Kullanıcı:Dr.Suskun/Arşiv/2 Numaralı Arşiv
- Aşağıdaki sayfa kişisel mahiyettedir ve arşivlenmiştir. Lütfen üzerinde herhangi bir değişiklik yapmayınız. Bu sayfa, Dr.Suskun kullanıcısına aittir.
Bizans İmparatorluğu | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 İmparator II. Basileios'un ölümünün arifesinde İmparatorluğun sınırları | |||||||||||||||
| Başkent | Konstantinopolis | ||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Orta Çağ Yunancası, Eski Arnavutça, Latin dilleri, Ermenice, Eski Kilise Slavcası, Güney Slav Dilleri, Süryanice | ||||||||||||||
| Resmî din | Rum Ortodoks Kilisesi | ||||||||||||||
| Hükûmet | Bürokratik yarı-seçimli monarşi | ||||||||||||||
| İmparator | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Bizans İmparatorluğu tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
| Öncül |
| Erken dönem (330-717) |
| Orta dönem (717-1204) |
| Geç dönem (1204-1453) |
| Konularına göre |
| Kronoloji |
Makedon Hanedanı yönetimindeki Bizans İmparatorluğu, 9. yüzyılın sonu, 10. ve 11. yüzyılın başlarında bir canlanma yaşadı. Makedon imparatorları döneminde imparatorluk Adriyatik Denizi, Güney İtalya ve Bulgar Çarı Samuil'in tüm toprakları üzerinde kontrol sağladı. Makedon Hanedanlığı dönemi, felsefe ve sanat gibi alanlarda kültürel bir canlanma ile karakterize edildi ve "Bizans'ın Altın Çağı" olarak adlandırıldı.[1]
İmparatorluğun kentleri bayındır hale geldi ve yeniden tesis edilen güvenlik nedeniyle refah eyaletlere yayıldı. Ülke çapında nüfus ve üretim arttı, bu durum da ticaret için yeni talepleri teşvik etti.
Kültürel açıdan eğitim ve öğrenimde önemli bir artış yaşandı. Artan kültürel ilerleme ilerleyen yıllarda tarihçiler tarafından Makedon Rönesansı olarak adlandırılmıştır. Bu dönemde Antik metinler korundu ve yeniden kopyalandı. Bizans sanatı gelişti ve muhteşem mozaikler birçok yeni kilisenin iç mekanlarını süsledi.[2]
İmparatorluk, yüzölçümü olarak Jüstinyen dönemine (İmparatorluk sınırlarının en geniş olduğu dönem) kıyasla çok daha küçük olmasına rağmen, toprakları hem daha az dağılmış hem de siyasi ve kültürel olarak daha bütünleşmiş olduğundan dolayı daha güçlüydü.[kaynak belirtilmeli]
İç Gelişmeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Geleneksel olarak "Bizans Rönesansı" adı verilen Bizans İmparatorluğu'nun yeniden toparlanması sürecinin başlangıcı, Makedonya Hanedanı'nın kurucusu I. Basileios'a (s. 867-886) atfedilse de, bazı bilim insanları Basileios'un selefi III. Mihail'in (s. 842-867) ve onun yardımcıları olan bilge devlet adamları Bardas (ö. 866) ile Theoktistos'un (ö. 855) reformlarını da Bizans Rönesansının parçası olarak kabul etmişlerdir.[3] Özellikle Theoktistos bilim ile kültürü destekledi ve dikkatli bir mali politika izleyerek devlet hazinesindeki altın miktarını sürekli artırdı.[3] Makedonya hanedanının yükselişi, imparatorluğun dini birliğini güçlendiren gelişmelerle aynı zamana denk geldi.[4]
İkonoklazm hareketi büyük bir gerileme yaşadı; bu durum imparatorlar tarafından hareketin yumuşak bir şekilde bastırılmasını ve önceki yüzyıllarda imparatorluğun gücünü içeriden tüketen dinsel gerilimlerin hafifletilmesini sağladı.[3] Bazı taktiksel yenilgilere rağmen; imparatorluğun idari, teşri (yasama), iktisadi ve kültürel durumu Basileios'un halefleri, özellikle de I. Romanos (920-944) döneminde iyileşmeye devam etti. İmparatorluğun askeri ve idari sisteminin temel yapıtaşı olan Tema sistemi bu dönemde nihai şeklini aldı. Kilise kurumu; İkonoklazm hareketini himaye etmeyi bırakan imparatorluk yönetimini desteklemeye başladı[3] ve devlet, ordunun önemli bir bölümünü oluşturan küçük çiftçiler lehine toprak sahibi soylular sınıfının gücünü sınırladı. Bu koşullar, imparatorların Abbasilerin başını çektiği İslam devletlerine karşı savaşma kabiliyetine olumlu katkıda bulunmuştur.
