fikirleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Bağımsızlığı güçlendirerek, enternasyonalist düşüncelerin önüne geçilebileceğini savunmuştur. Milliyetçilik fikrinin doğal, medeni ve ileri bir düşünce olduğunu, bilim ve kültürün gelişmesini ve yayılmasını teşvik ettiğini belirtmiştir. Bu yaklaşımın, insanlık kültürünün en doğal ve normal gelişim yolu olduğunu ifade etmiştir.
  • Genç nesillere yönelik olarak, önceki nesillere atıfta bulunarak "Bir kere yükselen bayrak, bir daha inmez!" demiştir. Bayrağı tekrar yüceltme sorumluluğu olduğunu vurgulamıştır. Bu yolda kararlılık ve azimle hareket edilmesi gerektiğini belirtmiştir.
Resulzade ve arkadaşları Atatürk'ün kabri önünde

Türkiye'nin ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk hakkında düşünceleri:

"Ne İngiliz himayesi, ne Amerika mandası altında değil, o kurtuluşu yalnız hakimiyeti milliyeye müstenid, bilakayduşart müstakil bir Türk devleti tesis etmekte görmüştü. Onun dileği 'Ya ölüm, Ya istiklal' idi. Anadolu'ya o bu dilekle geçti, efsanevi İstiklal Harbi'ni başaran baş kahraman, Çanakkale zaferi üzerine, Sakarya ve Dumlupınar gibi zafer taçlarıyla bezendi. Tarihin üç büyük imparatorluğunu dizleri altına alarak istedikleri gibi parçalayan galipler, bir avuç Anadolu mücahitleri karşısında ricate mecbur kaldılar! "Başındaki kumandanı kaçmadıkça, Türk neferi hiçbir zaman kaçmaz" diyen büyük kumandanın sözü doğru çıktı. Ölüm beratı "Sevr" yırtıldı, istiklal vesikası "Lozan" yazıldı. Atatürk, bir milletin halasını yalnız kendisindeki kuvvetten beklemiştir. Bu fikir, onun gençliğe hitabında bilhassa belirtilmiştir. Muazzam eserinin müdafaasını emanet ettiği Türk Gençliğine "Muhtaç olduğun kudret damarlarındaki asil kanda mevcuttur" diyen Atatürk’ün Türk köylüsü ile neferi hakkındaki samimi fikirleri, malumdur. Ona göre, "Memleketin yegane efendisi köylüdür!"

Hakkında söylenenler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Nesib Yusufbeyli: "28 Mayıs 1918 Azerbaycan tarihinde büyük millî arzuların tahakkuk ettiği bir gündür."
  • Üzeyir Hacıbeyov: "Azerbaycan cumhuriyeti sağlam bir millî fikir ve Türklük şuuru üzerine kurulmuştur. İslam mezhepleri arasındaki zıddiyet ilk defa olarak burada tadile uğramış, Müslümanların tesanüdü fikrine büyük kıymet verilmiştir. Aynı zamanda Azerbaycan, çağdaş bir cemiyet kurmaya, Avrupalı bir zihniyetle çalışmaya azmetmiştir. Bayrağının üç rengi (Mavi, kırmızı, yeşil) bu üç umdenin timsalidir."

Röportajları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Resulzade hayatının sonlarında, 26 Ağustos 1951, 1952 ve 28 Mayıs 1953'te toplamda üç kez Azerbaycan halkına seslenmiştir.

26 Ağustos 1951

[değiştir | kaynağı değiştir]


Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

6 Mart 1955 tarihinde, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi kliniğinde diyabet nedeniyle öldü. Son sözleri "Azerbaycan, Azerbaycan, Azerbaycan!" şeklinde oldu.[kaynak belirtilmeli] Ankara Radyosu 7 Mart günü saat 22:45'te, ölüm haberini duyurdu.

1000 Azerbaycan manatı (1993-2001)

8 Mart'ta Mehmed Emin Resulzade'nin arkadaşları Ankara'daki Hacı Bayram Camii'ndeki tabutunun başında nöbet tuttular. Ankara Belediye Başkanı Kemal Aygün de taziye için oradaydı. Ayrıca cenazenin önünde "Azerbaycan Kültür Derneği", "Milli Kütüphane", "Türk Kütüphaneciler Derneği", "Karslı Yüksek Öğrenci Yardımlaşma Derneği", "Gazetecler Derneği", İdil-Ural ve Kırım Türkleri temsilcileri vardı.[5] Cenazede Abdulvahap Yurtsever, Ahmet Caferoğlu, Mirza Bala Mehmetzade, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Sadri Maksudi Arsal, Cafer Seydahmet Kırımer, Abdullah Battal-Taymas, Zeki Velidi Togan gibi önde gelen isimler de oradalardı. Mehmed Emin Resulzade, Ankara'daki Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedildi.

