İçeriğe atla

Kürt milliyetçiliği

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Kurdayetî sayfasından yönlendirildi)
Kürdistan bayrağı

Kürt milliyetçiliği (Kurmanci: Kurdayetî, Sorani: کوردایەتی), Kürtlerde, halk olma bilincinin kültürel ve siyasal eyleme yönlendirilmesini ifade eden kavramdır.[1][2] Kürtlerin çoğunluk olduğu toprakları Kürdistan olarak tanımlayan ve bağımsız bir Kürt devleti kurulmasını savunan siyasi hareket olmakla birlikte, Kürtlerin yaşadıkları topraklarda diğer etnik gruplar ile eşit haklara sahip olmasını, Kürtçenin resmî dil ve eğitim dili olmasını savunan siyasi görüştür.

Kürt milliyetçiliği, dünya çapındaki Kürt diasporası tarafından uzun süredir desteklenmektedir.[3]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürt milliyetçiliğinde önemli yere sahip Eyyûbi Devleti'nin kurucusu Selehaddin Eyyûbi

Erken Kürt milliyetçiliğinin kökleri, Kürtlerin önemli bir etnik grup olduğu Osmanlı İmparatorluğu'na dayanıyordu. Osmanlı İmparatorluğu'nun bölünmesiyle, Kürtlerin çoğunlukta olduğu toprakları, yeni kurulan Türkiye, Irak, İran ve Suriye devletleri arasında bölünerek, Kürtleri her devlette önemli bir etnik azınlık haline getirdi. Kurdayetî yani Kürt milliyetçiliği kavramı 1930'lu yıllarda ilk kez Kürdistan Demokratik Partisi üyeleri tarafınca kullanılmıştır. Kurdayetî'nin siyasi referansları ilk başlarda 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında patlak veren Kürt isyanlarıydı. İran Kürtlerinin girişimleriyle kurulan Mahabad Cumhuriyeti Kürt milliyetçiliğinin geçici doruk noktası olur. Yıkılması ise Kurdayetî'nin içerik olarak daralmasına sebep olur. Bu kavram etrafında oluşan yeni ideoloji, daha çok otantik Kürt kimliğini vurgu yapar ve buna ilham veren ise Ahmed-i Hani, Haci Kadire Koyi ve Goran gibi Kürtlüğü siyasi bir kimlikten öte gören vatanperver şairlerdir. Özellikle Koyi Kürtlüğü, Kürt milliyetçilerinin aksine Osmanlı, Arap ve Fars millî kimliklerine muhalif değil, onlarla aynı düzeyde ve rekabet edebilecek bir özne olarak tanımlar.

Lübnan'da kurulan Kürt milliyetçisi parti Hoybun, bağımsız Kürdistan'ın oluşturulması adına, bütün Kürtlerin birleştirilmesi için mücadele yürütülmesine ant içmişlerdir. Kürt silahlı birliğini kurup tek bir komutanlığın emrinde hareket edeceği kararlaştırılmıştır. Suriye, Lübnan, Avrupa ülkeleri ve Amerika Birleşik Devletleri'nde kolları oluşturulmuş ve Hoybun merkez komitesi "Kürdistan Millî Hükûmeti" ilan etmiştir. Ağrı isyanları sırasında Hoybun tarafından Ağrı Kürt Cumhuriyeti ilan edilmiştir ve genelkurmay başkanı olarak İhsan Nuri Paşa atanmıştır. Ağrı Cumhuriyeti ve Mahabad Cumhuriyeti Kürt milliyetçiliği'nin doruk noktası olmuştur.[4]

Irak

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin başkenti Erbil'de Bağımsızlık yanlısı miting. 22 Eylül 2017

1970'lerden bu yana Iraklı Kürtler ve Molla Mustafa liderliğindeki Barzani aşireti, El-Enfal Operasyonu'nda 182.000 Kürt'ün katledilmesi de dahil olmak üzere baskıyla karşılık veren Irak milliyetçisi Baas Partisi rejimlerine karşı daha fazla özerklik ve hatta tam bağımsızlık hedefinin peşinden gittiler. 1943 yılında Kürt milliyetçiliğinin önderlerinden Remzi Nafi İngilizlere karşı Irak'ta ayaklanmıştır.

Irak'taki 1991 ayaklanmalarından sonra, Iraklı Kürtler, Irak Cumhurbaşkanı Saddam Hüseyin'in ordularına karşı NATO tarafından desteklendi ve korundu. Irak merkezi hükûmetinin kontrolü dışında önemli ölçüde özerklik ve özyönetim sağlayan Irak Kürtleri, Saddam Hüseyin'i deviren 2003 Irak işgalinden sonra, Kürdistan Bölgesel Hükümeti'ni ilan etti ve Irak merkezi hükûmeti Kürtlerin özerkliğini tanıyıp Irak'ın resmi dilini Arapçanın yanı sıra Kürtçe yaptı. Kürdistan Bölgesel Yönetimi halen büyük ölçüde özerk olarak kendini yönetmekte olup, 2017'de Mesud Barzani tarafından Irak Kürdistanı'nın bağımsızlığı denense de başarıya ulaşılamamıştır.

