Lala Mustafa Paşa Camii (Erzurum)

Erzurum Ulu Camii
	Erzurum Lala Mustafa Paşa Camii
Temel bilgiler
Konum	Erzurum, Türkiye
Koordinatlar	39°54′23″K 41°16′23″D / 39.90639°K 41.27306°D
İnanç	İslam
Mimari
Mimar(lar)	Mimar Sinan
Mimari tür	Cami
Mimari biçim	Osmanlı mimarisi
İnşaat başlangıcı	1562
Tamamlanma	1563
Özellikler
Uzunluk	metre

Erzurum Lala Mustafa Paşa Camii, Türkiye'de Erzurum İli merkez ilçesi Yakutiye'de Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılmış Erzurum ’daki ilk Osmanlı camisidir.

Tarihçe

Erzurum Lala Mustafa Paşa Camii, Sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamı olan ve 1570 yılında Kıbrıs serdarlığı sırasında gösterdiği başarısından dolayı "Kıbrıs Fatihi" olarak da anılan "Lala" unvanlı, (şehzadeliğinde II. Selim'e lalalık etmiş olmasından dolayı) Mustafa Paşa tarafından, Erzurum'da Beylerbeyi olarak görev yaptığı dönemde 1562 yılında yaptırılmış bir Osmanlı eseridir. Lala Mustafa Paşa'nın seferlerden elde ettiği servet ile imparatorluğun çeşitli yerlerine yaptırdığı hayır eserlerinden biridir.

Döneminin Osmanlı mimarbaşısı olan Mimar Sinan'ın eserlerinin yer aldığı kayıtlı liste ve tezkerelere göre; Erzurum Lala Mustafa Paşa Caminin mimarı, Mimar Sinan'dır. Başlangıçta külliye olarak inşâ edilen yapının saray ve sıbyan mektep binaları yıkılmış olup, günümüze kadar hamam ve cami kısmı ulaşabilmiştir. Erzurum'da ilk yapılan Osmanlı camilerinden biri olan Lala Mustafa Paşa Camii'nin kuzeyinde şadırvanı, 1562-1563 tarihli mihrabın üzerinde de üç satırlık bir kitabesi bulunmaktadır. Kitabede:

“	Bu cami Rahim Yaratıcının rahmetini dileyerek Alim Allah'ın gölgesi Sultan Selimoğlu Sultan Süleyman Han'ın günlerinde; Sultanoğlu Selim'in - Allah kadim inayetinin imdadıyle gölgesini uzatsun - Lalası Abdulmukim zade Mustafa Paşa 970 yılında yaptırdı. Allah yaptıranın hayrını umumi olan keremiyle kabul buyursun^[1]	„

ibaresi bulunmaktadır. Tarih boyunca defalarca istilâlara maruz kalan Erzurum, istilâcılarının kovulmasında düşmanca yıkılmış, yakılmış ve yağmalanmıştır. Ruslar ve Ermeniler caminin çinilerini, mermerden yapılma muhteşem minberini kırmışlar, parçalamışlar ve yok etmişlerdir. Taşınabilir eserlerini de çalıp götürmüşlerdir. Buna rağmen abide bütün haşmetiyle ayaktadır.^[2] Evliya Çelebi seyahatnamesinde:

“	Lala Mustafa Paşa Sarayı; Paşa saray kapusunun önünde tarik-i âm aşırı vâki olmuş Süleyman Han'ın veziri Lala Mustafa Paşa'nın binası, İstanbul tarzlı, âli kubbeli, cümle binası rasas-ı halisi ile (halis kurşunla) mestur bir camidir. Tulen ve arzen 80 ayaktır. Mihrabı, minberi, müezzin mahfili şah güzelidir, içinde öyle kıymetli avizeler yoktur. Taşra sofası vardır. Lakin haremi sardır. Süleyman Han'ın mimarı Sinan Ağa merhumun binasıdır.^[3]	„

Konumu

Erzurum Lala Mustafa Paşa Camii, Erzurum şehir merkezini oluşturur konumda Cumhuriyet Caddesi üzerinde yerleşiktir. Caminin batı yönünde yer alan Yakutiye Medresesi ile aynı alan içerisinde yer alır.^[4]

