İçeriğe atla

Kullanıcı:Dr.Suskun/Taslaklar/4.Taslak

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Cumhuriyet Halk Partisi 18. Olağan Kurultayı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Cumhuriyet Halk Partisi 18. Olağan Kurultayı
← 1964 18-22 Ekim 1966 1967 →
Katılım%85,8
 
Aday İsmet İnönü Kasım Gülek
Seçim Bölgesi Malatya Adana
Birinci tur 929 (%80,2) 230 (%19,8)
Önceki Genel başkan

İsmet İnönü

 Seçilen Genel başkan

İsmet İnönü

Divan Başkanı
Kurultay Başkanı
Görevdeki
Muammer Aksoy
18-22 Ekim 1966 tarihleri arasında görev yaptı.
Cumhuriyet Halk Partisi
ÖnerenSeçim yapıldı
ÖnceliSırrı Atalay (1964)
Oluşum4 Eylül 1919
Açılışı yapanMustafa Kemal Paşa
ArdılıTalat Orhon (1967)

Cumhuriyet Halk Partisi 18. Olağan Kurultayı, 18-22 Ekim 1966 tarihlerinde Ankara'daki Büyük Sinema'da[1] düzenlenmiş[2][3][4][5][6][7] bir CHP kurultayıdır. Kurultayda; yaşanan seçim yenilgileri ve Ortanın solu düşüncesi merkezli olarak yoğun tartışmalar yaşanmıştır. İlk gün gizli oyla yapılan seçim sonucunda ortanın solu fikrinin destekçilerinin aday gösterdiği Muammer Aksoy divan başkanı olarak seçilmiştir.[3]

Kurultayda yapılan parti meclisi (PM) seçimi sonucunda ortanın solu düşüncesindekiler parti meclisine girmiş ve çoğunluğu az bir farkla kaçırmışlardır. Kurultay neticesinde oluşan yeni parti meclisi (PM) Bülent Ecevit'i genel sekreter olarak seçmiştir (24 Ekim 1966).[1][8][9] Böylece ortanın solu grubu parti meclisine tam olarak hakim olamamış ise de genel sekreterliği elde etmiş ve gücünü artırmıştır.

Kurultayın dördüncü gününde (21 Ekim) genel başkanlık seçimi yapılmıştır. Parti tarihinde ilk kez genel başkanlık seçimi çok adaylı gerçekleşmiş ve eski genel sekreter Kasım Gülek, İnönü'nün karşısında genel başkanlığa aday olmuştur.[10] Çoklu adayla yapılan genel başkanlık seçiminde İnönü 929, Gülek ise 230 delegenin oyunu almış ve İsmet İnönü bir kez daha genel başkan olarak seçilmiştir.[6][10]

Kurultayın son günü olan 22 Ekim tarihinde de parti meclisi ve yüksek haysiyet divanı (Yüksek Disiplin Kurulu) seçimleri yapılmış ve kurultay sona ermiştir.[6][7]

Kurultayın öncesinde yaşanan tartışmalar ve gelişmeler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ortanın solu

CHP, 18. Olağan Kurultayına giderken iki seçimden de mağlup olarak çıkmıştı. Bunlar; 1965 Türkiye milletvekilliği seçimleri ve 1966 Türkiye senatörlük seçimleri idi. Bu iki seçimin sonucunda CHP'nin oy oranı ilk kez %30'un altına düşmüştü. Genel Başkan İnönü, 1965'te basına verdiği bir mülakat ile partinin Ortanın Solunda olduğunu belirtmiş[11] ve CHP, seçimlerde bu ifadeyi kullanmıştır. İfade, içerisinde barındırdığı "sol" sözcüğünden ötürü partinin geleneksel aktörlerinin (özellikle TBMM'de bulunan milletvekillerinin) tepkisini baştan çekmişti. Seçimlerden CHP'nin oy kaybederek çıkmasıyla birlikte, Ortanın solu söylemine karşı olan partililer harekete geçtiler.[11] Partinin meclisteki milletvekillerinden oluşan[1] ve sayılarından ötürü "Yetmişaltılar" olarak anılan bir grup ortaya çıktı ve basın yoluyla "Ortanın solu" ifadesinin, kamuoyunda partinin Atatürk İlkelerinden uzaklaştığı fikrine neden olduğunu ve bundan ötürü halkın partiyle arasına mesafe koyduğunu belirterek genel başkandan bu politikayı bırakmasını istemişlerdir.[12][13]

