Kullanıcı:Meriwe/deneme tahtası

Kaynaştırma/Bütünleştirici Eğitim

Unicef’in verilerine göre dünya çapında yaklaşık 240 milyon engelli çocuk vardır. Engelli olan veya olmayan fark etmeksizin her çocuğun öğrenim hakkı en temel haklarından biridir. Ancak engelli çocuklara, engelli olmayan çocuklara göre daha az imkan sunulmaktadır. Engelli çocuklar, eğitimleri için erişilebilir kaynaklara ihtiyaç duymaktadır. Örneğin tekerlekli sandalye kullanan bir öğrencinin sırasını daha kolayca kullanabilmesi için sıranın yüksekliğinin tekerlekli sandalyeye uygun olarak ayarlanması ya da görme engeli olan öğrenciye görme düzeyine göre daha büyük puntolarda, braille alfabesi ile yazılı veya erişilebilir elektronik materyaller sunulması erişilebilirliği sağlamaktadır. Bu tür ihtiyaçların karşılanması, böylece öğrencinin engelinden dolayı akranlarıyla birlikte eğitim alamamasının önüne geçilmelidir. Bu bağlamda, sınıfların çocukların engeline uygun yani erişilebilir hale getirilerek, çocukların engeli olmayan akranlarıyla birlikte aynı sınıfta eğitim görmesi sağlanmalıdır. Bu amaç doğrultusunda okullarda kaynaştırma (entegrasyon) eğitimi uygulanmaktadır. Kaynaştırma eğitimi ile engelli çocukların daha yapıcı psiko-sosyal ilişkiler kurması kolaylaşmakta , ve sosyal becerilerinin gelişmesi için yaşıtlarıyla beraber eğitim alması sağlanmaktadır.Unicef kaynaştırma eğitimini, yalnızca engelli çocuklar için değil, azınlık dillerini konuşanlar ve diğer dışlanmış gruplar için de bir öğrenme fırsatı olarak tanımlamaktadır. Ülkemizde 7 Temmuz 2018’de resmi gazetede yayımlanmış 30471 sayılı Özel Eğitim Hizmetleri yönetmeliğinin 4. maddesinde kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim uygulamaları, özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin her tür ve basamakta akranlarıyla etkileşimde bulunmaları ve eğitim haklarını azami seviyede kullanmalarını sağlamak için, bu bireylerin destek eğitim hizmetlerini de sunarak akranlarıyla birlikte tam zamanlı ya da özel eğitim sınıflarında yarı zamanlı eğitim alması olarak açıklanmaktadır.

Kaynaştırma Eğitiminin Tarihçesi

Kaynaştırma eğitim 1900’lü yılların ilk yarısında gelişme kaydeden bir alan olmuştur. Bununla birlikte 1960’lı yıllardan itibaren çoğu ülke tarafından uygulanmaya başlanmıştır . Amerika, İngiltere, Norveç, Finlandiya gibi ülkeler eğitim sistemlerine kaynaştırma eğitimini dahil etmiş ve okulların fiziki çevrelerini erişilebilir olarak düzenlemeye çalışmışlardır. Ancak yapılması gereken bu düzenlemelerin maliyetinin yüksek olmasından dolayı, özel eğitim sivil toplum kuruluşları veya özel şirketler tarafından sağlanmıştır .