Mimari özellikleri

Erzurum Lala Mustafa Paşa Camii, İstanbul Şehzade Camii'ndeki gibi merkezi plan tipine bağlı kalınarak inşâ edilmiş merkezi bir kubbe ile örtülüdür. Kubbe ortada dört payeye oturtulmuştur. Merkezi kubbeyi dört yandan yarım çapraz tonozlar destekler. Köşelerde yer alan küçük kubbeler esere bütünlük kazandırır. Doğu batı ve kuzey tarafta açılan dört kapısı bulunur. Kuzey taraftaki kapı cümle kapısıdır. Mukarnas kavsaralı olan taç kapıdan harim kısmına geçilir.Mihrabı taç kapının formunda ele alınmıştır. Caminin kuzey-batı köşesinde bölgesel ve tektonik özellikte, kısa boyda bir minare mevcuttur. Minaresi kesme beyaz taştan yapılı ve kırmızı taş bileziklerle süslenmiştir. Tek şerefelidir. Sivri kemerli pencere alınlıklarında yazı ve nebati kompozisyonlu çini süslemelere yer verilmiştir. Camide çini alınlıklar haricinde halı, şamdan ve hat örnekleri mevcuttur. İç ksındaki çiniler günümüze kısmen ulaşmıştır.Ancak dış kısımdaki çiniler tahribattan ötürü günümüze ulaşamamıştır. Avlusuz olarak yapılmıştır. Camiye ilâveten saray, hamam, şadırvan, sıbyan mektebi gibi eklentilerle cami zaman içerisinde bir külliyeye dönüştürülmüş, günümüze kadar Camii, hamam ve şadırvan kısmı ayakta kalabilmiştir. Caminin beş gözlü son cemaat yerinde sağdaki mihrabiye üzerinde yer alan 14 satırlık nesih yazıyla mermer zemin üzerine yazılmış bir ferman bulunmaktadır.^[4] 1671 yılında, dönemin padişahı IV.Mehmet'e Erzurum'da yaşayan insanların çok büyük geçim sıkıntısı içinde oldukları tüm teferruatıyla anlatılır. Hal böyle iken halktan alınan vergilerin onları tamamen ezdiği de iletilir. Anlatılanlardan etkilenen Padişah, Erzurum eyaletinden alınan vergilerin kaldırması yönünde karar alır, " Tiz, Erz-ı Rûm’dan vergi alınmaya. " der. Bu kararını bir fermanla duyurur. Ferman, devrin ünlü hattatı Mustafa İzzet tarafından mermer zemin üzerine yazılır ve Erzurum'a gönderilir. 1671 tarihli söz konusu Ferman, Lala Mustafa Paşa Camii son cemaat yerinde girişte sağdaki mihrabiye üzerinde, günümüze kadar varlığını koruduğu mevcut konumda yerleşiktir. Söz konusu Ferman içeriği günümüz Türkçesi ile tercüme edildiğinde:

“	(1.satır) Cihanın kendisine itaat ettiği hükümdarın fermanı, taç sahibi Padişah’ın apaçık buyruğu ve Hudavendigâr’ın şerefli emiri (2.satır) giriş Fatihi Ebü’l- feth ve’n-Nasr Sultan Muhammet Han (Allah ona yardım etsin) hükmiyle yazılmıştır (3.satır) Allah’ın rızasını istemek, Resûlünün sünnetini diriltmek ve Allah’ın emrini yüceltmek (4.satır) yaratıklara şefkat olmak için Cihanın kendisine itaat ettiği Padişah’ın (benim) hükmüm şöyledir: Erzurum eyaletindeki bid’atlerden (5.satır) bulgur ve buğday teklifi; din ve kanuna aykırı olarak gereğinden fazla alınan akça, öşür akça (6.satır) ve hisseyi ödeyip ve çiftçilik yapmayan kürtlerden perakende olarak alınan (7.satır) odun teklifi, kışlık vergisi, otlak teklifi, muaf akçası (8.satır) atları kışlaya verme teklifi, yıllık arpa ve develeri besleme teklifi, Paşa’ya bağlılara (9.satır) köyleri kışla olarak verme teklifi, konak akçası ve koyunsuzlardan koyun adedi, yıllık saman ve yağ teklifi ve post, (10.satır) teftişi, kilise ve namaz kılmayan teftişi, bez, iplik akçası ve köle bedeli, bir yere bağlandıktan sonra (11.satır) tekrar köle, esir bedeli akçası ; yün, tırpan akçası, katır ve deve akçası ve işbu anılan yirmi üç adet teklif adedini yasaklayıp (12.satır) kaldırdım. Bundan sonra adı geçen vilayete vali olanlardan diğer hakimlerden her kim bu yazılanlardan birini alır ise Allah ve Resulünün (13.satır) lâneti üzerine olsun. Soylu evlatlarından, büyük vezirlerinden ve yüce vekillerinden her kim Osmanlı eyaletinde bu zulm (14.satır) ve bid’atlardan razı olursa Allah’ın meleklerinin ve bütün inananların laneti onların üzerine olsun . Haram ayı olan Muharrem’in ilk günleri 1081 yılı, Ketebe İzzet.	„

anlamını içermektedir.

Onarım

1870 yılında Caminin taç kapı çevresi onarılarak yenilenmiştir. 2010 yılında başlatılan kapsamlı çevre düzenleme çalışmaları dikkat çekici özelliktedir.

Resim galerisi

Kaynakça

^ Abide ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi, İ.Hakkı Konyalı, İstanbul 1960,s.237
^ Tarih Boyunca Çeşitli Hizmetleriyle Camilerimiz, Zeki Başar, Atatürk Üniv. yayınları, s.153, Ankara, 1977
^ Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C.2 s.212, İstanbul 1314
^ ^a ^b "Lala Mustafa Paşa Camii". Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2022.

Dış bağlantılar

Erzurum Kültür Turizm İl Müdürlüğü19 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Abide ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi, İ.Hakkı Konyalı, İstanbul 1960,s.237

[2] Tarih Boyunca Çeşitli Hizmetleriyle Camilerimiz, Zeki Başar, Atatürk Üniv. yayınları, s.153, Ankara, 1977

[3] Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C.2 s.212, İstanbul 1314

[kulturturizm-4] "Lala Mustafa Paşa Camii". Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]