Libya tarihi
| Libya tarihi |
|---|
 |
Libya tarihi, Berberi yerli göçebe kabilelerine eklenen zengin etnik grup karışımını kapsar. Berberiler, Somali'deki Berberilerden Mali'deki Timbuktu'ya, Numidians döneminden beri ülkenin tüm tarihi boyunca var olmuştur.
Osmanlı Öncesi Libya
[değiştir | kaynağı değiştir]Libya tarihi onbinlerce yıl öncesine dayanıyor. MÖ 8000’ler gibi Neolotik çağı yaşadı. İlk defa Libya adı ise ilk defa Yunanlar tarafından kullanılmıştır. MÖ 3000-1000 yılları arasında doğu Libya topraklarında Berberi kabileleri görülmeye başlandı. Bu kabileler Nasomonlar ve Pysller örnek verilebilir. Berberiler, Libya’nın yerli halkıdır. Antik çağda Fenike ve Yunan koloniciliğine uğradı. MÖ 525 yılında II. Kambyses tarafından Pers hakimiyeti sağlandı. Büyük İskender’in seferleri ile Makedonya hakimiyeti tahsis edildi. Pers ve Makedon hakimiyeti süreci devam ederken diğer yarısında Kartaca hakimiyeti vardı. Makedonya yıkıldıktan sonra Libya Ptolaimos hanedanlığı kontrolüne girdi. Roma ve Kartaca arasında çıkan Pön savaşları sonucunda Roma hakimiyetine girdi. Hunlar’ın baskısı sonucunda Kafkaslar’dan göç etmeye başlayan germen kavmi olan Vandallar İber yarımadası üzerinden Kuzey Afrika’yı işgal etti. Sonraları Vandal Krallığı kurulup Krallık, Bizans İmparatorluğu tarafından yıkıldı.
Osmanlı Libya’sı
[değiştir | kaynağı değiştir]1553 yılında Turgut reis tarafından Osmanlı adına Libya’yı kontrol altına alınmıştır. 1611 yılına kadar Osmanlı eyaleti olmuştur. İlk yönetici Turgut reis olmuştur ikincisi Kılıç Ali paşa sonrasında Mustafa paşa ve ardından gelen Haydar paşa döneminde Tunus vilayeti ile birlikte yönetildi. 1611 yılında Dayılık sistemine geçerek yarı bağımsız bir şekilde hareket etmeye başlamıştır. Dayılık yönetiminde yeniçerilerin ayaklanması etkili olmuştur. 1711 yılında Karamanlı Ahmed paşa tarafından 125 yıllık Karaman hanedanlığı dönemi başladı. Sonrasında 2. Valiler dönemi başlamıştır. 1911 yılında İtalya ve Türkiye (Osmanlı) arasında yapılan Trablusgarp savaşı ile birlikte Osmanlı’nın son Afrika toprağı olan Trablusgarp vilayeti İtalya’nın eline geçti. 647 yılında Abdullah ibn el-Sa’ad tarafından Libya, İslam uygarlığının kontrölüne girdi. İslam dini sürecinde bağımsız Berberi ve Arap krallıkları kontrölüne girdi. En sonunda İspanyol sömürgesine girdi.
İtalyan Libya’sı
[değiştir | kaynağı değiştir]Trablusgarp savaşı Osmanlı, Afrika’dan çekilmiş ve Trablusgarp’ı, İtalya'ya bırakmıştı. İtalya döneminde Libya adını almıştı. İtalya halka çok fazla baskı uyguladı. Ömer Muhtar bağımsızlık hareketi başlatı ve hareket bastırıldı. II. Dünya savaşı sırasında Kuzey Afrika cephesini Libya üzerinde açtılar. II. Dünya savaşından sonra Libya Britanya ve Fransa’ya bırakıldı.
Libya
[değiştir | kaynağı değiştir]Libya Krallığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Libya devletine BM tarafından bağımsızlık verildi. Libya,BM’nin ilk bağımsızlığını verdiği ülkeydi. Libya kralı İdris. Libya Krallığı Muammer Kaddafi tarafın yıkıldı.
Sosyalizm ile Libya
[değiştir | kaynağı değiştir]Muammer Kaddafi darbe ile başa gelip sosyalizmi benimsedi ama yeşil sosyalizmdi. 2011 yılında darbe ile gitti.
Libya İç Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]- Libya iç savaşı Muammer Kaddafi’nin indirilmesiyle bitti. 2014’te bir tane daha iç savaş başladı bu iç hala daha bitmedi. IŞİD, Arab devletleri, Avrupa devletleri ve ABD gibi birçok ülke dahil oldu.
Grafikler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir][1] https://gezimanya.com/afrika/libyanin-kisa-tarihi 21 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
[2] https://islamansiklopedisi.org.tr/libya 1 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
[3] https://www.britannica.com/topic/Vandal-Germanic-people 5 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Libya#Prehistoric_and_Berber_Libya 25 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
[4] https://arkeofili.com/kimligini-arayan-kadim-bir-halk-berberiler/ 16 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
[5] https://islamansiklopedisi.org.tr/berberiler 21 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Libya'nın Kısa Tarihi". Libya’nın Kısa Tarihi. 10 Kasım 2016. 21 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2021.
- ^ "LİBYA - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi (İngilizce). 1 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2021.
- ^ "Vandal | Definition, History, & Facts". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2021.
- ^ "Kimliğini Arayan Kadim Bir Halk: Berberiler". Arkeofili. 14 Haziran 2017. 16 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2021.
- ^ "BERBERÎLER - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi (İngilizce). 21 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2021.