Manastır Kongresi
| Arnavutluk tarihi |
|---|
.jpg) |
Manastır Kongresi (Arnavutça: Kongresi i Manastirit) Arnavut alfabesini standartlaştırmak amacıyla 14-22 Kasım 1908 tarihleri arasında Manastır şehrinde düzenlenen akademik konferanstır. 22 Kasım artık Arnavutluk, Kosova ve Kuzey Makedonya'da ve ayrıca Arnavut diasporası arasında Alfabe Günü (Arnavutça: Dita e Alfabetit) olarak bilinen bir anma günüdür.[1][2] Kongreden önce, Arnavutça altı veya daha fazla[3] farklı alfabenin ve ayrıca bir dizi alt varyantın bir kombinasyonu ile temsil ediliyordu.[4]
Katılımcılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
2. Sıra: Rrok Berisha, Bajo Topulli, Thoma Avrami, Leonidha Naçi, Sotir Peçi, Shefqet Frashëri, Luigj Gurakuqi, Şahin Kolonya, Akil Efthim Korça, Zenel Poda.
3. Sıra: Nyz'het Vrioni, Dhimitër Mole, Gjergj Qiriazi, Gjergj Fişta, Mid'hat Frashëri, Dom Nikoll Kaçorri, Dom Ndre Mjeda, Fehim Zavalani.
4. Sıra: Refik Toptani, Çerçiz Topulli, Mihal Grameno, Friend of Çerçiz Topulli, Member of Manastir Club.
Notes: Missing in the photo are the following delegates: Hil Mosi, Grigor Cilka, Hafëz Ibrahimi, Emin Beu, Rauf Beu, Selaudin Prizreni. Names in italic are non-delegates.
Kongre, Birlik Derneği (Arnavutça: Başkimi) edebiyat topluluğu tarafından, birliğin merkezi olarak hizmet veren Fehim Zavalani'nin evinde yapıldı.[5] Kongrenin katılımcıları, Balkanlar'daki Arnavutların yaşadığı bölgelerden ve aynı zamanda Arnavut diasporasının tamamından kültürel ve siyasi yaşamın önde gelen isimleriydi. Arnavutların yaşadığı yirmi üç şehri, kasabayı ve otuz ikisi kongrede oy hakkına sahip olan kültürel ve yurtsever dernekleri temsil eden elli delege ve on sekiz gözlemci vardı. Oy hakkı bulunan katılımcıların listesi aşağıdadır:[5]
- Sami Pojani
- Zenel Glina
- Leonidha Naçi
- Simon Shuteriqi
- Dhimitër Buda
- Azis Starova
- Adham Shkaba
- Mati Logoreci
- Rrok Berisha Gjakova
- Bajo Topulli
- Grigor Cilka
- Sotir Peçi
- Shefqet Frashëri
- Luigj Gurakuqi
- Şahin Kolonya
- Ahil Eftim Korça
- Hilë Mosi
- Nyz'het Vrioni
- Dhimitër Mole
- Gjergj Qiriazi
- Gjergj Fişta
- Midhat Frashëri
- Nikoll Kaçorri
- Ndre Mjeda
- Fehim Zavalani
- Refik Toptani
- Çerçiz Topulli
- Mihal Grameno
- Parashqevi Qiriazi
- Havez Ibrahimi
- Rauf Beu
- Selahedin Beu
Konferans
[değiştir | kaynağı değiştir]
Alfabeyle ilgili ilk iki günün konuşmaları genel nitelikteydi ve ciddi çalışmaların yürütüleceği ortamın yaratılmasına yardımcı oldu. Temsilciler, hangi alfabenin seçildiğine bakılmaksızın birliğin önemini anladılar. Başkimi alfabesinin gelişimini öven Gjergj Fişta şunları söyledi: "Buraya hiçbir alfabeyi savunmak için gelmedim, ama buraya sizinle birleşmek ve Kongre'nin halkı yüceltmek için en yararlı olduğuna karar vereceği alfabeyi benimsemek için geldim”. Seyirci Fişta tarafından derinden etkilendi. Müslüman din adamı olan Hoca İbrahim Efendi, Fişta'ya koşarak gözlerinde yaşlarla onu kucakladı.[6]
Kongrenin başlangıcında delegeler, diğer delegeler gelmeden önce karar vermek üzere on bir üyeden (dört Müslüman, dört Ortodoks ve üç Katolik) oluşan bir komisyon seçtiler.[7] Gjergj Fişta ve Parashqevi Qiriazi komisyon başkanlığına ve Mit'hat Frashëri başkan yardımcılığına seçildi. Luigj Gurakuqi komisyonun sekreteri olurken, komisyonun diğer beş üyesi Bajo Topulli, Ndre Mjeda, Şahin Kolonya, Gjergj Qiriazi ve Sotir Peçi'ydi. Mit'hat Fraşeri ayrıca kongre başkanlığına da seçildi. Delegeler, komitenin kararını kabul etmek için yemin (besa) ettiler. Komite, art arda üç gün boyunca ortak bir alfabe sorunu üzerinde görüştü.[6] Söz konusu besa aracılığıyla, nihai karardan önce hiçbir şeyin bilinmeyeceğine söz verdiler.