Salamanca Bildirgesi: Özel Eğitim Dünya Konferansı 92 ülkenin katılımıyla 1994 yılında İspanya’nın Salamanca kentinde gerçekleşmiştir. Bu konferansın temel amacı özel eğitim gerektiren çocukları da içinde barındıran kapsayıcı eğitim modelini geliştirmek ve yaygınlaştırmaktır. Konferansa UNESCO, Birleşmiş Milletler, uzmanlar, devlet kurumları ve özel kurumlar katılmıştır . Bu konferansta yayımlanan bildirgede okullarda engelli çocuklar ile birlikte tüm çocukların eşit eğitim hakkı olduğu vurgulanmış ve okulların koşullarının bu hakka göre düzenlenmesi için çağrıda bulunulmuştur . Salamanca bildirgesinin hazırlık sürecinde temel insan hakları göz önünde bulundurulmuştur. Bu doğrultuda Salamanca bildirgesi, her çocuğun eşit bir şekilde eğitim olanaklarına ulaşabilmesinin önemini vurgulamıştır .Hazırlanan bu bildirge dünya çapındaki pek çok etkinlikte gündeme getirilmiştir ve böylece bütünleştirici eğitim konusunun yaygınlaşması hedeflenmiştir .Salamanca bildirgesinden sonra 2006 yılında Birleşmiş Milletler tarafından onaylanan Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme kapsamında engelli bireylerin eğitimleri için ihtiyacı olan haklarından yararlanmaları gerektiği vurgulanmıştır .Türkiye’deki tarihsel aşamalara bakılacak olursa 1921 yılında İzmir’de kurulan Özel Sağırlar ve Körler Müessesesi özel eğitimin ilk örneğidir . Cumhuriyet Döneminden itibaren Milli Eğitim Bakanlığı tarafından konu ile ilgili çalışmalar yapılmaya başlanmıştır ve 1983 yılında Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu çıkarılmıştır . Kaynaştırma eğitiminin gerekliliklerine göre düzenlemeler yapılırken günümüzde en güncel haliyle MEB tarafından 2017 tarihinde Kaynaştırma/Bütünleştirme Yoluyla Eğitim Uygulamaları Genelgesi yayımlanmıştır. Bu genelgede okullarda özel eğitim sınıfları açmanın zorunluluğu belirtilmiştir. Ayrıca öğretmenlere ve ailelere yönelik bir rehberlik sistemi kurulmuştur .Özellikle öğretmenler için rehberlik sisteminin kurulması kaynaştırma eğitim için çok önemlidir çünkü yeni bir sistem içerisindeki öğretmenler tüm öğrencilere verimli bir şekilde dersi anlatabilmek için rehberlik ihtiyacı duymaktadırlar. Öğrencilerin sayısına bakıldığında 2002-2003 eğitim yılında 31.049 öğrencinin, 2019-2020 eğitim yılında ise toplam 318.300 öğrencinin kaynaştırma yoluyla eğitim aldığı görülmektedir .

Kaynaştırma eğitiminin amaçları nelerdir?

Kaynaştırma eğitimi, engelli öğrencilere ve sınıf öğretmenlerine gerekli destek ve erişilebilirlik hizmetleri sağlanarak, bu öğrencilerin akranlarıyla birlikte ortak sınıflarda tam ya da yarı zamanlı eğitim almasıdır. Bu eğitim ile amaçlanan, engelli çocuğu, akranlarına benzetmek değil, çocuğun yeteneğini ve ilgisini mümkün olduğu kadar aktif ve etkili bir şekilde kullanabilmesini desteklemektir. Engelli çocukların kaynaştırmalı eğitim doğrultusunda hazırlanan bireyselleştirilmiş eğitim programları (BEP) ile kapasitelerine ve öğrenme hızlarına uygun bir şekilde eğitim almaları hedeflenmektedir .Öğrencinin özelliklerine uygun eğitsel, sosyal ve fiziksel ortamlar düzenlenerek; öğrencinin uyum, başarı ve kendilerine güven kazanmaları desteklenir. Kaynaştırma eğitimi ile engelli öğrencinin, akranlarıyla birlikte vakit geçirerek kendine güven, takdir edilme, cesaret, sorumluluk, beceri duygusu gibi sosyal değerler geliştirmesi sağlanır. Bu öğrenciler akranlarıyla sosyal açıdan bütünleşir, ve özdeşim kurmaları kolaylaşır . Kaynaştırma eğitiminin yanı sıra, destek eğitimiyle birlikte öğrencinin zayıf yönlerinin kısa sürede kaynaştırma eğitimi için uygun hale getirilmesi hedeflenmektedir. Bu amaç doğrultusunda üç çeşit uygulama türü vardır.

1.Tam zamanlı kaynaştırma:Ülkemizde en çok tam zamanlı kaynaştırma eğitimine başvurulmaktadır. Engelli öğrenci, engeli olmayan akranlarının bulunduğu sınıfa kayıtlıdır ve aynı sınıfta eğitim görmektedir. Bu öğrencilerin akranlarıyla birlikte aynı sınıfta eğitim görebilmesi ve sosyal açıdan bütünleşebilmeleri için destek eğitim odaları bulunmakta olup, özel araç-gereç ve eğitim materyalleri sağlanmaktadır. Tam zamanlı kaynaştırma öğrencisi bulunan sınıflarda sınıfın Öğrenci sayısı okul öncesi eğitimde, özel eğitim gören iki öğrenci için 10, bir öğrenci için 20; diğer eğitim kademelerinde ise iki Öğrenci için 25, bir Öğrenci için 35 kişiyi geçmeyecek şekilde düzenlenmektedir.