Parti içerisindeki tutucu kanadın bu itirazlarına ve protestolarına rağmen başını Bülent Ecevit ve Turan Güneş'in çektiği "Ortanın solu" destekçisi genç siyasetçiler, bu yeni politikayı savunmaya devam ettiler. Hatta İnönü'nün yaptığından farklı olarak başta bir slogandan ibaret olan bu yaklaşıma kendi sosyoekonomik görüşlerini eklemeye başladılar[11], fikirlerini Yön, Kim ve Akis gibi dergilerde ve Milliyet gazetesinde yazılar yazarak aktardılar, böylece "Ortanın solu"na içerik ve netlik kazandırmaya başladılar.[1][14] Ayrıca Bülent Ecevit Türk siyasetinin güncel durumunu yorumladığı ve Ortanın solu görüşünü anlattığı yazılarını aynı isimli bir kitapta da topladı.[14]

Ortanın solu destekçilerinin bu eylemlerine karşılık olarak fikre karşı çıkan partili siyasetçiler de çeşitli yayınlarda bulunmuşlardır. Bu yayınlardan birisi de kurultay delegelerinden olan eski Hatay Devleti devlet başkanı Tayfur Sökmen'in, "CHP Ortadadır Ortanın Solu Moskova Yoludur" isimli bir broşürüdür. Sökmen yayımlamış olduğu bu broşür ile CHP'nin ne sağ ne de sol olmadığını, en başından beri ortada bulunduğu ve partinin sosyal (toplumcu) yönünü belirtmek için Halkçılık ilkesinin yeterli olduğunu belirtmiştir. Sökmen'in haricinde Turhan Feyzioğlu ve yedi arkadaşı tarafından imzalanan "CHP'deki Tartışmaların İçyüzü Belgeler" isimli başka bir broşür daha yayınlanmıştır.[1] Tarafların yazdığı tüm bu kitap ve broşürler, propaganda maksadıyla kurultay delegelerine dağıtılmıştır.[1]

Parti içerisindeki gruplar kurultayın yapılmasına bir kaç gün kala sürekli olarak toplantılar tertip etmişler ve stratejilerini bu toplantılarda oluşturmuşlardır. Bülent Ecevit, il başkanlarını Selâhattin Hakkı Esatoğlu'nun evinde düzenlenen bir kokteyl ile toplamış[13][15]; Turhan Feyzioğlu ise Yetmişaltılar grubunun üyeleriyle partinin TBMM Grup salonunda bir araya gelmiştir.[2]

Kurultay

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk gün (18 Ekim 1966)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyet Halk Partisi'nin 18. Olağan Kurultayı, Ankara'nın merkezini teşkil eden Zafer Meydanı yakınlarında bulunan Büyük Sinema[16] salonunda 18 Ekim 1966 günü saat 9.00'da toplanmış ve çalışmalarına başlamıştır. 63 ilden gelen 1423 adet delegenin iştirak ettiği kurultaya, Muş ve Çankırı'da il kongreleri gerçekleştirilemediği için bu kentleri temsilen herhangi bir delege katılmamıştır.[2][15] Kurultay, ilk gün mesaisine Genel Başkan İsmet İnönü'nün açılış konuşmasıyla başlamıştır. İnönü, konuşmasında iç ve dış politika konularına değinmiş ve parti içi tartışmalar hususunda da şunları söylemiştir:[2]

"Partinin, ortanın solunda olmasından onun sosyalist parti olduğunu veya olacağını zannedenler de yanılmaktadırlar. CHP, sosyalist parti değildir ve sosyalist parti olmayacaktır."