Müslümanlara Karşı Savaşlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
867 yılına gelindiğinde imparatorluk hem doğuda hem de batıda konumunu sağlamlaştırmış; devletin savunmaya dayalı askeri yapısının başarısı, imparatorların doğuda yeniden fetih savaşları planlamalarına olanak vermişti.
Yeniden fetih süreci zaferler ve ardından gelen mağlubiyetlerle değişken bir şekilde başladı. Girit'in geçici süreli yeniden fethini (843-44) Bitinya'dan başlayıp İstanbul Boğazı kıyılarına dökülen Mauropotamos (Kara Dere) kenarında Bizans ordusunun ezici bir yenilgisi izledi.[3] İmparatorlar, Sicilya'nın Müslümanlar tarafından fethini de engelleyemediler. Günümüz Tunusunu sıçrama tahtası, hareket üssü olarak kullanan Müslümanlar; 831'de Palermo'yu, 842'de Messina'yı, 859'da Enna'yı, 878'de Siraküza'yı, 900'de Katanya'yı ve 902'de son Rum kalesi olan Taormina kalesini fethettiler.
Bu olumsuzluklar daha sonra Mısır'ın Dimyat kentinin zapt edilmesiyle (853), Malatya Emiri'nin mağlubiyete uğratılmasıyla (863), Dalmaçya üzerinde imparatorluk otoritesinin tesis edilmesiyle (867) ve I. Basileios'un Fırat'a doğru yaptığı taarruzlarla (870'ler) dengelendi.
Bizans İmparatorluğu'nun doğu eyaletlerinde büyük bir taraftar kitlesine sahip olan ve Bizans yönetimi tarafından dini olarak baskı altına alınan Pavlus mezhebi mensupları, Abbasi ordusuna katılıp imparatorluğa karşı mücadele etmeye başladılar.[3] Müslümanlarla işbirliği yapan Pavlusçuları bastırmak için birkaç defa askeri sefer düzenlendi ve nihayetinde I. Basileios tarafından yenilgiye uğratıldılar.[2] Arap Müslümanlardan gelen tehditler, aralarında yaşadıkları iç çekişmeler ve Türklerin doğuda yükselişiyle birlikte azaldı.
904 yılında imparatorluğun ikinci büyük kenti Selanik, mühtedi bir Rum olan Trabluslu Leon'un önderliğindeki Abbasi filosu tarafından yağmalanınca imparatorluk büyük bir felaketle karşılaştı. Bizanslılar buna 908 yılında bir Abbasi donanmasını yok ederek ve iki yıl sonra da Suriye'deki Laodikya şehrini yağmalayarak karşılık verdiler fakat Laodikya baskını, Akdeniz'deki Müslüman hakimiyetini kırmaya yetmedi. Girit Müslümanları, Laodikya'dan bir yıl sonra 911'de Girit'i geri almaya çalışan imparatorluk güçlerine ezici bir yenilgi yaşattılar.
İmparatorluğun Müslümanlarla komşu olduğu doğu sınırında durum değişkendi; Bizanslılar dönüşümlü olarak saldırı veya savunma halinde bulunuyorlardı. 860'ta ilk defa Konstantinopolis yakınlarında beliren Kiev Rusları da yeni bir zorluk oluşturuyordu. Ruslar; 941 yılında bir kez daha İstanbul Boğazı'nın Asya kıyılarında belirdiler ancak bu kez Rumlar tarafından yenilgiye uğratıldılar. Bu durum, 907'den sonra istilacıları yalnızca diplomasiyle geri püskürtmeyi başarabilen Bizans'ın askeri durumundaki iyileşmeyi gözler önüne serdi. Rusları yenen kişi, Mezopotamya'daki seferleriyle tanınan general İoannis Kurkuas idi. Kurkuas'ın 943'te başlayan Mezopotamya seferinin doruk noktası, 944'te Edessa'nın geri alınmasıydı. Kurkuas, Hristiyan kutsal emaneti olan Mandylion'u Edessa'dan Konstantinopolis'e getirdi ve bundan ötürü kentte kutlamalar yapıldı.