2. Yarı zamanlı kaynaştırma:Engelli öğrencilerin, bazı derslerde engeli olmayan öğrencilerle öğrenim görmesi durumudur. Bu öğrencilerin kaydı özel eğitim görenler sınıflarındadır.Özel eğitim sınıfı öğrencisi başarılı olabileceği derslerde ve sosyal etkinliklerde akranlarıyla birlikte eğitim almaktadır. Zorunlu öğrenim döneminde özel eğitim sınıflarında bulunan öğrencilerden ilköğretim programını takip edebilenler bu programa kayıt edilirler. Özel eğitim sınıfında ise hali hazırda eğitim gören öğrenciler ilköğretim programı temel alınarak hazırlanmış ve kendileri için uygun BEP doğrultusunda eğitim alırlar . Özel eğitim sınıflarının mevcudu okul öncesi ve ilköğretimde 10, ortaöğretim ve yaygın eğitimde 15 öğrencidir. Otizm tanısı alan çocuklar için her tür ve kademede açılan özel eğitim sınıflarında sınıf mevcudu en fazla dört öğrencidir. Yarı zamanlı kaynaştırma uygulaması kapsamında bazı derslerde mevcut sınıfta eğitim alacak öğrencilerin dağılımı yapılırken, bir sınıfta en fazla iki öğrenci eğitim alabilecek şekilde eşit olarak dağıtılmaktadır.

3. Tersine Kaynaştırma: Engeli olmayan öğrencilerin taleplerine bağlı olarak, başta okul öncesi eğitim olmak üzere, kaynaştırmalı eğitimin mevcut olduğu özel eğitim okullarındaki sınıflara kayıt yaptırabilirler. Milli Eğitim Bakanlığı tersine kaynaştırma uygulamasını, ilköğretim programına sahip özel eğitim kurumlarında; engelli olan ve olmayan öğrencilerin aynı sınıfta eğitim görmeleri için bu okul ve kurumların bünyesinde ayrı sınıf açarak eğitimin sağlanması olarak açıklamaktadır . Bu sınıfların mevcutları; 5’i engelli öğrenci olmak şartıyla okul öncesi eğitimde en fazla 14, ilkokul, ortaokul ve ortaöğretimde 20, yaygın eğitimde ise 10 öğrenciden oluşur .

Kaynaştırma Eğitiminin Yararları Nelerdir?

Kaynaştırma eğitimi engelli bireyler ve içerisinde bulundukları sosyal ortam açısından olumlu etkilere sahiptir. Bu olumlu etkilerin başında kaynaştırma eğitiminin bireyler arasında damgalanma duygusunun ortadan kaldırılmasına yardımcı olması gelmektedir . Kaynaştırma eğitiminin olumlu etkilerini , aile,ebeveyn ve arkadaş gibi sosyal gruplar açısından ayrıntılı olarak ele almıştır. Engelli öğrencilerin engeli olmayan akranlarıyla aynı grupta bulunması, onların sosyal ve bilişsel gelişiminde çok önemli bir rol oynamaktadır. Engelli öğrencilerin, akranlarını sosyal ortamlarında gözlemlemesi gelişimlerine önemli katkı sağlar. Engeli olmayan bireyler açısından, engelli sınıf arkadaşları ile bir arada bulunmak, onlara engelli arkadaşlarının deneyimleri ve hayatları hakkında daha gerçek bilgiler sağlamakla birlikte onları daha iyi anlamalarına yardımcı olmaktadır. Kaynaştırma eğitiminden sorumlu öğretmen, engelli ve engeli olmayan öğrencilerin gereksinimlerini göz önünde bulundurarak ders içeriği düzenleme ve yürütme açısından deneyim kazanır. Engelli öğrencilerin ebeveynleri açısından bakıldığında, ebeveynler kendi çocukları ile engeli olmayan çocukların gelişim süreçlerindeki benzer noktaları keşfederler ve içerisinde bulundukları sosyal ortamdan daha az dışlanmış hissederler; engelsiz çocukların ebeveynleriyle iletişime geçerek sosyal açıdan birbirlerine destek sağlamış olurlar. Kaynaştırma eğitimi engeli olmayan öğrencilerin ebeveynleri için de yararlıdır. Bu aileler engelli öğrencilerin ailelerine destek olma fırsatına sahip olurlar ve farkındalık kazanırlar. Aynı zamanda kendi çocukları da engelli akranlarıyla vakit geçirerek içgörü kazanmış olurlar.