Türkiye, İran ve Batı Avrupa'da birçok ülkede taziye mesajları yayınlandı. Türkiye'de 1993 yılında yaptırılan bir okula Mehmed Emin Resulzade'nin adı verildi.

Azerbaycan Kabinesi, Bakü'de Mehmed Emin Resulzade için bir anıtın dikilmesine ilişkin 26 sayılı, 13 Ocak 1993 tarihli kararı kabul etti.[6] Azerbaycan cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, 29 Aralık 1993 tarihli "Azerbaycan'ın önde gelen sosyo-politik şahsiyeti Mehmed Emin Resulzade'nin doğumunun 110. yıldönümü hakkındaki" 79 Sayılı Kararnameyi imzaladı.[7][8] İlham Aliyev, 22 Kasım 2013 tarihli "Mehmed Emin Resulzade'nin 130. yıldönümünü kutlamak hakkında" bir kararname imzaladı.[9]

Anısına yapılanlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Resulzade'nin Ankara'daki heykeli

Mimari yapılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • 1992'de Tatar bölgesinin yöneticisi Serdar Hamidov'un girişimiyle Mehmed Emin Resulzade için bir anıt yapıldı.[10]
  • 1993 yılında Zakatala'da Mehmed Emin Resulzade'nin bir heykeli yapıldı.[11]
  • 1999'da Bakü Devlet Üniversitesi'nden Mehmed Emin Resulzade'nin bir büstü kaldırıldı.[12][13]
  • Resulzade'nin adı 2000 yılında Bakü Devlet Üniversitesinden kaldırıldı.[14][15]
  • 2000 yılında Ağcabedi'deki bir büstü kaldırıldı.[12][13]
  • 2007 yılında Ağsu'daki heykeli kaldırıldı.[16]
  • 2007 yılında Kukla Tiyatrosu önüne anıt dikileceği bilgisini veren bir levha konuldu ve yerine çeşme yapıldı.[17][18]
  • 2011 yılında Kobustan'daki heykeli kaldırıldı ve arşivlendi.[12][13]
  • 2012 yılında Sabirabad'daki büstü kaldırıldı.[19][20][21]
  • 2012'de Tatar'daki büstü kaldırıldı.[22][23]

Günümüzde

  • Resulzade'nin Novkhani'de doğduğu ev bir anaokuludur.[12][24]
  • Bakü Devlet Üniversitesi'nin bahçesinde "Buraya Azerbaycan halkının büyük düşünürü, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurucusu Mehmed Emin Resulzade'nin büstü dikilecektir" yazılı bir bilgilendirme panosu vardır.[25][26][27][28]
  • Novkhana'da bir heykeli vardır.[12][13]
  • Türkiye'nin başkenti Ankara'da adını taşıyan bir lise bulunmaktadır.[29][30]

Eserleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Azerbaycan Cumhuriyeti Keyfiyeti Teşekkülü ve Şimdiki Vaziyeti (İstanbul, 1923)
  • Asrımızın Siyavuşu (İstanbul, 1923)
  • İstiklal Mefkuresi ve Gençlik (İstanbul, 1925)
  • Rusya'da Siyasi Vaziyet (İstanbul, 1926)
  • İhtilalci Sosyalizmin İflası ve Demokrasinin Geleceği (İstanbul, 1928)
  • Milliyet ve Bolşevizm (İstanbul, 1928)
  • Panturanizm ve Kafkasya Problemi (Rusça, Paris, 1930)
  • Azerbaycan Problemi (Almanca, Berlin, 1938)
  • İstiklal Uğrunda Mücadele (Lehçe, Varşova 1938);
  • Azerbaycan Kültür Gelenekleri (Ankara, 1949)
  • Çağdaş Azerbaycan Edebiyatı (Ankara, 1950)
  • Çağdaş Azerbaycan Tarihi (Ankara, 1951)
  • Azerbaycan Şairi Nizami (Ankara, 1951)
  • Milli Tesanüd (Ankara, 1978)
  • Kafkasya Türkleri (İstanbul, 1993)
  • İran Türkleri (İstanbul, 1993)