Asker kökenli imparatorlar II. Nikiforos Fokas (s. 963-969) ve I. İoannis Çimiskes (s. 969-976) imparatorluğun sınırlarını Suriye'ye kadar genişlettiler, kuzeybatı Irak emirlerini yendiler ve Girit ile Kıbrıs adalarını geri aldılar. Bizans, Mezopotamya'da oldukça güçlendi. Hatta İoannis'in yönetimi zarfında, imparatorluğun orduları güneydeki Kudüs kentini tehdit etmeye başlamıştı. Halep Emirliği ve komşuları, imparatorluğun doğudaki vasalları haline geldiler. İmparatorluğun doğudaki hakimiyetine yönelik en büyük tehdit ise Mısırdaki Fatımi hilafetiydi.[2]
Bulgaristan Savaşları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yeni Hıristiyanlaşmış Bulgaristan üzerindeki dinsel üstünlük sorunu nedeniyle Roma Piskoposluğu ile imparatorluğun geleneksel mücadelesi devam etti. Bu durum, 894 yılında güçlü Çar I. Simeon'un bir işgal girişimine yol açtı ancak bu işgal girişimi, Macarların yardımına başvuran Bizans diplomasisi tarafından geri püskürtüldü. Fakat 896'da yaşanan Bulgarofigon Savaşı'nda Bizans kuvvetleri yenildi ve Bulgarlara yıllık haraç ödemek zorunda kaldılar. 912'de Simeon, Bizanslıların kendisine Bulgaristan Basileusu (imparator) unvanını vermesini sağladı. Ayrıca, genç imparator VII. Konstantinos'u kızlarından biriyle evlendirdi. Konstantinopolis'te çıkan bir isyan Simeon'un hanedanları birleştirmeye yönelik olan bu projesini durdurdu. Çar, bunun üzerine Trakya'yı tekrar işgal etti ve Adrianapolis'i zapt etti.[2]
Leo Fokas ve Romanos Lekapenos komutasında düzenlenen büyük bir imparatorluk seferi, 917'de meydana gelen Achelous Muharebesi neticesinde Bizans'ın ezici yenilgisiyle sonuçlandı. Ertesi yıl Bulgarlar, bugünkü Kuzey Yunanistan'ı, Korint'e kadar yağmaladılar. Bir kaç yıl sonra, 923'te Bulgarlar Aprianapolis'i tekrar ele geçirdiler ve 924 senesinde de Konstantinopolis'i kuşattılar. Kuzeyden gelen baskılar ancak Çar Simeon'un 927'deki ölümünden sonra hafifledi.
İmparator II. Basileios (s. 976-1025) döneminde Bulgaristan, Bizans ordusunun her yıl düzenlediği seferlerin hedefi haline geldi. Savaş yaklaşık yirmi yıl sürdü ancak sonunda Kleidon Muharebesi'nde Bulgar kuvvetleri tamamen yenildiler[5] ve esir alındılar. Ortaçağ efsanelerine göre, esirler 100'er kişilik gruplara ayrıldılar. Bu gruplardaki 100 Bulgar askerinden 99'unun gözleri kör edildi ve geriye kalan birer kişi, yurttaşlarını memleketlerine götürmeleri için tek gözleri görecek şekilde bırakıldılar. Rivayete göre, yaşlı Bulgar Çarı Samuil eskiden güçlü olan ordusunun kalıntılarını gördüğünde kalp krizinden öldü. 1018 yılında Bulgaristan teslim oldu ve Bizans İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi, böylece Herakleios'un zamanından beri elde tutulamayan Tuna sınırı yeniden tesis edildi.[2]
Bu dönemde Kutsal Roma Cermen İmparatoru II. Otto'nun eşi olan Bizans prensesi Theophanu, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun taht naibesi olarak görev yaptı ve böylece Bizans kültürünün batıya doğru yayılmasının önünü açtı.
