Kısasa Kısas
| Kısasa Kısas Measure for Measure | |
|---|---|
Measure for Measure | |
 Claudiyo ve Isebella Ressam:William Holman Hunt | |
| Yazar | William Shakespeare |
| İlk gösterim | 1603 |
| Ülke | İngiltere |
| Orijinal dil | İngilizce |
| Tür | Komedi (Problem oyun) |
Kısasa kısas (İngilizce özgün adı:Measure for Measure) ünlü İngiliz yazarı William Shakespeare tarafından yazılmış bir oyundur. Kesin olarak ne zaman yazıldığı belgelenememekle beraber 1603 veya 1604 yıllarında yazıldığına dair ipuçları bulunmaktadır. Önce bir komedi olarak sınıflandırılmıştır fakat çağımızda ne komedi ne de trajedi olarak görüldüğü için problem oyunlar sınıfına konulmaktadır. İlk defa basılması Birinci Folyo içinde 1623'tedir. Bu oyunun belgelenen ilk sahneye konulması 1604'tedir. Oyunun ele aldığı önemli temalar merhamet ile gerçek ve bunların gurur ile alçak gönüllükle ilişkileridir. "Bazıları günahla yükselir ve bazıları faziletle yere düşer."
Yazılma kaynağı, zamanı ve sahnede oyun
[değiştir | kaynağı değiştir] | Bu maddenin içeriğinin Türkçeleştirilmesi veya Türkçe dilbilgisi ve kuralları doğrultusunda düzeltilmesi gerekmektedir. Bu maddedeki yazım ve noktalama yanlışları ya da anlatım bozuklukları giderilmelidir. (Yabancı sözcükler yerine Türkçe karşılıklarının kullanılması, karakter hatalarının düzeltilmesi, dilbilgisi hatalarının düzeltilmesi vs.) Düzenleme yapıldıktan sonra bu şablon kaldırılmalıdır. |
Bu oyunun esas kaynağı İtalyan Rönesans çağı yazarı Cinthio'nun Hekatominti adlı eserinden bir hikâyedir. Shakespeare'in bu eseri doğrudan doğruya kullandığını iddia edenler vardır. Fakat daha uygun bir görüş Shakespeare'in kaynağının 1578'de George Wheatsone adlı bir tiyatro yazarının bu Cinthionun eserine dayalı olarak yazdığı Promos and Casandra adlı oyun olduğudur.
Kısasa Kısas'ın 1603 veya 1604 yıllarında yazıldığı ancak ilk yayını Birinci Folyo edisyonunda 1623 yılındadır. Elde bulunan metinin Shakespeare'in yazmış olduğu orijinal metin olmayıp bu oyunun Thomas Middleton tarafından adaptasyonu olduğunu iddia edenler de bulunmaktadır. Bunlara göre adaptasyonun esas metinden en önemli değişikliği, oyun mekanının İtalya'dan Viyana'ya geçirilmesidir.[1]
Kısasa Kısas oyununun belgelenmiş olarak sahnede ilk gösterimi 26 Aralık 1604'tedir. Cronwell devriminde kapatılan tiyatroların 1660'ta Kraliyet'in Restorasyonu ile açılması ile birçok Shakespeare oyunu, Kısasa Kısas dahil, adaptasyonlar halinde tiyatro seyircilerine sunulmuştur. Bunlardan ilki William Devenant tarafından Aşıklar Aleyhinde Kanun adında Kısasa Kısas oyunudur; bu oyunu görüp beğendiğini ünlü İngiliz gündelikçisi Samuel Pepys 18 Şubat 1662'de gündeliğine kaydetmiştir. Diğer adaptasyonlar 1699'da Charles Gideon tarafından ve 1720'de John Rich tarafından yapılanlardır. Spakespeare'in kendi metni ile ilk sahneye konulma Kraliçe Viktorya çağının sonlarına doğru olmuştur; çünkü Viktorya çağının İngiliz seyircisi için bu eserin ana konusu olan açık açık evlenmeden çocuk yapmak büyük bir skandal konusu olarak nitelenmekteydi.
Karakterler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dük - Viyana dükü
- Isabella- Bir rahibe adayı
- Claudiyo - Isabella'nın erkek kardeşi. Evli olmadan Juliet'i gebe bıraktığı için idama mahkûm edilmiştir.
- Angelo - Katı ve merhametsiz bir hakim.
- Escalus - Akıllı bir baron. Angelo'ya merhametli olmasını tavsiye eder.
- Lucio- Fantastik, komik ve gösteriş seven bekar bir üst tabaka mensubu. Claudiyo'nun arkadaşı.
- Mariana- Angelo'nun eski nişanlısı. Ağabeyini ve çeyizini bir deniz kazasında kaybedince Angelo nikâhtan vazgeçmiştir.
- Mistress Overdone - Viyana'da bir randevu evi sahibi.
- Pompey - Mistress Overdone için çalışan bir barmen.
- Emniyet amiri- Hapishane idarecisi. Angelo'nun hükümlerinin uygulayıcısı.
- Elbow - Budala bir emniyet görevlisi
- Barnardine - İdam mahkûmu uzun dönemli hapis.
- Juliet - Claudiyo'nun sevgilisi ve onunla evli olmadan gebe.
- Hakim - Escalus'un bir arkadaşı.
Konu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Viyana Dükü Vincentino önemli bir diplomatik görev dolayısıyla şehirden ayrılacağını bildirir. Şehrin idaresini çok hoşgörüsüz sert bir hakim olarak bilinen Angelo'nun eline bırakır. Dük'ün idaresi altında zina hakkında kanunlar, çok sert olmakla beraber hoşgörü prensibine uygulanmıştır. Buna karşılık Angelo cinsel ahlaksızlık suçlarına karşı çok sert bir kişi olarak bilinmektedir.
