Karahoca
| Karahoca قاراهوجا, Qara-hoja, Xoqo; 高昌 | |
|---|---|
Gaochang | |
 | |
.png) Turfan'ın Sincan Uygur Özerk Bölgesidaki konumu (pembe) |
Karahoca ya da Karahoço (Çince: 高昌, Gāochāng; Uygurca: قاراهوجا Qara-hoja, Xoqo) Çin Halk Cumhuriyeti'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesi'de Turfan'nın 30 kilometre güneydoğusunda İpek Yolu üzerinde tarihi bir vaha şehridir.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Karahoca milattan sonra 1. yüzyılda kurulmuş ve o zamanlar İpek Yolunun önemli bir durak yeridir. 14. yüzyıldaki savaşlarda yakılan şehirden, eski kale kalıntıları ve iç ve dış şehir duvarı bugün hala tanınabilir. Geçmişi hakkında çok iyi belgeler bulunmadığından, sadece ağızdan ağza anlatılan hikâyeler vardır. Orada yaşayan yerel halk Karahoca'ya Idykut-shehri, Idikutshehri veya Idikutschari adını verirler. Alman Kazıbilimci ve Ana asya araştırmacı Albert von Le Coq, Karahoca şehir tarihi kalıntılarının üzerine bir kitap yayınlamıştır (Dış bağlantılara bakınız).
439 yılında Rouranlar[1][2] (柔然) tarafından yenilen Juqu Wuhui (沮渠無諱, Jǔqú Wúhuí) ve Juqu Anzhou (沮渠安周, Jǔqú Ānzhōu) komutasında geriye kalanlar kuzey Lian (Çince: 北凉, Bĕi Liáng)'dan kaçıp Karahoca'ya geldiler ve 460 yılına kadar burada hüküm sürdüler. O zamanlar Karahoca'da onbine yakın Han Çinlisi yaşardı ve Rouranlar tarafından adı Kàn Bózhōu (闞伯周) olan bir Han Çinliyi 460 yılında bağımlı Karahoca Krallığına aday gösterirler. Bu tarihte Gaoche'ler[3] (高車) ve Rouranlar Tarım Havzası için tartışırlardı.
Gaoche-Kralı Afuzhiluo (阿伏至羅; Āfúzhìluó), Kàn Shǒugūi (闞首歸)'yi öldürür ve Dunhuang'dan gelme Zhang Mengming (張孟明) adındaki bir Han Çinliyi bağımlı Kral ilan ederler, böylece Karahoca yönetimi ve kontrolü Gaoche'lerin eline geçer. Sonraları Zhang Mengming Gaoche'lerin ayaklanmalarında öldürülür yerine Ma Ru (馬儒) geçer. 501 yılında Ma Ru düşürülüp öldürülür, Karahoca halkı Kansu (Çince: 甘肅 / 甘肃; Gānsù)'da Jincheng'den gelen ismi Qu Jia (麴嘉) olan birini Kral seçerler. Qu Jia Rouranlarla ittifak kurmayı kabul eder, fakat Rouranların Kağanı Gaoche'ler tarafından öldürülür ve o Gaoche'lerin egemenliğini altına girer.
Daha sonra, Göktürklerin bölgede güçü artınca Karahoca (Gaochang) Qu-Hanedanlığı Göktürklerin vasalı olur. 640 yılında Çin Tang Hanedanı tarafından Karahoca ele geçirilir, Tang Hanedanlığına eklenip Xizhou (西州) ismi verilir. Yuan ve Ming Hanedanlığı kayıtlarında Karahoca (Gaochang), "Halahezhuo" (哈拉和卓) ve "Huozhou" (火州) olarak adlandırılmıştır.
Karahoca 9. - 13. yüzyılda Karahoca Uygur Krallığına önemli bir merkez olmuştur.
Budizm Hindistan'dan Çin'e, kuzey İpek Yolu rotası boyunca etkin olarak 4. ve 5. yüzyılda kuzey Wei Hanedanı başlangıcında yayılmıştır. Budist Tapınak mağaraları yapısı bu zaman boyunca başlar. Mağaraların çoğu 9. yüzyıl ve en geç 13. yüzyılda yapılmıştır. Karahoca yakınlarındaki en büyük olanı Bezeklik mağaralarıdır (Bozikeli Qianfodong 柏孜克里克千佛洞)(بېزەكلىك مىڭ ئۆيى). Çinli Kazıbilimcileri tarafından Karahoca (高昌故城, Gāochāng gùchéng) adlandırılır.
Karahoca'da bir tapınak bulunur, öbürlerine göre daha büyüktür ve Erken Tang döneminden tanınmış bir Çinli Budist rahip, bilgin, gezgin ve çevirmen Xuanzang'nın burada yaşadığı tahmin edilir. Bu tapınak ortalama 10.000 m² büyüklükte ve büyük bir ana odası, rahipler için yatak odası, bir okuma odası ve birde kütüphanesi bulunur.