Kiev Knezliği ile İlişkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]
İmparatorluk, Karadeniz'in kuzeyinde ortaya çıkmış olan Kiev Rus devletiyle, 800-1100 yılları arasında karmaşık ilişkiler geliştirdi. Bizans İmparatorluğu, kısa zaman içerisinde Kiev'in başlıca ticarî ve kültürel ortağı haline geldi. Rusların Hristiyanlığı kabulünün ardından Büyük Vladimir, ülkesi içerisindeki çok sayıda katedral ve kilisede bir hayli sayıda Rum mimar ve sanatkârı çalıştırarak Bizans etkisini daha da yaygınlaştırdı.
Kiev Rus knezleri sık sık Bizans imparatorluk ailesi mensuplarıyla evlendirildi ve Konstantinopolis sık sık knezlerin ordularını kullandı; bu orduların en bilineniyse Büyük Vladimir'in Bizans'a hediye olarak gönderdiği Vareg Muhafızları (acımasız İskandinav paralı askerlerinden oluşan bir ordu) idi. Kimileri bunun, Basil'in kız kardeşi Anna'nın Vladimir ile evlenmesi karşılığında yapıldığına inanıyor.[2] Ancak İlk Vakayiname'de, evliliğin Rusların Ortodoksluğa geçmesi karşılığında gerçekleştiği; Vareg Muhafızlarının bu değişimin bir yan ürünü (her ne kadar önemli olsa da) olduğu belirtilmektedir.
İki ülke arasındaki ilişkiler her zaman dostça değildi. Bu üç yüz yıllık süre zarfında Konstantinopolis ve diğer Bizans şehirleri Kiev Rus orduları tarafından defalarca saldırıya uğradı (bkz. Rus-Bizans Savaşları). Kievliler, İmparatorluğu gerçekten tehlikeye atacak kadar ileri gitmedi; savaşlar ağırlıklı olarak Bizanslıları giderek daha elverişli ticaret anlaşmaları imzalamaya zorlamak için bir araçtı; bu anlaşmaların metinleri İlk Vakayiname'de (Rus-Bizans Antlaşması (907))[6] ve diğer tarihi belgelerde kayıtlıdır. Bununla birlikte Konstantinopolis; Kiev Rusları, Bulgaristan ve Polonya'yı sürekli olarak birbirine düşürüyordu.
Kiev Rus Knezliği üzerindeki Bizans etkisi küçümsenemeyecek kadar fazladır. Bizans tarzı yazı, Bulgaristan'dan alınan Kiril alfabesi sayesinde Rusların standart yazı aracı haline geldi, Bizans mimarisi Kiev'de egemen oldu. Kiev Ruslarının başlıca ticaret ortağı olan Bizans İmparatorluğu; onların kuruluşunda, yükselişinde ve gerileyişinde kritik bir rol oynadı.
Zafer
[değiştir | kaynağı değiştir]Bizans İmparatorluğu artık doğuda Ermenistan'a, batıda Güney İtalya'daki Calabria'ya kadar uzanıyordu.[2] Bulgaristan'ın fethinden, Gürcistan ve Ermenistan'ın bazı kısımlarının ilhakına, Fatımîlerin Antakya hariç işgalci güçlerinin tamamen yok edilmesine kadar pek çok başarı elde edildi. Ancak bu zaferler bile yeterli değildi; Basileios, Sicilya'nın Arap-Müslüman işgaline uğramasını bir rezalet olarak değerlendiriyordu. Bu doğrultuda, üç yüz yıldan fazla bir süre imparatorluğa ait olan adayı (~MS 535-~902) geri almayı planladı. Ancak imparatorun 1025 yılındaki ölümü bu projenin rafa kalkmasına neden oldu.[2]
11. yüzyıl aynı zamanda dinsel olaylar açısından da önemli bir yüzyıldı. 1054 senesinde Yunanca ve Slavca konuşan Doğu ile Latince konuşan Batı Hristiyan gelenekleri arasındaki ilişkiler geri dönülemez bir krize ulaştı. Her ne kadar kurumsal ayrışma resmen ilan edilmiş olsa da, 16 Temmuz Cumartesi günü öğle sonrasında icra edilen Kutsal Litürji esnasında üç papalık elçisinin Ayasofya'ya girerek sunağın üzerine aforoz boğası (yazısı) koymalarıyla ortaya çıkan Büyük Bölünme, Hristiyan dünyasında yüzyıllardır süren kademeli ayrışmanın doruk noktasıydı. Bölünme doktrinel anlaşmazlıklar (özellikle Doğu Kilisesi'nin Batı Kilisesi'ne ait olan filioque veya Kutsal Ruh'un iki kere ortaya çıkması fikirlerini kabul etmeyi reddetmesi) yüzünden ortaya çıkmış olsa da, idari ve siyasi konulardaki anlaşmazlıklar yüzyıllardır devam ediyordu. Doğu Ortodoks Kilisesi ile Batı Katolik Kilisesi'nin resmen ayrılması, Avrupa'nın ve Hıristiyanlığın geleceği açısından geniş kapsamlı sonuçlar doğurmuştur.
