Karasuk kültürü
Karasuk kültürü, MÖ 1500 ile MÖ 800 yılları arasında Aral Gölü, Tanrı Dağları, Yenisey ırmağı ve Altay Dağları arasındaki bölgede yaşamış Tunç Çağı'na ait kültür ve toplumları tanımlar.[1]
Karasuk kültürünün dağılımı Andronovo kültürünün doğu kısımlarını kapsamış ve zamanla bu bölgede Andronovo kültüründen daha baskın hâle gelmiştir.[1][2] Yerleşim bölgesi kalıntıları çok az sayıda olmakla beraber, bulunmuş 2000'e yakın kalıntının neredeyse tamamını mezarlar oluşturmaktadır.[1] Bu kültür, adını Karasuk nehrinden almıştır. Orta Asya'da demir ilk defa bu bölgede işlenmiştir. Keçeden dokunan çadırlarla örtülü dört tekerlekli arabaların kullanılmakta olduğu, bölgede yapılan kazılarda tespit edilmiştir.
Karasuk kültürü, MÖ 8'inci yüzyıldan itibaren Kuzey Çin, Baykal Gölü, Karadeniz ve Ural Dağları'ndan gelen topluluklardan etkilenmeye başlamış[3] ve zaman içinde yerini Tagar kültürüne bırakmıştır.[2][4]
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Ölü gömme adetleri ve seramik süslemeleriyle Andronovo kültürüyle benzerlik gösteren[5] Karasuk kültürü çevresinde yaşayan insanlar tarım yapmakta; at, deve, sığır ve koyun beslemekte, dokumacılığı bilmekte idiler. En yaygın abideleri mezarlarıydı. Taştan yapılan yamuk dörtgen biçiminde yapılan tabutlardaki ölüler baş kısmı geniş tarafa gelecek şekilde ya sırt üstü ya da esnetilmiş olarak yatırılmıştı. Ürettikleri çömlekler o dönemde Çin ve Moğolistan'da üretilen çömleklerle benzerlik göstermiştir.[6] Taş veya kil toprak içine döküm yöntemiyle bronzdan yapılmış kürekler, bıçaklar ve benzeri el aletlerinin kabzaları, halka halka, mantar şeklinde ya da hayvan figürü şeklinde sanatsal eserler de yapılmıştır.[7] Kültürün hayvan figürlerinin İskit-Saka-Sibirya kültürlerinde ki figürlere esin kaynağı olduğu düşünülmektedir.[2]
Kökenler
[değiştir | kaynağı değiştir]Karasuk kültürünün kökenleri hakkında genel kabul gören teori Andronovo ve Yenisey kültürlerinin bu kültürü doğurmuş olmasıdır.[1] Andronovo kültürünün Hint-Avrupa dil ailesine, Yenisey kültürünün ise bulunmuş diğer dil gruplarından bağımsız farklı bir dil grubuna ait olması Karasuk kültürünün etnik kimliği hakkında tahmin yürütmeyi sorunlu bir konu yapmaktadır.[1] Arkeologlar ise Karasuk kültürüne ait bölgelerde çıkartılan insan örneklerinin Avrupalılara benzer özellikler gösterdiğini bildirmektedir.[2]
2009 yılında Andronovo kültürü, Karasuk kültürü, Tagar kültürü ve Taştık kültürü üzerine yapılan genetik çalışmalar "Human Genetics" isimli dergide yayınlanmıştır.[2] Araştırmada Karasuk kültüründen 4 farklı bölgede bulunmuş MÖ 1400-800 yılları arasında yaşamış 4 birey analiz edilmiş[2] ve 2 bireyin mitokondriyal DNA'larının U5a1 ve U4 ismi verilen ve Batı Avrasya'da yaygın olarak bulunan haplogruplaru içerdiği bulunmuştur.[2] 2 bireyden alınmış Y-DNA analizleri ise iki bireyin de R1a haplogrubuna sahip olduğunu ortaya koymuştur.[2] Bu haplogrubun bu bölgelere Hint-Avrupa halklarının göç etmesi ile geldiği bilinmektedir ve haplogruplara dayanaraktan Karasuk kültürüne ait bireylerin açık renkli gözlere ve Avrupalılara benzer özelliklere sahip oldukları belirlenmiştir.[2]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Mallory 1997, ss. 325–326
- ^ a b c d e f g h i Keyser, Christine; Bouakaze, Caroline; Crubézy, Eric; Nikolaev, Valery G.; Montagnon, Daniel; Reis, Tatiana; Ludes, Bertrand (16 Mayıs 2009). "Ancient DNA provides new insights into the history of south Siberian Kurgan people". Human Genetics. 126 (3). ss. 395-410. doi:10.1007/s00439-009-0683-0. PMID 19449030.
- ^ "Stone Age: European cultures". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. Erişim tarihi: 15 Şubat 2015.
- ^ "Central Asian arts: Neolithic and Metal Age cultures". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. 10 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2015.
- ^ Yrd. Doç. Dr. Hasan Bahar: "Türkistan'ın coğrafi konumu ve ilkçağ kaynaklarına göre tarihi", s. 238. 12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Geraldine Reinhardt: Bronze Age in Eurasia, Lecture 13 delivered 5 August 1991[ölü/kırık bağlantı].
- ^ History of Civilizations of Central Asia: earliest times to 700 B.C., Ahmad Hasan Dani, V. M. MassonMotilal Banarsidass Publ., 1999, ISBN 81-208-1407-X, 9788120814073