Bilbiyografya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Mahammad Amin Rasulzade ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ ALİYEVA, Ulviyye (2015). Azerbaycan ve Atatürk (PDF) (Tez). Ankara Üniversitesi. 1 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  2. ^ "Məhəmməd Əmin Rəsulzadə kimdir?". 12 Aralık 2015. 26 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  3. ^ "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamına əsasən Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 130 illik yubileyi münasibəti ilə hazırlanmış metodik vəsait" (PDF). 12 Aralık 2015. 11 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021. 
  4. ^ "MƏHƏMMƏD ƏMIN RƏSULZADƏ". 12 Aralık 2015. 17 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021. 
  5. ^ "M.Ə.Rəsulzadə ensklopediyası" səh.:358.
  6. ^ Ustada sevgimizi onun irsini dərindən öyrənməklə nümayiş etdirək 12 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. şəkli
  7. ^ Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 29 dekabr 1993-cü il tarixli, 79 nömrəli Fərmanı[ölü/kırık bağlantı]
  8. ^ Azərbaycanın görkəmli ictimai-siyasi xadimi M.Ə.Rəsulzadənin anadan оlmasının 110 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 dekabr 1993-cü il tarixli, 79 nömrəli Fərmanı 25 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. — anl.az saytı
  9. ^ Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 130 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı. president.az 25 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Azerice)
  10. ^ "Tərtərdəki Rəsulzadə büstü buradan götürülüb- Fotolar" (Azerice). etatist.com. 19 Haziran 2013. 1 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2018. 
  11. ^ "Rəsulzadənin Azərbaycanda neçə büstü və heykəli var?" (Azerice). azadliq.org. 28 Mayıs 2010. 27 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2018. 
  12. ^ a b c d e Sevda İsmayıllı (28 Mayıs 2018). "İstiqlalın 1-ci və 100-cü ili (28-ci yazı)" (Azerice). azadliq.org. 4 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020. 
  13. ^ a b c d Həbib Müntəzir (23 Ekim 2013). "Hakimiyyətin Rəsulzadə sevgisi" (Azerice). meydan.tv. 17 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020. 
  14. ^ "'Əvvəl BDU Rəsulzadənin adını daşıyırdı' - Abel Məhərrəmov" (Azerice). azxeber.com. 4 Aralık 2013. 1 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2018. 
  15. ^ E. Nihad (18 Ekim 2017). "Rəsulzadənin adı yenidən BDU-ya qaytarıla bilər" (Azerice). modern.az. 16 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020. 
  16. ^ Kəbiran Dilavərli (28 Mayıs 2010). "Rəsulzadənin Azərbaycanda neçə büstü və heykəli var?" (Azerice). azadliq.org. 6 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2018. 
  17. ^ "ANS Rəsulzadənin heykəlinin eksklüziv görüntülərini əldə edib (VİDEO)" (Azerice). anspress.com. 18 Şubat 2014. 18 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2018. 
  18. ^ "İllərdir ucaldılmasını gözləyən heykəl" (Azerice). azadliq.org. 28 Mayıs 2009. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2018. ; dinlə 4 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.;
  19. ^ Gültəkin (1 Eylül 2012). "Müxalifət Sabirabad rəhbərliyinə müraciət etdi" (Azerice). azadliq.info. 4 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2018. 
  20. ^ "Sabirabad RİH-dən Rəsulzadənin büstü ilə bağlı açıqlama" (Azerice). lent.az. 3 Eylül 2012. 5 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020. 
  21. ^ "RƏSULZADƏNİN BÜSTÜNÜN GÖTÜRÜLMƏSİ SABİRABADI QARIŞDIRDI" (Azerice). musavat.com. 5 Eylül 2012. 6 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020. 
  22. ^ Etibar Seyidağa (19 Haziran 2013). "Tərtərdə Rəsulzadənin büstünün yerində YAP-a qərargah tikilir" (Azerice). musavat.com. 12 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020. 
  23. ^ "Tərtərdəki Rəsulzadə büstü buradan götürülüb- Fotolar" (Azerice). etatist.com. 19 Haziran 2013. 5 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020. 
  24. ^ "M.Ə.Rəsulzadənin evi bağçaya çevrilib – FOTOLAR" (Azerice). minval.info. 31 Ocak 2018. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020. 
  25. ^ "İlham Əliyevə müraciət edildi" (Azerice). qafqazinfo.az. 14 Nisan 2015. 21 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020. 
  26. ^ Çingiz Səfərli (12 Ocak 2018). "Deputat: "BDU-nun həyətində Rəsulzadənin büstünü görməyəcəyik" (FOTO)" (Azerice). qaynarinfo.az. 12 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2018. 
  27. ^ "BDU-ya Heydər Əliyevin adı veriləcək" (Azerice). islamtimes.org. 28 Mayıs 2011. 17 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020. 
  28. ^ Nicat İsmayılov (6 Mart 2019). ""Bu Rəsulzadəyə hörmətsizlikdir" - Rəsulzadənin nəvəsilə MÜSAHİBƏ" (Azerice). ednews.net. 9 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020. 
  29. ^ "ANKARA / ÇANKAYA - Mehmet Emin Resulzade Anadolu Lisesi". mehmeteminresulzadeal.meb.k12.tr. 1 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2018. 
  30. ^ ""Eşitmişik, səfirlik Rəsulzadənin adına görə bizimlə əlaqə qurmur"" (Azerice). azadliq.org. 24 Mayıs 2016. 1 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2018. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mehmed_Emin_Resulzâde&oldid=34143141" sayfasından alınmıştır