Ancak Kongre tek bir alfabe seçemedi ve bunun yerine hem İstanbul hem de Başkimi alfabelerini kullanarak, ancak aralarındaki farklılıkları azaltmak için bazı değişiklikler yaparak uzlaşmacı bir çözüm yolunu seçti. İstanbul alfabesinin kullanımı hızla azaldı ve sonraki yıllarda Arnavutluk'un bağımsızlığını ilan etmesiyle birlikte kullanılmaz hale geldi.[6] Başkimi alfabesi, bugün kullanılan Arnavut dilinin resmi alfabesinin öncülüdür. Gjergj Fişta, Almancanın hayal kırıklığına uğrayanlar için iki alfabesi olduğunu, çünkü burada bir değil iki alfabe seçildiğini kaydetti. Biraz tartıştıktan sonra, hem Başkimi hem de İstanbul alfabesinin kullanılması kararı tüm delegeler tarafından kabul edildi. Ayrıca her yerel Arnavut yetkilisinin kendi alanlarındaki gelişmeler hakkında Birlik Derneğine aylık olarak rapor vermesi de kararlaştırıldı. Başka bir anlaşma, 10 Temmuz 1910'da Yanya'da başka bir kongreyle sonuçlandı.[6]
20 Kasım'da kongre sona ererken, İstanbul Arnavut cemaatinin üç üyesi olan Hoca Vildan, Fazıl Paşa ve Albay Rıza geldi. Kongreye katılacaklar ve daha sonra Arnavutluk genelinde faaliyet gösteren daha küçük, benzer Arnavut toplumlarına tavsiyelerde bulunacaklardı. İlk başta, üç üye Osmanlı alfabesi kullanarak Arnavut yazısını korumaya çalıştı. Ancak Hoca Vildan endişelerini boşa çıkardı. Sultan II. Abdülhamid'i kınadı ve Arnavutlar arasında kendi kaderini tayin ve milli ruh için birliğin önemini savundu. Vildan, Latin alfabesi kullanma hakları olduğunu ve bunun ilerleme için bir "araç" olacağını savundu. Ancak yazının yönü ve din konularında aynı tutumu benimsemedi. Söz konusu fikirler, üç üyenin ziyaret ettiği diğer yerlerde kendisi tarafından savunulmaya devam etti.[8]
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Latin karakter tabanlı Arnavut alfabesinin kabulü, Arnavut birleşmesi için önemli bir adım olarak kabul edilir.[8][9][10][11] Arap alfabesine dayalı bir alfabeyi tercih eden bazı Arnavut Müslümanlar ve din adamları, İslam dünyası ile bağları zedeleyeceği endişesiyle Latin alfabesine karşı olduklarını ifade etmişlerdir.[8][9][10] Arnavutlar, imparatorluğun Avrupa kısmında İstanbul nüfusu dışında en büyük Müslüman topluluk olduklarından, durum Osmanlı hükûmeti için de endişe vericiydi.
Sonuç olarak, Osmanlı İmparatorluğu 1909'da Debre'de Arnavutların kendilerini resmen Osmanlı ilan etmeleri, toprak egemenliklerini savunma sözü vermeleri ve Arap temelli bir alfabe benimsemeleri amacıyla bir kongre düzenledi.[11] Ulusal görüşe sahip Arnavutların güçlü muhalefetiyle karşılaştılar ve Arnavut unsur, kongrenin kontrolünü tamamen ele geçirdi.[8] Kongre ilerlerken, İttihat ve Terakki'nin Tiran'daki üyeleri, Birlik Derneği'nin yerel şubesine Latin tabanlı bir alfabenin kabul edilmesini eleştiren bir gösteri düzenlediler. İçişleri Bakanı Talat Paşa, Arnavut nüfusunun Latin kökenli değil, Osmanlı Türk alfabesinin kullanımını desteklediğini iddia etti. Birlik, gösteriyi durdurmadı, bunun yerine Elbasan'da 120 kişilik bir kongre düzenledi.[10]
Alfabe meselesi ve diğer Jön Türk politikaları nedeniyle Arnavut seçkinleri ve milliyetçileri ile Osmanlı yetkilileri arasındaki ilişkiler bozuldu.[11][12] İlk başta Arnavut milliyetçi kulüpleri kısıtlanmasa da, siyasi, kültürel ve dil hakları talepleri sonunda Osmanlıların Arnavut milliyetçiliğini bastırmak için önlemler almasına neden oldu ve bu da Osmanlı yönetiminin sonlarına doğru iki Arnavut isyanı (1910 ve 1912) ile sonuçlandı.[13][14][15]
Manastır Kongresi, Arnavutlar için en önemli olaylardan biridir[16] ve Prizren İttifakı'nın kurulmasından sonra sadece alınan kararlar nedeniyle değil, aynı zamanda bu kararların Osmanlı yetkililer tarafından meşru yollar ile uygulanacağı için en önemli olaydır.[17]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Në Maqedoni festohet Dita e Alfabetit [Alphabet Day celebrated in Macedonia] (Arnavutça), portalb.mk, 22 Kasım 2012, 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 24 Eylül 2013
- ^ The message of the Prime Minister of the Republic of Kosovo, Hashim Thaci on the event if the 103rd anniversary of the session of the Congress of Manastir on November 14, 1908, Kosovo Prime Minister's Office, November 2011, 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 24 Eylül 2013