İnönü'nün teferruatlı açılış konuşmasının ardından oldukça çekişmeli geçecek olan kurultay divan başkanlığı oylamasına geçilmiştir. Ortanın solu destekçileri Muammer Aksoy'u aday olarak gösterirken, onların karşıtları (Feyzioğlu, Gülek ve Yetmişaltılar) ise Sırrı Atalay'ı divan başkanlığı için aday göstermişlerdir.[1][15] Gizli oy ile yapılan[3][15] ve 5,5 saat süren divan başkanlığı seçimi sonucunda Muammer Aksoy divan başkanı seçilmiştir. Aksoy 640, Atalay ise 566 delegenin oyunu almıştır.[1][3][15] İki aday arasındaki farkın azlığı, genel merkezin ortanın solu tarafını desteklediğinin bir göstergesidir.[1] Uzun süren divan başkanlığı yarışı esnasında delegeler arasında yer yer tartışmalar da yaşanmıştır.[3] Divan başkanının ardından diğer divan üyeleri için seçim yapılmış ve bu seçimde de ortanın solu taraftarı İzmir il başkanı[13] Talat Orhon ve yine ortanın solu taraftarı Erol Ünal aradaki farkı açarak seçilmişlerdir.[15]

İkinci gün (19 Ekim 1966)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kurultay ikinci gün mesaisine de yine saat 9.00'da başlamıştır, kurultay atmosferi ortanın solu taraftarlarının dünkü (18 Ekim) divan başkanlığı seçiminde elde ettikleri başarıdan ötürü daha da gergin geçmiştir. Bir önceki gün kurultay gündeminin sunulması ve delegelerce onaylanması işlemi unutulduğu için ilk iş olarak kurultay gündemi delegelere sunulmuştur. Delegeler kurultay gündemini onayladıktan sonra, partinin Cumhuriyet Senatosundaki senatör grubunun çalışmalarını aktarmak üzere Hıfzı Oğuz Bekata kürsüye çıkmış ve izahat de bulunmuştur. Bekata'nın hitabının ardından diğer partililerin kürsü konuşmaları ve buna bağlı olarak parti içi iki ana hizbin karşılıklı laf atışmaları yaşanmıştır.[4] Ortanın solu fikrini savunmak üzere Turan Güneş, bu fikri yermek üzere ise Turhan Feyzioğlu söz alıp kürsüde konuşmuşlardır.[4][11] Konuşmaların haricinde çeşitli işlerin yürütülmesi (Tüzük, Ana davalar) için komisyonlar kurulması gerektiğinden, komisyon üyelerinin tespiti için seçimler yapılmıştır. Komisyon azalarının seçilmesi esnasında delegeler arasında tansiyon yükselmiş ve yumruklaşmalar ile kavgalar meydana gelmiştir.[4]

Üçüncü gün (20 Ekim 1966)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kurultayın üçüncü gününde partililerin kürsü konuşmaları devam etmiştir. Kasım Gülek'in genel merkezi itham eden konuşmasının ardından onun suçlamalarını yanıtlamak üzere genel sekreter Kemal Satır kürsüye çıkmıştır. Oturumun öğleden sonraki ikinci kısmında konuşma yapan ilk kişi ise Ortanın solu hareketinin fiili lideri Bülent Ecevit olmuştur. Konuşması esnasında destekçileri tarafından Ecevit'e yoğun sevgi gösterilerinde bulunulmuştur. Bunun üzerine Ecevit'in ve teorize ettiği ortanın solu fikrinin muhalifleri salonda tartışma çıkarmışlardır. Tartışma büyüyüp kargaşaya dönüşmüştür. Bu esnada Ecevit taraftarları, bazısı milletvekili ve delege de olan ortanın solu muhaliflerini yuhalayıp tartaklamışlardır.[5]