Uluslararası Uygulamada Kaynaştırma Eğitimi

Kaynaştırma eğitimi tüm dünyada tartışılan bir gündem olma özelliğini halen korumaktadır. 16. yüzyılda engelli bireylerin eğitim haklarından yararlanmaları için ilk girişimler başlatılmıştır .Bu düzenlemeler başlangıçta Fransa ve sonrasında Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) işitme engeli öğrenciler için eğitim kurumları açmasıyla birlikte başlamıştır. Bu dönemlerde, sıklıkla engelli öğrencilerin özel eğitim verecek öğretmenler tarafından ayrıştırılmış biçimde eğitim almaları uygun görülmüştür. Ancak kaynaştırma eğitimine dair ilk adımların atılması ile birlikte engelli öğrencilerin engelsiz akranlarıyla birlikte eğitim hakkından yararlanabileceği görüşü daha baskın hale gelmiştir. Engelli öğrencilere özel okulların hizmet vermesinin ve bu eğitimin çoğunlukla sahip olunan engel grubuna özgü olmasının onları akranlarından ayrıştırdığı, eğitim hayatlarında var olan potansiyellerinin önüne geçtiği ve öğrencilerin beklentilerini düşürdüğü görülmüştür .Bunlara ek olarak, bazı ülkelerde göçmen engelli çocukların değerlendirilmesinde kullanılan ölçme ve değerlendirme araçlarının güvenilir ve geçerli olup olmadığı dikkate alınması gereken bir problemdir. Çünkü içinde bulunduğu ülkenin kültürüne ve diline tam olarak hakim olamayan çocuklar yapılan görüşmeler sonucunda potansiyellerini temsil etmeyen sonuçlara göre özel sınıflara yerleştirilmektedir . Günümüzde, çoğu ülkede kaynaştırmalı eğitimin daha uygulanabilir olması noktasında gelişmeler görülmektedir ve çoğu okul kapsayıcılıklarını göstermek için bazı hedefler belirlemektedir .Kaynaştırmalı eğitimi benimsemiş okullar engeli olan ve olmayan öğrenciler arasında ayrım yapmamaktadır ve engeli olmayan öğrencilere çok yönlü ulaşılabilir eğitim olanakları sunmaktadır. Bu okullar okula kayıt aşamasında farklı kriterler belirlemekte ve bünyesinde bulundurduğu öğretmenleri engeli olan ve olmayan iki öğrenci grubu için de donanımlı olma yönünde .

Türkiye’de güncel şartlara bakıldığında, yasal olarak engelli bireylerin eğitim haklarının güvenceye alınmasıyla, kaynaştırma eğitimi alan öğrenci sayısı yıllara göre artış göstermiştir . Sistemin yaygınlaşmasının ve öğrenci sayısının artması olumlu olsa da şartların yetersizliği bazı problemlere yol açmaktadır . Örneğin, aynı anda hem engelli öğrencilerle hem de diğer öğrencilerle sınıfta ders işlenmesi öğretmenler açısından zorlayıcı olmaktadır. Bu duruma çözüm olarak Gölge Öğretmen sistemi uygulanmaktadır . Bu sisteme göre engelli çocuğun sınıfında, çocuğun ihtiyaçlarını anlayıp yardımcı olabilecek bir gölge öğretmen bulunmaktadır ve sınıfa dahil olarak engelli çocukların kaynaştırma eğitimi süreçlerine katkıda bulunmaktadır .Ayrıca, okulların fiziksel koşullarında da yetersizlikler olması kaynaştırma eğitimini zorlayan faktörlerden birisidir .

Türkiye’deki Kaynaştırma Eğitiminde Güncel Durum

MEB tarafından 2017 yılında Kaynaştırma/Bütünleştirme yoluyla eğitim uygulamaları genelgesi yayımlanmıştır. Bu genelgede T.C. Anayasasının 42. Maddesi ve ilgili kanunlar temel alınmıştır ve engellilerin ayrım yapılmaksızın eğitim alma haklarının olduğu, özel eğitim ihtiyacı olan herkesin uygun koşullarda eğitim almasının sağlanması gerektiği belirtilmiştir. Yayımlanan genelgeye göre, tam zamanlı veya yarı zamanlı kaynaştırmalı eğitim alacak öğrencinin okul kaydı ve devamsızlık prosedüründe gerekli tedbirler alınacaktır . Kaynaştırma eğitimi alan öğrencilerin okullarında Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme Birimi (BEP) kurulması planlanmıştır. Bu merkezlerde rehberlik birimleri tarafından rehberlik desteği sağlanması ve ailelere, okul yöneticilerine, öğretmenlere özel eğitim ihtiyacı olan çocukların gereksinimleri ile ilgili bilgilendirme çalışmaları yapılması kararlaştırılmıştır. Öğrencilerin başarılarının değerlendirilmesi konusunda BEP biriminin görüşlerinin alınacağı belirtilmiş olup, öğrencilerin sahip olduğu engele göre sınav yönteminin ve materyalinin değiştirileceği belirtilmiştir.