Hanedanın Sona Ermesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülke sınırlarını genişleten imparator II. Basileios, 1025 yılında çocuksuz olarak vefat etti. Onun ölümünün ardından saltanatı süresince eş-imparator olarak yanında bulunmuş biraderi VIII. Konstantinos tek imparator olarak tahta çıktı. Fakat hanedanın Basileios'tan sonra gelen imparatorları devlet yönetimi konusunda yetenekli olamadıkları için imparatorluğun güçlenmesi süreci durakladı. VIII. Konstantinos üç yıl olarak tek başına imparatorluk yaptıktan sonra 1028'de öldü. Ölümünden önce erkek çocuğu olmadığı için kızı Zoe'yi varisi ilan eden İmparator Konstantinos, Zoe adına imparatorluğu yönetmesi için Konstantinopolis Eparkhosu (valisi) olarak görev yapan Romanos'u onunla evlendirdi. Zoe imparatoriçe olduktan sonra Bizans İmparatorluğu, eşleri olan III. Romanos, IV. Mihail ve IX. Konstantinos tarafından idare edildi. İmparatorluk sathında artan yolsuzluk, kazanılan başarıların yarattığı rehavet ve sarayda gerçekleşen entrikalar bu imparatorların etkili bir yönetim sergilemelerinin önüne geçti. İmparatoriçe Zoe 1050'de öldükten sonra son eşi IX. Konstantinos imparatorluğu yönetmeye devam etti ve Makedon Hanedanının son üyesi olan Theodora (VIII. Kosntantinos'un kızı, Zoe'nin küçük kız kardeşi) ile eş-imparator olarak görev yaptı. IX. Konstantinos 1055'te vefat edince Theodora tek imparatoriçe olarak yönetimi devraldı fakat ertesi yıl olan 1056'da çocuksuz olarak vefat etti. Böylece Makedon Hanedanı'nın soyu kesilmiştir. İmparatoriçe Theodora, ölümünden önce saray görevlilerinden olan Mihail'i varisi seçmiş fakat seçtiği varis kısa süre sonra tahttan indirilmiştir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Browning, Robert (1992). The Byzantine Empire. Washington, DC: The Catholic University of America Press. s. 95. ISBN 978-0-8132-0754-4.
- ^ a b c d e f g h Norwich, John Julius (1998). A Short History of Byzantium. Penguin. ISBN 0-14-025960-0.
- ^ a b c d e f Ostrogosky, Georg (2006) [İlk olarak 1940'ta yayınlanmıştır.]. Bizans Devleti Tarihi. Işıltan, Fikret tarafından çevrildi. Ankara: Türk Tarih Kurumu. ss. 203-276. ISBN 975-16-0348-X.
- ^ Лаврентьевская летопись [Códice de Laurencio] (Russian). 1. Colección completa de Crónicas de Rusia. ss. 95–102.
- ^ Angold, Michael (1997). The Byzantine Empire, 1025–1204. Longman. ISBN 0-582-29468-1.
- ^ Prince Oleg's Campaign Against Constantinople