Dördüncü gün (21 Ekim 1966)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kurultayın dördüncü günü olan 21 Ekim'de önce kürsü konuşmaları sonrasında genel başkanlık seçimi yapılmıştır. Ortanın solu ve karşıtlarının çatışması kürsü konuşmalarında devam etmiş ve İsmail Rüştü Aksal, Muammer Aksoy, Turhan Feyzioğlu ve Bülent Ecevit kürsüde konuşmalar yapmışlardır.[6] Konuşmalardan sonra genel başkan seçimi için adaylıklar ilan edilmiştir. Partinin 1950-1959 yılları arasında genel sekreterliğini yapmış olan Kasım Gülek, Genel başkanlığı istediğini belirtmiş ve genel başkanlık seçiminde adaylığını koymuştur.[10] Gülek'in aday olması neticesinde partinin tarihinde ilk kez genel başkanlık seçimi birden fazla aday ile gerçekleşmiştir. İnönü ile Gülek arasında yapılan seçimin sonucu gecenin geç saatlerinde belli olmuştur.[6] 1220 delegenin katılımıyla gerçekleşen[6] seçimde mevcut genel başkan İsmet İnönü 929, eski genel sekreter Kasım Gülek 230 oy almış ve İnönü genel başkanlığını muhafaza etmiştir.[1][6][10] 51 oy ise geçersiz sayılmıştır. Genel başkanlık yarışını kazanan İsmet İnönü şunları söylemiştir:[6]

Bu kurultayımızda, siyasi hayatımızda ihtilaflı bir meseleyi aydınlığa kavuşturduk. Sizin 3-4 gündür dinlediğiniz tartışmalardan üzüntü duyduğunuzu biliyorum. Bu sizi üzen hadiseler, tartışmaların en hafife bürünmüş ifadeleridir. Bunun çok daha sert ve kırıcı safhalarını 2 senedir takip etmekteyim. Çektiğim azabın hududu yoktur. Ama mükâfatını bu kurultaydan almış olarak çıkıyorum. Bu kurultay, bir yeni sahaya açılış kurultaydır. (...)

(...) Ortanın solu üzerinde iki senedir geçen münakaşalar, esaslı sınırlara bağlanmıştır. Ve tereddüt götürmeyen bir açıklığa ulaştırılmıştır. Kurultay çalışmaları, karşı zannedilen fikirlerin bir arada ittifakla ortanın solunu kabul ettiklerini göstermiştir. Ortanın solunun sınırları memlekete aydınlık verecektir. Bize yöneltmek istenen tenkidleri hükümsüz kılacaktır.

Ortanın solu meselesine, belki de dalgınlıkla ağızdan çıkmış bir hata gözü ile bakarak tartışmaya girdik. Bugün tam tarifini bulan ortanın solunun boş bir iki kelimeden ibaret değil; mânası olan ileri, önemli olan bir muhteva taşıdığını kabul ve ilân etmiş olarak ayrılıyoruz.

İnönü, yapmış olduğu bu konuşma ile kendisinin ortaya attığı fakat gittikçe dallanıp budaklanarak bir kadro hareketi haline dönüşen Ortanın solu fikrine verdiği desteği aşikâr kılmıştır.[11]

Beşinci Gün (22 Ekim 1966)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kurultayın beşinci ve nihai günü olan 22 Ekim'de parti meclisi (PM) ve Yüksek Haysiyet Divanı (Yüksek Disiplin Kurulu) seçimleri yapılmıştır.[6] PM ve YDH seçimleri de tıpkı dünkü (21 Ekim) genel başkanlık seçimi gibi oldukça uzun sürmüş ve sonuçlar ancak sabah saatlerine doğru belli olmuştur.[7] Kurultay sonucunda oluşan yeni PM şu şekilde olmuştur:[7] (Yandaki rakamlar kişilerin aldığı delege oy sayısıdır.)