Kan ailesi yöneticileri
[değiştir | kaynağı değiştir]
| Tapınak ismi | Çince Soyadı ve Adı | Saltanat süreçi | Çağ adları ve Onların uyuşan süreçleri |
|---|---|---|---|
| Bilinmiyor | 闞伯周 Kàn Bózhōu | 460-477 | Bilinmiyor |
| Bilinmiyor | 闞義成 Kàn Yìchéng | 477-478 | Bilinmiyor |
| Bilinmiyor | 闞首歸 Kàn Shǒugūi | 478-488? veya 478-491? |
Bilinmiyor |
Zhang ailesi yöneticileri
[değiştir | kaynağı değiştir]| Tapınak ismi | Çince Soyadı ve Adı | Saltanat süreçi | Çağ adları ve Onların uyuşan süreçleri |
|---|---|---|---|
| Bilinmiyor | 張孟明 Zhāng Mèngmíng | 488?-496 veya 491?-496 |
Bilinmiyor |
Ma ailesi yöneticileri
[değiştir | kaynağı değiştir]| Tapınak ismi | Çince Soyadı ve Adı | Saltanat süreçi | Çağ adları ve Onların uyuşan süreçleri |
|---|---|---|---|
| Bilinmiyor | 馬儒 Mǎ Rú | 496-501 | Bilinmiyor |
Qu ailesi yöneticileri
[değiştir | kaynağı değiştir]| Tapınak ismi | Çince Soyadı ve Adı | Saltanat süreçi | Çağ adları ve Onların uyuşan süreçleri |
|---|---|---|---|
| Bilinmiyor | 麴嘉 Qú Jiā | 501-525 | |
| Bilinmiyor | 麴光 Qú Guāng | 525-530 | Ganlu (甘露 Gānlù) 525-530 |
| Bilinmiyor | 麴坚 Qú Jiān | 530-548 | Zhanghe (章和 Zhānghé) 531-548 |
| Bilinmiyor | 麴玄喜 Qú Xuánxǐ | 549-550 | Yongping (永平 Yǒngpíng) 549-550 |
| Bilinmiyor | Qu Xuanxi'nin oğlu | 551-554 | Heping (和平 Hépíng) 551-554 |
| Bilinmiyor | 麴宝茂 Qú Bǎomào | 555-560 | Jianchang (建昌 Jiànchāng) 555-560 |
| Bilinmiyor | 麴乾固 Qú Qiángù | 560-601 | Yanchang (延昌 Yánchāng) 561-601 |
| Bilinmiyor | 麴伯雅 Qú Bóyǎ | 601-613 619-623 |
Yanhe (延和 Yánhé) 602-613 Zhongguang (重光 Zhòngguāng) 620-623 |
| Bilinmiyor | Adsız gaspçı | 613-619 | Yihe (義和 Yìhé) 614-619 |
| Bilinmiyor | 麴文泰 Qú Wéntài | 623-640 | Yanshou (延壽 Yánshòu) 624-640 |
| Bilinmiyor | 麴智盛 Qú Zhìshèng | 640 | bilinmiyor |
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Rouran'lar (Çince: 柔然 pinyin: Róurán; Wade-Giles: Jou-jan, ya da 蠕蠕 Ruǎnruǎn, 芮芮 Rúrú, 茹茹, 蝚蠕), şimdiki Moğolistanda Altayca egemen olan büyük bir göçebe oymak birliği. Wolfgang-Ekkehard Scharlipp Die frühen Türken in Zentralasien, sayfa 11
- ^ Türkçede "Apar" olarak adlandırılır.
- ^ Gaoche'ler (高車, Kao-che) Asya'da bir Ulus. Kökeni muhtemelen Dingling olduğu sanılır. Yerleşim alanları bugünkü orta Moğolistan ve kuzey Han Çin'dir. Muhtemelen bir Türk Ulusu, şimdiye kadar Çinlilerin verdiği Kao-che ismi ile tanınır, kendilerine verdikleri isimleri bilinmemektedir. Wolfgang-Ekkehard Scharlipp Die frühen Türken in Zentralasien, sayfa 11
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Albert Grünwedel: Bericht über archäologische Arbeiten in Idikutschari und Umgebung im Winter 1902-1903 (Online)23 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Albert Grünwedel: Altbuddhistische Kultstätten in Chinesisch-Turkistan. Bericht über archäologische Arbeiten von 1906 bis 1907 bei Kuča, Qarašahr und in der Oase Turfan (Online)23 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- A. von Le Coq: Chotscho. Facsimile-Wiedergaben der wichtigeren Funde der ersten königlich preussischen Expedition nach Turfan in Ost-Turkistan (Online)24 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Annemarie von Gabain: Das uigurische Königreich von Chotscho, 850-1250. Berlin 1961 (Sitzungsberichte der dt. Akademie d. Wissenschaften zu Berlin. Klasse für Sprachen, Literatur u. Kunst. Jg. 1961 Nr. 5)
- Annemarie von Gabain: Das Leben im uigurischen Königreich von Qočo (850-1250). 2 Bde. Wiesbaden 1973
- Peter Zieme: Religion und Gesellschaft im Uigurischen Königreich von Qoco. Kolophone und Stifter des alttürkischen buddhistischen Schrifttums aus Zentralasien. Opladen: Westdeutscher Verlag 1992 (Abhandlungen der Rheinisch-Westfälischen Akademie der Wissenschaften, 88)
- Zhongguo shehui kexueyuan Kaogu yanjiusuo (Yayınlayan): Beiting Gaochang Huihu Fosi yizhi 北庭高昌回鶻佛寺遺址 [Ruins of a Buddhist temple of the Khoco Uighur period at the ancient city of Beiting]. Shenyang: Liaoning meishu chubanshe 1991, ISBN 7-5314-0873-2 (Kaoguxue zhuankan)
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Albert von Le Coq: Chotscho. Facsimile-Wiedergaben der wichtigeren Funde der ersten königlich preussischen Expedition nach Turfan in Ost-Turkistan (Online)24 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Online version of Albert Grünwedel's initial work in the area23 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Online version of Grünwedel's further work in the area24 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Online version of Le Coq's work on monuments of Gaochang24 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Gaochang Ruins (built 2nd century BC - 14th century AD)8 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)