Kara sırtlı sumru
| Kara sırtlı sumru | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||
 Asgari endişe altında (IUCN 3.1) | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Onychoprion fuscatus Linnaeus, 1766 | |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||
| Onychoprion fuscata (yanlış adlandırma) Sterna fuscata Linnaeus, 1766 | |||||||||||||||
Kara sırtlı sumru[1] (Onychoprion fuscatus), Martıgiller familyasından bir deniz kuşudur. Uçarak uyuyan, yalnızca ekvator bölgesi boyunca adalarda üremek için karaya dönen tropikal okyanusların bir kuşudur.
Taksonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kara sırtlı sumru, Carl Linnaeus tarafından 1766 yılında tanımlanmış olup Sterna cinsinden ayrı bir cinste sınıflandırılana dek bu kuş türü Sterna fuscata adını taşımaktaydı. Artık Onychoprion fuscatus olarak bilinmektedir.[2] Cins adı Eski Yunancadaki "onux (pençe; tırnak)" sözcüğü ile "prion (testere)" sözcüklerinin birleşimindendir. Tür adı olan fuscatus ise Latince kökenli olup "karanlık" anlamına gelmektedir.[3]
Halk dilinde, açıkgöz (zeki) sumru veya yalnızca açıkgöz olarak bilinir. Bu adlandırma, Hawaii'de kabaca "kakofoni" anlamına gelen ʻewa ʻewa adı gibi, bu kuşların kolonisinden çıkan aralıksız çağrıları ifade etmektedir.[4] Polinezya'nın çoğunda adı manutara veya benzeridir, bire bir çeviriyle "sumru-kuş" anlamına gelmektedir.[5] Bu adlandırma, Polinezyalı denizcilerin uzun yolculuklarına çıktıkları her yerde, genellikle bu kuşları şaşırtıcı sayılarda bulacakları gerçeğine işaret etmektedir. Yumurtalarının kullanıldığı yemeklerin bir zarafet sayıldığı Markiz Adaları'nda kaveka olarak da bilinir.[6]
Kara sırtlı sumru, çok az türler arası varyasyona sahiptir, ancak en az iki allopatrik alt türe ayrılabilir. Bazı yeni yazarlar, Hint-Pasifik popülasyonunu toplamda 8 alt türe ayırmaktadır, ancak varyasyonun çoğu aslında klin kaynaklıdır. Doğu Pasifik kuşlarının akrabalıkları (Paskalya Adası'nın ünlü manutaraları da içinde olmak üzere) en çok tartışılan konulardır.
Onychoprion fuscatus fuscatus (Linnaeus, 1766): Atlantik kara sırtlı sumrusu. Alt kısımları beyaz olup Atlantik'te ve Karayip'te yavrularlar.
Onychoprion fuscatus nubilosus (Sparrman, 1788): Hint-Pasifik kara sırtlı sumrusu.[7] Alt kısımlarındaki yeni tüyleri açık grıi, yıpranmış tüyleri ise donuk beyazdır. Kızıldeniz'den Hint Okyanusu boyunca en azından Orta Pasifik'e kadar yavrularlar. Bazı yazarlar bu taksonu Hint Okyanusu popülasyonuyla sınırlandırmakta ve Endonezya'dan Amerika'ya kadar olan kuşlar için aşağıdaki alt türleri kullanmaktadır:
- Onychoprion fuscatus infuscatus: Sunda kara sırtlı sumrusu (Lichtenstein, 1823). Sunda Adaları ve dolaylarındadır.
- Onychoprion fuscatus oahuensis: Orta Pasifik kara sırtlı sumrusu (Bloxam, 1826). Bonin Adaları; Mikronezya'dan güney Polinezya'ya kadar yayılmaktadır.
- Onychoprion fuscatus serrata: Melanezya kara sırtlı sumrusu (Wagler, 1830). Avustralya, Yeni Gine, Yeni Kaledonya'dadır.
- Onychoprion fuscatus luctuosa: Juan Fernández kara sırtlı sumrusu (Philippi & Landbeck, 1866). Juan Fernández Adaları'ndadır.
- Onychoprion fuscatus crissalis: Doğu Pasifik kara sırtlı sumrusu (Lawrence, 1872).[8] Doğu Pasifik'te Guadalupe Adası'ndan Galápagos Adaları'na dek yayılım gösterir.