Parti meclisi seçimlerinin tamamlanmasıyla birlikte CHP 18. Olağan Kurultayı resmen sona ermiştir.[7] Karma olarak oluşan listede en fazla üye Ortanın solu/Ecevit solları düşüncesindekiler olmasına rağmen diğer gruplar olan ortanın sağı ve ortacılar/göbekçiler gruplarının mensupları da PM de yerini almıştır.[1][7] Bülent Ecevit, İhsan Topaloğlu, Muammer Aksoy, Turan Güneş, Ali İhsan Göğüş, Muammer Erten, Lebit Yurdoğlu, İbrahim Öktem, Mustafa Ok, Kamran Evliyaoğlu, Kenan Esengin, Suphi Baykam, Orhan Birgit, Selâhattin Hakkı Esatoğlu, Cemal Reşit Eyüboğlu, Mehmet Delikaya, Kemal Sarıibrahimoğlu, Yaşar Akal ve Hüsnü Özkan Ortanın solu düşüncesi mensubu olarak parti meclisine seçilmişlerdir.[7]

Kurultaydan sonra

[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel Başkan İsmet İnönü, kurultayın bittiği ilk günün (23 Ekim 1966, Pazar) sabahı yeni parti meclisinin üyelerinin bir kısmını Pembe Köşk'te toplamış ve onlar ile istişarelerde bulunmuştur. Pembe Köşk'te yapılan bu toplantıya Kemal Satır, Turhan Feyzioğlu, Nihat Erim, Hüdai Oral, Lebit Yurdoğlu ve Bülent Ecevit katılmıştır.[8] Toplantıda Erim ve Satır genel sekreterliğe aday olmayacaklarını belirtmişlerdir. Genel sekreterlik için Ecevit'ten başka bir isim de girişimde bulunmadığından Bülent Ecevit'in genel sekreter olmasına karar verilmiştir.

Ertesi gün (24 Ekim) saat 11'de Rüzgarlı Sokak'taki CHP genel merkezinde yeni parti meclisi toplanmıştır. Toplantıda, Lebit Yurdoğlu'nun önerisiyle Bülent Ecevit genel sekreterliğe aday gösterilmiş ve parti meclisi üyelerince genel sekreterliğe seçilmiştir.[9][17] Genel sekreterliğin ardından Merkez Yönetim Kurulu (MYK) için de seçim yapılmıştır. Turan Güneş'in parti meclisine sunduğu 10 kişilik MYK listesi aynen kabul edilmiş ve yeni MYK de böylece belli olmuştur. Seçilen MYK üyeleri ise şunlardır:[18]

  • Orhan Birgit
  • Muammer Erten
  • Selâhattin Hakkı Esatoğlu
  • Ali İhsan Göğüş
  • Mustafa Ok
  • İbrahim Öktem
  • Lebit Yurdoğlu
  • Hüdai Oral
  • Mehmet Delikaya
  • İhsan Topaloğlu