Irak'ta son yıllarda Hawpa (Kürt Ulusal İşbirliği Teşkilatı) gibi Kürt milliyetçisi oluşumlar ortaya çıkmıştır.[5][6]

Suriye

[değiştir | kaynağı değiştir]

PKK'nın Türkiye Cumhuriyeti'nin, Türk milliyetçiliğine karşı savaştığı Türkiye-PKK çatışması 1984'ten beri devam etmektedir. Suriye'de aynı şekilde Kürtlerin kurduğu Demokratik Birlik Partisi (PYD), Suriye İç Savaşı'ndan sonra tek taraflı olarak Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi diğer adıyla Rojava Özerk Yönetimi'ni ilan etmiştir ancak yine bir özerk yönetim olan Katalonya haricinde hiçbir hükûmet ve devlet tarafından tanınmamıştır. Rojava Özerk Yönetimi, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin aksine iktidar partisi PYD'nin ve PYD'nin önder kabul ettiği Abdullah Öcalan'ın ideolojisine göre hem Kürt milliyetçiliğini hem de Suriye hükûmetinin Arap milliyetçiliğini reddetmektedir ve PKK Kurucusu Abdullah Öcalan'ın İmralı Cezaevi'nde teorize ettiği Demokratik konfederalizm PYD tarafından uygulanmaktadır. Irak Kürtleri ve İran Kürtleri arasında genellikle Kürt milliyetçi ve ulus Kürt devleti görüşleri yaygın iken Türkiye Kürtleri arasında sosyalizm, komünizm gibi eşitlikçi görüşler yaygındır.[7]

İran

[değiştir | kaynağı değiştir]
Remzi Nafi (sol üstte) ve Hoybun üyeleri

İran Kürtlerinin çoğu milliyetçidir ve Mahabad Kürt Cumhuriyeti'nden ilham alarak İran'da bir Kürt devletinin kurulması için çaba

gösterilmektedir. KDP-İ, PAK, Komele gibi partiler ise İran'da Kürt milliyetçiliğinin yükselmesi için çaba gösteren gruplardan bazılarıdır ve Kürdistan bayrağını taşırlar.[8][9][10] PKK'nın İran uzantısı PJAK ise Kürt milliyetçiliğininın yanı sıra Kürdistan bayrağını reddeder ve İran'ın bölünüp Kürt ulus devletinin kurulmasına karşıdır.[11][12]

Türkiye

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye Kürtlerinin çoğunun oyunu alan ve Kürt azınlık haklarını savunan DEM Parti, Kürt milliyetçiliğine ve ulus Kürt devletinin kurulmasına karşıdır ve tekçiliği reddetmektedir. Türkiye Kürtlerinde diğer Kürtler gibi son yıllarda artan ulus ve milliyetçilik düşüncesi Türkiye Kürtlerini, Kürt milliyetçiliğine itmektedir ve son yıllarda Türkiye Kürtleri arasında Kurden Nasyonalist gibi Kürt milliyetçisi oluşumlar ortaya çıkmıştır.[6][13][14][15][16][17][18][19][20][21][22]

İdeoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kürt milliyetçiliğinin öncülerinden Musa Anter Kürt milliyetçiliğini şöyle yorumlar;

“Ben Kürt milliyetçisiyim. Benim milliyetçiliğim; Nazilerin, Faşistlerin ve Turancıların başka ırkları aşağı gören ve onlara tahakküm hakkını kendinde gören, bir milliyetçilik değil de, ezilen ve perişan olan milletimi kurtarmayı hedefleyen bir milliyetçiliktir.”[23]

Önemli kişiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kürt milliyetçiliğinin gelişmesinde katkıları olmuş ve Kürtleri milliyetçi çizgiye taşımış bazı önemli kişiler;

• Kadı Muhammed (1893-1947)

Mahabad Cumhuriyeti'nin kurucusu Kadı Muhammed ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin kurucusu Mustafa Barzani

• Mahsum Korkmaz (1956-1986)

• Remzi Nafi (1917-1949)

• Mazlum Doğan (1958-1982)

• Nuri Dersimi (1893-1973)

• Simko (1887-1930)[24]

• Celadet Ali Bedirhan (1893-1951)[25]

• Mustafa Barzani (1903-1979)[26][27]

• Şeyh Ubeydullah Nehri (1826-1883)[28]

• Seyit Rıza (1863-1937)

• Şeyh Said (1865-1925)

• Mahmud Berzenci (1878-1956)

• Cibranlı Halid Bey (1882-1925)

• Kamuran Ali Bedirhan (1895-1978)

• Celal Talabani (1933-2015)

• Ahmed Barzani (1896-1969)

• Dildar (1918-1948)

