Kahkahaçiçeği
Kahkaha çiçeği, gündüzsefası, tarla sarmaşığı veya sabah sefası güncel taksonomisi ve değişen sistematiği Convolvulaceae ailesindeki 1000'den fazla çiçekli bitki türünün ortak adıdır. Sabah sefası türleri aralarında Argyreia, Astripomoea, Calystegia, Convolvulus, Ipomoea, Lepistemon, Merremia, Operculina, Rivea ve Stictocardia'nın yer aldığı birçok cinse aittir.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ipomoea purpurea, Sabah sefası tohumlarının müshil özelliğinden dolayı ilk olarak Çin'de tıbbi kullanımıyla biliniyordu.
Eski Mezoamerikan uygarlıkları lateksi Castilla elastica ağacından dönüştürmek için bir sabah sefası türü olan Ipomoea alba'yı ve ayrıca zıplayan kauçuk toplar yapmak için guayule bitkisini kullandılar.[1] Sabah sefasının suyundaki kükürt Charles Goodyear'ın keşfinden en az 3000 yıl öncesinde kauçuğu vulkanize etmeye hizmet etti.[2] Meksika 'daki Aztek rahiplerinin de bitkinin halüsinojenik özelliklerini kullandıkları biliniyordu (bkz. Rivea corymbosa).
Davranış
[değiştir | kaynağı değiştir]Sabah sefası çiçekleri sabahın erken saatlerinde açar. Çiçekler genellikle "taç yapraklar"ın görünür kıvrılma göstermesinden birkaç saat önce solmaya başlar. Bu bitki gün boyunca tam güneşe maruz kalmayı ve mesik (orta nemli tundra) topraklarını tercih eder. Ipomoea muricata gibi bazı sabah sefaları gece açan çiçeklerdir.
Avustralya çalılık arazileri gibi bazı yerlerde bazı sabah sefası türleri kalın kökler geliştirir ve yoğun çalılıklarda büyüme eğilimindedir. Uzun, sürünen dallarla hızla yayılabilirler. Diğer bitkileri dışarıda bırakarak, örterek ve boğarak, sabah sefası ciddi bir istilacı ot sorununa dönüştü.[3]
Yetiştirilmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Yetiştirmede çok yıllık bitkiler don olmayan yerlerde, yıllık bitkilerde daha soğuk iklimlerde ama bazı türleri ise kış soğuğuna dayanan yerlerde yetiştirilebilir. Yıllık olan bazı türleri vardır, örn. Ipomoea nil), birçok tohum ve bazı çok yıllık türler örn. I. indica keserek çoğaltılır. Geceleri çiçek açan bazı ay çiçekleri de sabah sefası ailesindendir.
Hızlı büyümeleri, kıvrılma alışkanlıkları, çekici çiçekleri ve fakir, kuru topraklara dayanmaları nedeniyle bazı sabah sefaları kafeslenip desteklendiğinde bina duvarlarında yazın gölge yapmak için mükemmel sarmaşık olurlar böylece binayı daha serin tutar ve ısıtma ve soğutma maliyetlerini azaltır.
Çağdaş batı yetiştiriciliğindeki popüler çeşitler arasında 'Sunspots, Türkçe: Güneş Lekeleri', 'Heavenly Blue, Türkçe: Göksel Mavi', moon flower, Türkçe: ay çiçeği, cypress vine, Türkçe: selvi asması ve cardinal climber, Türkçe: kardinal tırmanıcı bulunur. Selvi asma ebeveyn olarak kardinal tırmanıcı ile melezdir.
Çoğu sabah sefası bahçede kendi kendine tohum verir. İlkbaharın sonlarına kadar çimlenmeyi geciktiren sert tohum kabukları vardır. Ilık suda önceden ıslatılarak çimlenme iyileştirilebilir.
Mutfakta kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Su ıspanağı, su sabah sefası, su konvolvulusu, ong-choy, kang-kung veya bataklık lahanası olarak bilinen Ipomoea aquatica özellikle Doğu ve Güneydoğu Asya mutfaklarında sevilen bir yeşil sebzedir. ABD'de Ipomoea aquatica federal, zararlı ot olup izinsiz yetiştirmek, ithal etmek, bulundurmak veya satmak yasadışı olabilir. Ancak bitkinin mutfakta kullanımı için pazarı vardır.[4] 2005 yılı itibarıyla Teksas eyaleti su ıspanağının birçok kültürde çok değerli bir sebze olduğunu kabul etti ve su ıspanağının kişisel tüketim için yetiştirilmesine izin verdi çünkü kısmen Teksas'ta 15 yıldan fazla yetiştirildiği bilinmektedir.[5] O kadar çok isme sahip olduğu için ithalat denetimlerinden kolayca geçebilir ve genellikle Asya veya özel ürün pazarlarında vardır.