- Onychoprion fuscatus kermadeci: Kermadec kara sırtlı sumrusu (Mathews, 1916).[9] Kermadec Adaları'ndadır.
- Onychoprion fuscatus somaliensis: Somali kara sırtlı sumrusu. Maydh Adası'ndadır (Aden Körfezi).
Betimleme
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kara sırtlı sumru, kanat genişliği 82–94 cm (32,5-37 inç), uzunluğu 33–36 cm (13-14 inç) olup kara gagalı sumruya benzeyen büyük bir sumrudur. Kanatları ve derin çatallı kuyruğu uzundur; üst kısımlarında koyu siyah ve alt kısımlarında da beyaz tüyleri vardır. Siyah gagası ve bacakları vardır. Ortalama yaşam süresi 32 yıldır.[10] Yavru kara sırtlı sumruların, üstleri ve altları pullu gridir. Kara sırtlı sumrunun, benzer şekilde koyu sırtlı ancak daha küçük sürmeli sumru (O. anaethetus) dışında herhangi bir sumru ile karıştırılması olası değildir. Kara sırtlı sumrunun sürmeli sumrudan daha koyu renkli sırtı ve daha geniş beyaz bir alnı vardır ve soluk boyun yakası yoktur.
Çağrı sesi, yüksek sesli ve keskin ker-wack-a-wack veya kvaark biçimindedir.
Ekoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kara sırtlı sumrular kayalık veya mercan adalarındaki kolonilerde ürerler.[11] Yer sıyrıklarına veya deliğe yuva yapar ve bir ila üç yumurta bırakır. Deniz ortamlarında, genellikle büyük sürüler halinde yüzeyden balık toplayarak beslenir, üreme dışında seyrek olarak karaya gelir ve 3 ila 10 yıl denizde kalabilir.[12] Tüylerinde yağ bulunmadığı için yüzemez ve tüm zamanını kanatlarında geçirir.[13]
Bu kuş türü, göçücü ve dispersiftir (farklı üreme alanlarına gidebilen); büyük ölçüde de tropikal okyanuslarda kışlar. Çoğu sumruya göre kara sırtlı sumruların daha çok deniz alışkanlıkları bulunmaktadır; kara sırtlı sumrular karaların iç kesimlerde genellikle ancak şiddetli fırtınalardan sonra görülmüştür. Örnek olarak Field Museum, 2 Ağustos 1933 yılında kötü hava koşullarının Gine Körfezi'ni vurmasından sonra Buea'nın yukarısında Kamerun Dağı'nın eteklerinde deniz seviyesinden yaklaşık 1000 metre yükseklikte bitkin düşmüş halde bulunan bir erkek birey örneğine sahiptir.[14] Bu tür, Batı Avrupa'da seyrek görülen bir başıboş göç kuşudur, ancak Temmuz 2005'te Galler'deki Cemlyn Körfezi'nde bir kuş 11 gün boyunca konaklamıştır.[15]
Pelajik alışkanlıkları nedeniyle normalde Amerika'nın Pasifik kıyılarında da bulunmaz. Birkaç yuvalama yerinin açık denizde olduğu Baja California'da, daha sık görülebilirken, örneğin El Salvador sahilinde şimdiye kadar yalnızca iki birey kaydedilmiştir; bir bireydeki halka 1972'de ortaya çıkarılmıştır ve olasılıkla bir fırtına tarafından savrulmuş bir kuş da Olomega Gölü'nde[16] 10 Ekim 2001'de görüntülenmiştir.[17] Örneğin Kolombiya'nın San Andrés Adaları açıklarındaki kara sırtlı sumru yuvalama alanlarında olduğu gibi, kasırgalar küçük üreme kolonilerini de tahrip edebilir.[18]
Son derece yaygın bir kuş olan kara sırtlı sumru, IUCN tarafından tehlike altında görülmemektedir.[19]
Paskalya Adası kültüründeki rolü
[değiştir | kaynağı değiştir]Paskalya Adası'nda bu tür ile gözlüklü sumru (O. lunatus) birlikte manutara olarak bilinmektedir. Manutara, tangata manu ("kuş adam") ritüelinde önemli bir rol oynamıştır: Motu Nui adacığından ilk manutara yumurtasını hangi hopu (şampiyon) alırsa o yılki tangata manusu olur; klanı kaynaklara, özellikle de deniz kuşu yumurtalarına birinci derecede erişim sağlayabilecekti.