Daha sonrasında MYK içerisinden iki adet genel sekreter yardımcısı belirlenmiştir. Bunlar; İzmir milletvekili Lebit Yurdoğlu ve Bursa milletvekili İbrahim Öktem olmuştur.[18][19]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f g h i j k Bozkır, GÜRCAN. “Cumhuriyet Halk Partisi’nde Bülent Ecevit Ve Ortanın Solu Düşüncesi”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 4, sy. 11 (Haziran 2005).
  2. ^ a b c d "Cumhuriyet Gazetesi E-Arşivi (18 Ekim 1966, Manşet sayfası)". egazete.cumhuriyet.com.tr. Erişim tarihi: 2024-12-07. 
  3. ^ a b c d e "Cumhuriyet Gazetesi E-Arşivi (19 Ekim 1966, Manşet sayfası)". egazete.cumhuriyet.com.tr. Erişim tarihi: 2024-12-07. 
  4. ^ a b c d "Cumhuriyet Gazetesi E-Arşivi (20 Ekim 1966, Manşet sayfası)". egazete.cumhuriyet.com.tr. Erişim tarihi: 2024-12-07. 
  5. ^ a b "Cumhuriyet Gazetesi E-Arşivi (21 Ekim 1966, Manşet sayfası)". egazete.cumhuriyet.com.tr. Erişim tarihi: 2024-12-07. 
  6. ^ a b c d e f g h i "Cumhuriyet Gazetesi E-Arşivi (22 Ekim 1966, Manşet sayfası)". egazete.cumhuriyet.com.tr. Erişim tarihi: 2024-12-07. 
  7. ^ a b c d e f g "Cumhuriyet Gazetesi E-Arşivi (23 Ekim 1966, Manşet Sayfası)". egazete.cumhuriyet.com.tr. Erişim tarihi: 2024-12-21. 
  8. ^ a b "29 Ekim 1966 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 6". www.gastearsivi.com. Erişim tarihi: 2024-12-20. 
  9. ^ a b "Cumhuriyet Gazetesi E-Arşivi (25 Ekim 1966, Manşet Sayfası)". egazete.cumhuriyet.com.tr. Erişim tarihi: 2024-12-22. 
  10. ^ a b c d Balcı, Meral. Bir Siyasetçi Portresi: Kasım Gülek Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri (1905-1996). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2006
  11. ^ a b c d e Fedayi, C. (2006). Ortanın Solu Akımı. Liberal Düşünce Dergisi(33), 163-183.
  12. ^ Bozkır, Gürcan. “Türk Siyasal Hayatında Cumhuriyetçi Güven Partisi”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 6, sy. 15 (Aralık 2007): 275-308.
  13. ^ a b c "22 Ekim 1966 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 9". www.gastearsivi.com. Erişim tarihi: 2024-12-08. 
  14. ^ a b Esmer, Gülsüm Tütüncü (2008). Propaganda, Söylem ve Sloganlarla Ortanın Solu. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(3), 69-85.
  15. ^ a b c d e f "22 Ekim 1966 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 8". www.gastearsivi.com. Erişim tarihi: 2024-12-07. 
  16. ^ Merkezi, Arkitera Mimarlık. "Büyük Sinema, Ankara". Arkitera.com. Erişim tarihi: 2024-12-20. 
  17. ^ "29 Ekim 1966 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 7". www.gastearsivi.com. Erişim tarihi: 2024-12-22. 
  18. ^ a b "29 Ekim 1966 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 8". www.gastearsivi.com. Erişim tarihi: 2024-12-22. 
  19. ^ "Cumhuriyet Gazetesi E-Arşivi (26 Ekim 1966, Manşet Sayfası)". egazete.cumhuriyet.com.tr. Erişim tarihi: 2024-12-22. 

Dış Bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • [1] Balcı, Meral. Bir Siyasetçi Portresi: Kasım Gülek Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri (1905-1996). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2006 (YÖK Tez sitesi)
  • [2] Fedayi, C. (2006). Ortanın Solu Akımı. Liberal Düşünce Dergisi(33), 163-183. (DergiPark)
  • [3] Bozkır, GÜRCAN. “Cumhuriyet Halk Partisi’nde Bülent Ecevit Ve Ortanın Solu Düşüncesi”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 4, sy. 11 (Haziran 2005). (DergiPark)
  • [4] Bozkır, Gürcan. “Türk Siyasal Hayatında Cumhuriyetçi Güven Partisi”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 6, sy. 15 (Aralık 2007): 275-308. (DergiPark)
  • [5] Esmer, Gülsüm Tütüncü (2008). Propaganda, Söylem ve Sloganlarla Ortanın Solu. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(3), 69-85.
  • [6] Akis dergisinin 1966 yılı sayıları internet erişimi (İsmet İnönü Vakfı)
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kullanıcı:Dr.Suskun/Taslaklar/4.Taslak&oldid=34526760" sayfasından alınmıştır