Ipomoea türü ayrıca tatlı patatesi (Ipomoea batatas ) içerir. "sabah sefası" terimi genellikle Ipomoea batatas olarak genişletilmese de bazen bahçecilik bağlamında yumrulu sabah sefası olarak bahsedilebilir. Bazı Ipomoea batatas çeşitleri yenilebilir yumrudan ziyade süs değerleri için yetiştirilir.
Kimya ve etnobotanik
[değiştir | kaynağı değiştir]Pek çok sabah sefası türünün tohumları psychedelic ergonovine ve ergine (LSA) gibi ergoline alkaloidleri içerir. Ipomoea tricolor ve Turbina corymbosa tohumları (syn. R. corymbosa ), psychedelics olarak kullanılır.[6] Sabah sefasının tohumları büyük dozlarda alındığında LSD'ye benzer etki yaratabilir ve çoğu zaman yüzleri bulabilir. Kimyasal LSA bazı ülkelerde yasal olmamasına rağmen tohumlar birçok bahçecilik mağazasında bulunur; ancak bazıları ticari kaynaklardan elde edilen tohumların bazen bir tür veya formda böcek öldürücü veya metil cıva ile kaplanabileceğini iddia etmektedir (ikincisi Birleşik Krallık ve ABD'de yasadışı olmasına rağmen).[7] Bu böcek ilacı kaplaması özellikle karaciğer bozukluğu öyküsü varsa tehlikeli olabilir ve ayrıca sinirsel hasara da neden olabilir.[8][9] Bu nedenle Terrence McKenna bu amaçla kullanmak için kendi Heavenly Blue sabah sefası tohumlarını yetiştirmeyi, hasatını ve herhangi bir pestisit kaplama olasılığından kaçınmayı savundu.
Fotoğraf Galerisi
[değiştir | kaynağı değiştir]-
sabah sefası Ipomoea -
Mavi sabah sefaları -
Tam açık mavi ve mor sabah sefası (Ipomoea purpurea ) -
Tam açık pembe bir sabah sefası -
Öğleden sonra erken saatlerde kısmen kıvrık bir Ipomoea purpurea'nın yandan görünüşü -
Öğleden sonra erken saatlerinde kısmen kıvrık Ipomoea purpurea´nın tepesi -
Sabah sefasının yaprakları -
Mavi sabah sefası açıyor -
Sabah sefası çiçeğinin yakından görünümü -
Bir sabah sefasının yakından görünümü -
Sabah sefasının asmaya tırmanışı -
Mavi sabah sefası çiçeği
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Prehistoric Polymers: Rubber Processing in Ancient Mesoamerica". 25 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Rubber processed in ancient Mesoamerica, MIT researchers find – MIT News Office". 25 Nisan 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2020.
- ^ "USDA weed factsheet" (PDF). 12 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2020.
- ^ "Texas Register - The Portal to Texas History". The Portal to Texas History. 26 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2020.
- ^ Vargas (3 Mayıs 2006). "A '60s Buzz Recycled". washingtonpost.com. The Washington Post. 23 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2010.
- ^ CRC Ethnobotany Desk Reference. CRC Press. 1999. s. 431. ISBN 0-8493-1187-X.
- ^ "The Washington Post takes another bad drug trip". Slate Magazine. 19 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2014.
- ^ "DrugScope". 31 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2014.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Weeds in South Texas and Northern Mexico. Lubbock: Texas Tech University Press. 2007. ISBN 978-0-89672-614-7. Weeds in South Texas and Northern Mexico. Lubbock: Texas Tech University Press. 2007. ISBN 978-0-89672-614-7. Weeds in South Texas and Northern Mexico. Lubbock: Texas Tech University Press. 2007. ISBN 978-0-89672-614-7.
- Furst, Peter (1990). Tanrıların Eti . 978-0-88133-477-7 ISBN 978-0-88133-477-7 .
- Schultes Richard Evans (1976). Halüsinojenik Bitkiler . Elmer W. Smith, illüstratör. New York: Altın Basın. 0-307-24362-1 ISBN 0-307-24362-1 .
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikikaynak'ta Kahkahaçiçeği ile ilgili metin bulabilirsiniz.- Erowid morning glory 22 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Morning Glory Flowers 22 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 1854'ten kalma bir kitaptır (İngilizce)