- ^ "Perse u zgjodhen dy alfabete" [Why two alphabets were chosen]. Studime Filologjike (Arnavutça), 4. Tiran: Akademia e Shkencave e RPSSH, Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise. 1988. ss. 149-159. ISSN 0563-5780
Partial publication of the memo of Gjergj Qiriazi to the Austro-Hungarian consulate in Manastir, dated May 25, 1909, 20 pages - ^ Frances Trix (1997), "Alphabet conflict in the Balkans: Albanian and the Congress of Monastir", International Journal of the Sociology of Language, cilt 128, ss. 1-24, doi:10.1515/ijsl.1997.128.1, ISSN 0165-2516, 22 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 1 Kasım 2021
- ^ a b "14 November 1908, the day of the Congress of Manastir". Albania News. 14 Kasım 2019. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2019.
- ^ a b c d Gawrych 2006, s. 165
- ^ Entangled Histories of the Balkans – Volume One: National Ideologies and Language Policies (İngilizce). 13 Haziran 2013. s. 504. ISBN 9789004250765. 2 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.
- ^ a b c d Skendi 1967, ss. 370–378
- ^ a b Duijzings 2002, s. 163.
- ^ a b c Gawrych 2006, s. 182.
- ^ a b c Nezir-Akmese 2005, s. 96.
- ^ Saunders 2011, s. 97.
- ^ Nezir-Akmese 2005, s. 97.
- ^ Poulton 1995, s. 66.
- ^ ShawShaw 1977, s. 288.
- ^ "Six successful years of SEEU". South Eastern European University. 27 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2008.
- ^ Mustafa, Avzi (19 Mart 2014), Kongresi i dytë i Manastirit [Second Congress of Monastir] (Arnavutça), Dielli, 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 1 Kasım 2021,
Kongresi i parë i Manastirit, pas Lidhjes së Prizrenit, ishte ngjarja më e madhe e popullit shqiptar, që u hapi rrugën jo vetëm të kërkesave legjitime të shqiptarëve, por që edhe ato kërkesa të realizohen në mënyrë legale dhe të jenë të lejuara nga qeveria e Sulltanit përmes rrugës parlamentare. tercümesi
Prizren İttifakı'ndan sonra Birinci Manastır Kongresi, Arnavut halkı için en büyük olaydı ve bu sadece Arnavutların meşru taleplerinin yolunu açmakla kalmadı, aynı zamanda bu talepler çok yakında yasal bir şekilde meclis kanalları aracılığıyla padişahın hükümeti tarafından yerine getirildi.
- Genel
- Duijzings, Gerlachlus (2002). "Religion and the politics of 'Albanianism': Naim Frasheri's Bektashi writings". Schwanders-Sievers, Stephanie; Fischer, Bernd J. (Ed.). Albanian Identities: Myth and History. Bloomington: Indiana University Press. ss. 60-69. ISBN 9780253341891.
- Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. Londra: IB Tauris. ISBN 9781845112875. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.
- Lloshi, Xhevat (2008). Rreth Alfabetit te Shqipes [About the Albanian Alphabet]. Logos. ISBN 9789989582684. 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.
- Nezir-Akmese, Handan (2005). The Birth of Modern Turkey: The Ottoman Military and the March to WWI. Londra: IB Tauris. ISBN 9781850437970. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.
- Osmani, Tomor (1999). "Historia e alfabetit" [History of the Alphabet]. Udha e shkronjave shqipe [The Pathway of the Albanian Letters] (Arnavutça). ss. 461-496.
- Poulton, Hugh (1995). Who are the Macedonians?. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 9781850652380. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.
- Saunders, Robert A. (2011). Ethnopolitics in Cyberspace: The Internet, Minority Nationalism, and the Web of Identity. Lanham: Lexington Books. ISBN 9780739141946. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.
- Shaw, Stanford J.; Shaw, Ezel Kural (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 2, Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey 1808-1975. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521291668. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.
- Skendi, Stavro (1967). The Albanian national awakening. Princeton: Princeton University Press. ISBN 9781400847761. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.