Kürt milliyetçisi siyasi partiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski partiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Resimler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Franz, Erhard. Kurden und Kurdentum: Zeitgeschichte eines Volkes und seiner Nationalbewegungen. Hamburg: Deutsches Orient-Institut, 1986. Sayfa 19.
  2. ^ Hassanpour, Amir. The Language Factor in National Development: The Standardization of the Kurdish Language, 1918-1985. University of Illinois, 1989. Sayfa 60.
  3. ^ Sorani, Basnews. "Kürt Diaspora Merkezi tüm Kürtleri bir çatı altında toplama iddiasında". www.basnews.com. 13 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2022. 
  4. ^ McDowall, David (1996). Kürtlerin Modern Tarihi . Bloomsbury Akademik. P. 172. ISBN 9781860641855.
  5. ^ "‎ ‎ ڕێكخراوی هاوپا بۆ ڕۆشنبیری نەتەوەیی" (Arapça). 10 Ağustos 2023. 14 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024. 
  6. ^ a b "Karanlık bir fikrin temelleri açığa çıktı: 'Kurden Nasyonalist'in kökeni kime dayanıyor?". Demokrat Haber - Bağımsız, Alternatif, Özgür Haberler. 18 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024. 
  7. ^ "Temel: Üçüncü İttifak'ı oluştururken tek bir sosyalist ve demokrasi yanlısının dışarıda bırakılmayacağı bir hattı kurmak istiyoruz". hdp.org.tr. 9 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2022. 
  8. ^ Ufheil-Somers, Amanda (20 Temmuz 1986). "Major Kurdish Organizations in Iran". MERIP (İngilizce). 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024. 
  9. ^ "Kurdish Democratic Party of Iran (KDPI)". irp.fas.org. 11 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024. 
  10. ^ "İranian Kurdish Parties". 
  11. ^ "PJAK'ın yeni bayrak önerisine tepkiler". www.rudaw.net. 10 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024. 
  12. ^ "PKK/PJAK-İran Denklemi Değişebilir mi? - İRAM Center | İran Araştırmaları Merkezi". www.iramcenter.org. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024. 
  13. ^ Odatv (22 Mart 2023). "LGBT bayrağı yırtanlar: Kürt Naziler... "Kurden Nasyonalist"". Odatv. 18 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024. 
  14. ^ "Kurden Nasyonalist adlı yeni bir paravan örgüt kurdu." a Haber. 12 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024. 
  15. ^ serdar.akinan (13 Ekim 2015). "Demokratik Konfederalizm üzerine…". Medium (İngilizce). 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  16. ^ "Kürt Milliyetçiliği İle Yüzleşmek". SETA. 30 Eylül 2017. 7 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  17. ^ "Serbest Ferhan Sindi | Kur'an suresinin kalkan yapıldığı katliamlar serisi: Enfal". Independent Türkçe. 15 Nisan 2020. 12 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  18. ^ "IKBY bağımsızlık referandumunun üçüncü yılında ne kazandı, ne kaybetti?". Anadolu Ajansı. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  19. ^ "Demirtaş: Kimliğimiz ulus devlet yaratma adına inkar edildi". hdp.org.tr. 29 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2022. 
  20. ^ "Newroz ve Ala Rengin". 29 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  21. ^ "ÖZEL HABER | Newroz'da ortaya çıkan "Kürt Naziler": Kurden Nasyonalist". Serbestiyet. 19 Mart 2024. 11 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024. 
  22. ^ hazırlandı, Editör tarafından (28 Mart 2023). "Diyarbakır Newroz'unda ortaya çıkan 'Kurden Nasyonalist'in kökeni kime dayanıyor?". Serhat News. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024. 
  23. ^ "Kürt Milliyetçiliği". Argeşizm Tarih Akademisi. 2 Eylül 2021. 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2022. 
  24. ^ F. Kashani-Sabet, Frontier Fictions: Shaping the Iran Nation, 1804-1946, 328 s., IB Tauris, 1999, ISBN 1-85043-270-8 s. 153
  25. ^ Hakan Özoglu, Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries, SUNY Press, 2004, ISBN 0791485560, s. 101.
  26. ^ "Mustafa el-Barzani". Ansiklopedi Britannica. Ansiklopedi Britannica Çevrimiçi. Ansiklopedi Britannica Inc., 2016. Web. 13 Mart 2016 <http://www.britannica.com/biography/Mustafa-al-Barzani 22 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. >.
  27. ^ "Kürt Milliyetçiliği - Argeşizm". web.archive.org. 2 Eyl 2021. 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2022. 
  28. ^ Olson, Robert W. (1989). Kürt milliyetçiliğinin ortaya çıkışı ve Şeyh Said İsyanı, 1880-1925 . Teksas Üniversitesi Yayınları. p. 3. ISBN'si 978-0-292-77619-7.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kürt_milliyetçiliği&oldid=34227046" sayfasından alınmıştır