Fotoğraf Galerisi
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Tern Adası'ndaki isli sumru rookery (Fransız Fırkateyni Sığlıkları) -
Tern Adasındaki civciv, Fransız Fırkateyn Sığlıkları -
Genç bir kara ayaklı albatrosun gölgesi altında gölge arayan kara sırtlı sumru civcivleri -
Yırtıcı olan bir büyük fregatkuşu tarafından kapılmış bir civciv -
Yumurta
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Yakup Sancar Barış; Kerem Ali Boyla. "Dünya Kuşlarının Türkçe İsimleri". 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Bridge et al. (2005)
- ^ The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Londra: Christopher Helm. 2010. ss. 167, 282. ISBN 978-1-4081-2501-4.
- ^ From ʻewa, "crooked, out of shape, imperfect" (Pukui et al. 1992: p. 17)
- ^ The Polynesian word for terns (tara) is the same as the word for "pointed"; it is easy to see how these sharp-billed fork-tailed birds came to be called thus (Tregear, 1891)
- ^ Tahiti & French Polynesia. Ediz. Inglese. Lonely Planet. 2006. s. 217. ISBN 978-1-74059-998-6.
- ^ Or "Indian Ocean sooty tern" if more subspecies are accepted.
- ^ "Sooty Tern (Crissal) Onychoprion fuscatus crissalis (Lawrence, 1872)". Avibase - the world bird database. June 2003. 19 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Sooty Tern (kermadeci) Onychoprion fuscatus kermadeci Mathews, 1916". Avibase - the world bird database. June 2003. 3 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "FWS". 19 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- ^ Streets (1877)
- ^ "The Sooty Tern". 12 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Loyer, Bertrand; Bedel, Jacques; de Riberolles, François; Irons (Narrator), Jeremy (January 2014). "Pioneers Of The Deep". Life On Fire.
- ^ Boulton & Rand (1952)
- ^ "Sooty Tern Cemlyn Bay, Anglesey, Wales". michaelmckee.co.uk. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- ^ "Mexico - Central America" (PDF). The University of New Mexico. 2002. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- ^ Herrera et al. (2006)
- ^ Estela et al. (2005)
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;IUCNisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Boulton, Rudyerd & Rand, A.L. (1952): A collection of birds from Mount Cameroon. Fieldiana Zoology 34 (5): 35–64. Fulltext at the Internet Archive
- Bridge (2005). "A phylogenetic framework for the terns (Sternini) inferred from mtDNA sequences: implications for taxonomy and plumage evolution" (PDF). Molecular Phylogenetics and Evolution. 35 (2): 459-469. doi:10.1016/j.ympev.2004.12.010. 20 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- Collinson (2006). "Splitting headaches? Recent taxonomic changes affecting the British and Western Palaearctic lists". British Birds. 99 (6): 306-323. 28 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- Estela (2005). "El pelícano blanco americano (Pelecanus erythrorhynchus) en Colombia, con comentarios sobre los effectos de los huracanes en el Caribe [The American White Pelican (Pelecanus erythrorhynchus) in Colombia, with comments on the effects of Caribbean hurricanes]" (PDF). Caldasia (İspanyolca). 27 (2): 271-275. 18 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- Herrera (2006). "Nuevos registros para la avifauna de El Salvador. ["New records for the avifauna of El Salvador"]" (PDF). Boletín de la Sociedad Antioqueña de Ornitología (İspanyolca). 16 (2): 1-19. 29 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- Olsen, Klaus Malling & Larsson, Hans (1995): Terns of Europe and North America. Christopher Helm, London. 0-7136-4056-1ISBN 0-7136-4056-1
- Pukui, Mary Kawena; Elbert, Samuel Hoyt; Mookini, Esther T. & Nishizawa, Yu Mapuana (1992): New Pocket Hawaiian Dictionary with a Concise Grammars and Given Names in Hawaiian. University of Hawaii Press, Honolulu. 0-8248-1392-8ISBN 0-8248-1392-8
- Streets, Thomas H. (1877): Some Account of the Natural History of the Fanning Group of Islands. Am. Nat. 11 (2): 65–72. First page image 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tregear, Edward (1891): Maori-Polynesian Comparative Dictionary 18 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Lyon and Blair, Wellington.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- BirdNote.org'daki kara sırtlı sumru makalesi 21 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Güney Atlantik Ascension Adası'ndaki kara sırtlı sumrular 2 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
