Kumanlı Elizabeth
| Kumanlı Elizabeth | |
|---|---|
 | |
| Macaristan Kraliçesi | |
| Hüküm süresi | 1270–1272 |
| Doğum | 1244 |
| Ölüm | 1290 (45-46 yaşlarında) |
| Eş(ler)i | V. István (e. 1253; ö. 1272) |
| Çocuk(lar)ı | |
| Hanedan | Terter hanedanlığı |
| Babası | Köten (ya da muhtemelen Seyhan, bir Kuman reisi) |
Kumanlı Elizabeth veya Elizabeth Terteroba (1244–1290), Macaristan Kralı V. Stephen'ın eşiydi. 1272'den 1277'ye kadar oğlu IV. Ladislaus'un reşit olmadığı dönemde Macaristan'ın naipliğini yaptı.
Kumanlar, Kuman-Kıpçak konfederasyonunun batı kabileleriydi. Halkı şamanist bir dini takip ediyordu ve Avrupa'nın çağdaş Hristiyanları tarafından pagan olarak görülüyordu.
Ebeveynleri ve ailesiyle ilgili sorular
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarihçilere göre babası Han Köten, 1238'de Moğol İmparatorluğu'nun ilerleyen ordularından kaçarken Kumanlara ve diğer birkaç klana Macaristan Krallığı'nı işgal etmelerine öncülük etti. Zamanla Macaristan Kralı IV. Béla, Köten ve halkıyla bir ittifak müzakeresi yaptı ve onlara Roma Katolikliğine geçmeleri ve Kral'a sadakatleri karşılığında sığınma hakkı verdi. Anlaşma Elizabeth'in IV. Béla'nın en büyük oğlu Stephen ile nişanlanmasıyla imzalandı. Anlaşma Stephen bebekken yapılmış gibi görünüyor. Elizabeth'in gelecekteki kocasından daha büyük olması pek mümkün değildi. 1241'de Batu Han ve Subutai önderliğinde Avrupa'ya yönelik Moğol istilası başladı ve öncelikli hedefleri arasında Macaristan da vardı. Köten, Macar soyluları tarafından karşı tarafa ilticaya yol açacağı korkusuyla suikasta kurban gitti.
Diğer tarihçiler, kayınpederi IV. Béla'nın bir tüzüğünde Kuman reisi Seyhan'dan "akrabası" olarak söz edildiğine dikkat çekiyor; bu da Zeyhan'ın aslında Elizabeth'in babası olduğu şeklinde yorumlanabilir.[1][2] İsim veya unvan olarak yorumlanabileceği için Zeyhan'ın Köten'den mi yoksa başka bir şeften mi bahsettiği belli değil; Say-χan "iyi han" anlamına gelir.[3]
Ayrıca Elizabeth'in Macar soylu Gregory Monoszló ile evlenen kimliği belirsiz bir kız kardeşi vardı.
Kraliçelik
[değiştir | kaynağı değiştir]IV. Béla, Moğol tahliyesinin ardından Avusturya'dan döndü. İktidara döndükten sonra Béla, Moğolların geri dönüş tehdidine karşı bir savunma olarak kaleler sistemi üreten devasa bir inşaat kampanyası da dahil olmak üzere ülkesini yeniden inşa etmeye başladı. Köten ölmüştü ama nişan hâlâ devam ediyordu. Elizabeth, evliliğine hazırlık olarak Roma Katolikliğine geçti. Stephen ve Elizabeth'in evliliği 1253'te gerçekleşti. Damat on iki yaşındaydı ve gelin de ona yakın yaştaydı. 3 Mayıs 1270'te kayınpederinin ölümü üzerine Macaristan kraliçesi oldu.
Naiplik
[değiştir | kaynağı değiştir]Stephen 6 Ağustos 1272'de öldü. Elizabeth, on yaşındaki oğulları IV. Ladislaus'un naibi oldu. Naipliği 1277'ye kadar sürdü ve saray devrimlerine ve iç savaşlara tanık oldu. Oğlunu yetiştirmesi hükümdarlığı açısından daha büyük sorunlara yol açacaktı. Ladislaus, annesinin soyundan geldiği "yarı pagan" Kuman toplumunu tercih ediyordu. Saray kıyafeti olarak Kuman elbisesini giydi, etrafını Kuman cariyelerle çevreledi ve böylece Macar soylularını yabancılaştırdı. Daha sonra Macar sadakatini yeniden kazanma girişimleri Kumanların bir kısmını yabancılaştırdı. 10 Temmuz 1290'da Bihar ilçesinde kamp kurduğu sırada çadırında Kumanlar tarafından öldürüldü. O sırada Elizabeth'in kendisi de ölmüş görünüyor. Halefi III. Andrew döneminde ondan söz edilmiyor. 1290 yılında öldüğüne dair bir gelenek var.
Çocukları
[değiştir | kaynağı değiştir]Elizabeth ve V. Stephen'ın bilinen altı çocuğu vardı:
- Elizabeth (c. 1255 – 1313), ilk olarak Falkenstein'lı Záviš ile ve ikinci olarak Sırbistan Kralı II. Stefan Uroş Milutin ile evlendi.
- Catherine (c. 1257 - 1314'ten sonra), Sırbistan Kralı Stefan Dragutin ile evli
- Maria (c. 1258 - 25 Mart 1323), Napoli Kralı II. Charles ile evli
- Anna (c. 1260 – 1281), Bizans imparatoru II. Andronikos Palaiologos ile evli
- IV. Ladislaus (Ağustos 1262 - 10 Temmuz 1290), Sicilyalı Elizabeth ile evli
- Andrew (1268–1278), Slavonya Dükü
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Kristó, Gyula; Makk, Ferenc (1996). Az Árpád-ház uralkodói (Macarca). I.P.C. Könyvek. ISBN 978-963-7930-97-3. 14 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2023.
- ^ Gabor, Klaniczay (1 Ocak 2002). Holy rulers and blessed princesses: dynastic cults in medieval central Europe. 14 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2023.
- ^ Baski, Imre (1 Ocak 1997). "ONOMASTICON TURCICUM. (L. Rásonyi's Collection of Turkic Personal Names and the Method of its Publication)". Historical and Linguistic Interaction between Inner-Asia and Europe. Proceedings of the 39th Permanent International Altaistic Conference (PIAC). Szeged, Hungary: June 16-21, 1996. Ed. by Árpád Berta. Szeged, 1997, pp. 31- 42. 14 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2023.