Müsebbihî
Ebû Abdillâh el-Emîrü’l-Muhtâr İzzü’l-Mülk Muhammed b. Ebi’l-Kāsım Ubeydillâh b. Ahmed el-Müsebbih, yaygın olarak basitçe bilinen adıyla Müsebbihî (Arapça: المصبحي) (4 Mart 977 – Nisan/Mayıs 1030), Sünni Fâtımî tarihçi, yazar ve idari görevliydi. Tarih, psikoloji, hukuk, dil bilgisi, seksoloji ve yemek pişirme gibi çeşitli konuları ele alan yaklaşık 40.000 sayfalık el yazması eserin yazarı olduğu bilinmektedir. Müsebbihî'nin meşhur eserleri arasında, çağdaş bir Mısır tarihi ve haberleri kroniği olan Ahbār Misr de yer alır. Ancak Müsebbihî'nin eserlerinin büyük çoğunluğu gibi Ahbār Misr'in de sadece bazı parçaları günümüze ulaşabilmiştir; eserlerinin çoğu ölümünden kısa bir süre sonra ortadan kaybolmuştur.
Müsebbihî, Fustat'ta doğmuş, dindar bir Sünni Müslümandı ve hayatının çoğunu burada geçirdi ve orada vefat etti. Fatımi hükümetine sadık olduğu biliniyordu ve Halife Hâkim'in (sal. 996-1021) yakın dostuydu. Kariyerinin başlarında Fatımi ordusunda görev yaptı ve Kahire'deki Fatımi merkez yönetiminde önde gelen bir isim olmadan önce Yukarı Mısır'da eyalet valisi oldu.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Müsebbihî, 4 Mart 977'de Mısır'ın Fustat kentinde Sünni bir Müslüman olarak doğdu.[1] Ailesi aslen Cezire'deki (Yukarı Mezopotamya) Harran'dandı.[1] Yerel doğumlu Sünni bir sivil için alışılmadık bir durum olan Musabbihi, Fatımi ordusuna katıldı. El-Kays ve Bahnasa'nın (her ikisi de Yukarı Mısır'da) valisi yapıldı ve emir (komutan) unvanını aldı.[1] Daha sonra, merkezi yönetimin genel sekreterliğine eşdeğer bir görev olan divan-ı tertib başkanlığına atandı.[2] Fustat'tan Kahire'deki hükümet görevine her gün seyahat ediyordu ve çoğu akşam tarihi Amr bin Âs Camii'ne uğruyor ve çoğunluğu Suriyeli Müslüman gelenekçilerden oluşan kendisi ve babasının arkadaşlarıyla etkileşim kuruyordu.[3] Dindar bir Sünni Müslüman olmasına rağmen Müsebbihî, Fatımilerin İsmaili Şii devletine sadıktı ve eksantrik halife Hâkim (h. 996-1021) ile özellikle yakın bir ilişki sürdürdü.[3] İkincisinin Fustat sakinleriyle iyi geçindiği biliniyordu.[3] Müsebbihî, Nisan/Mayıs 1030'da Fustat'ta ölmüştür.[3]
Yazıları
[değiştir | kaynağı değiştir]Müsebbihî, tarih, pratik psikoloji, seksoloji, hukuk, dil bilgisi ve yemek pişirme gibi çeşitli konularda çok sayıda el yazması eser yazan üretken bir yazardı.[3] Daha sonraki ortaçağ tarihçileri İbn Hallikân ve İbn Said el-Endülüs, Müsebbihî'nin tüm eserlerini ve her eserin sayfa sayısını ayrıntılı listeler halinde belgelemiştir; Müsebbihîi'nin toplam eseri yaklaşık 40.000 sayfaya ulaşmıştır ve tek başına bazı eserler bin sayfadan fazlaydı.[3] Ancak çalışmalarının çoğu, ölümünden kısa bir süre sonra ortadan kayboldu.[3]
Mısır Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Müsebbihî'nin başlıca eserleri arasında, Akhbār Misr olarak bilinen yaklaşık 13.000 sayfalık Mısır tarihi kroniği yer almaktadır.[3] Müsebbihî'nin diğer eserleri gibi, Ahbār Misr'in büyük bir kısmı, diğer tarihçilerin derlemelerinde kopyalanan bu eserden alıntılar da dahil olmak üzere, başlangıçta kaybolmuştur.[3] Akhbār Miṣr'in korunan bilinen tek el yazması, İspanya'daki El Escorial'de bulunan 40. bölümdür.[3] Müsebbihî'nin eserinin bu bölümü, 1023/24 ile 1024/25 yılları arasında halifelikte meydana gelen olayları belgelemiş ve ayrıca Müsebbihî'yi yakından tanıyan diğer yazarların şiirlerini ve mektuplarını da içermiştir.[3] Thierry Bianquis'e göre bu el yazması "11. yüzyılın başlarında Mısır ve Irak'ın çağdaş edebi kompozisyonuna, zarif nesir ve şiirle bir bakış açısı sağlıyor".[3] Modern Mısır tarihçisi Eymen Fuad Seyyid, 15. yüzyıl Mısır tarihçisi Makrîzî'nin, 1004/05 yılına ait olayları kaydeden Ahbar Misr'in 34. bölümüne sahip olduğunu iddia ediyor.[3]
Akhbar Misr, Müsebbihî'nin Fatımi Halifeliği'ndeki günlük olayları kaydettiği ve yıl sonunda önemli kişilerin ölüm ilanlarını kaydettiği kendi dönemine ait bir eserdi.[3] Kahire'de idari bir görevli olarak, Hâkim'in ölümünden sonra, muhbirler kullanan ve Hâkim'in çocuk halefi Zâhir'in (h. 1021-1036) önünde birbirlerini itibarsızlaştırmak için belgeler düzenleyen çeşitli askeri komutanlar ve sivil görevliler arasında yaşanan, sıklıkla şiddet içeren iktidar mücadelesini de belgeledi.[3] Sitt al-Mulk'un maiyetinin ez-Zahir ile olan entrikaları konusunda şüpheleri vardı.[3] Bianquis'e göre, "resmi tarih yazımına [Hâkim'in ölümünün ardından] ideolojik bir denetim uygulanmış olabilir ve Müsebbihî'nin yazıları da dahil olmak üzere belli sayıda metin kendiliğinden yok edilmiş olabilir".[3] Müsebbihî ayrıca 1024/25 yılında Suriye'de Fatımiler'e karşı Bedevi ayaklanmasıyla ilgili haberleri de eklemiş ve bu ayaklanmanın Mirdasoğulları ve Cerrâhîleri orada iktidara getirdiğini belirtmiştir.[3] Ayrıca, Akhbār Miṣr, Fustat'taki yaşamın düzenli yönlerini, yol kazalarından ve suçlardan, kıtlık sırasında malların toptan ve perakende fiyatlarına, Nil Nehri'nde dolaşan su aygırlarına kadar kaydetmiştir.[4]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- Genel
- Bianquis, Thierry (1993). "Musabbiḥī". Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VII: Mif–Naz (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 650-652. ISBN 978-90-04-09419-2.