Bir genç asilzade olan Claudiyo sevgilisi Juliet ile nişanlıdır ama nikâh töreni gecikmiştir. Bu arada iki sevgili birleşmiş ve Juliet evlilik dışı gebe kalmıştır. Şehrin kanunlarına göre Angelo bunu zina olarak görür ve Claudiyo'yu zina suçuyla yargılar. Claudiyo evlenmek istediğini çok açıkça belirtmesine rağmen Angelo onu idama mahkûm eder.
Cladiyo'nun arkadaşı Lucio bir rahibe adayı olan Claudiyo'nun kızkardeşi Isabella'yı manastırında ziyaret ederek kardeşi hakkında Angelo'ya gidip kardeşini af etmesini istemesini söyler. Isabella Angelo huzuruna çıkıp ondan merhamet dilemek için bir özel randevu alır. Oyunun iki sahnesini alan Angelo ve Isabella arasındaki görüşme seyirciye Angelo'nun Isabella'ya karşı şehvet düşkünü fikirler beslediğini ortaya çıkartır. Sonunda Angelo Isabella'ya bir anlaşma yolu olduğunu bildirir; eğer Isabelle Angelo ile birlikte yatmaya izin sağlarsa Angelo Cladiyo'nun hayatını bağışlamaya hazır olacaktır. Isabella bu teklifi hemen reddeder fakat Angelo'nun şehirde olan çok katı ve höşgörüsüzlük ünü dolayısıyla yapabileceği ifşaat ve suç ithamlarına kimsenin inanmayacağını düşünüp Angelo'yu açıkça suçlamaktan kaçınmaya karar verir. Bunun yerine Isabella, kardeşi Claudiyo'u hapishanede ziyaret eder ve kaderine razı olup idamı kabullenmesini öğütler. Claudiyo'nun sert itirazlarını ve tekrar tekrar Angelo'nun tekliflerini halka ifşa etmesini istemesine rağmen Isabella kararını değiştirmez.
Dük gerçekten şehirden ayrılmamış; Angelo'nun şehrini nasıl idare ettiğini kendi gözleri ile görmek bir keşiş kıyafetine bürünerek şehirde kalmıştır. Bir keşiş gibi rahibe adayı Isabella ile arkadaşlık kurmuştur. Angelo'nun kötü idaresini engellemek için iki aldatmaca düzenler:
- Birincisi bir yatak aldatmacasıdır. Angelo daha önce Mariana ile nişanlanmış; fakat o çeyizini ve ağabeyini bir deniz kazasında kaybedince Mariana ile nikâh kıydırmaktan vazgeçmiştir. Isabella Angelo'ya haber göndererek onun yatağına gireceğini ancak her şeyin tam karanlıkta ve sessizlik içinde olmasını şart koştuğunu bildirir. Bu randevuda Mariana Isabella'nin yerini almaya razı olmuştur ve bu randevuda Angelo ile cinsel ilişkide bulunur. Şehrin kanunlarının bir değişik yorumuna göre bu bir çift arasındaki nişanın bitip nikâh olduğuna delildir. Ancak Angelo hâlen Isabella ile yattığına inanmaktadır.
- Fakat Angelo yine sözünü tutmaz. Hapishaneye mesaj göndererek Claudiyo hakkındaki idam hükmünün infazını ve onun kesik başının kendisine gönderilmesini emreder. Bu ikinci bir aldatmacanın, kesik baş aldatmacası nın, uygulanmasını gerektirir. Dük önce hapishanede idam bekleyen haydut Bernandine'nin başının kesilerek Claudiyo'nun başı yerine gönderilmesine karar verir. Fakat bu mahkûm sarhoş olmasına rağmen katiyen buna razı olamayacağını açıkça bildirir. Fakat Claudiyo'nun şansı yaver gidip hapishanede bulunan ve Claudiyo'ya çok benzeyen bir korsan Ragozine birdenbire ölür. Ölünün başı kesilip Angelo'ya gönderilir.
Oyunun ana dalı Dükü'n kendi elbiselerini giyinip şehre dönermiş gibi tekrar görevine başlaması ile devam eder. Isabella ve Mariana açık olarak Dük'e Angelo'yu itham eden bir şikayet mektubu gönderirler. Angelo onların ithamlarını hemen reddeder. Angelo'nun bu şekilde yalancı kötü ithamlara hedef olmasının sorumluluğunun Keşiş Ludowick olduğu ortaya çıkar. Dük, Keşiş Ludowick'e karşı olan davanın Angelo tarafından görülmesine razı olur. Hemen Dük Angelo'nun yanından ayrılarak Ludowick kıyafetine girer. Dava celsesinin sonunda keşiş kendisinin Dük olduğunu ifşa eder; Angelo'nun yalancı olduğu ve Isabella ve Mariana'nın doğruyu söyledikleri ortaya çıkar. Dük, Angelo'nun idam edilmesine ve bütün mirasının daha iyi bir koca bulması için çeyiz olarak Mariana'ya verilmesine karar verir. Fakat Mariana Dük'ten Angelo'ya merhamet etmesini ister ve Dük de Angelo ve Mariana'nın evlenmeleri şartı ile Angelo'yu affeder. Sonra Dük Isabella'ya kendisi ile evlenmesini teklif eder. Oyun Isabella'nin cevabının ne olduğunu bildirmeden biter. Değişik yönetmenler değişik şekillerde oyuna son vermişlerdir. Çok kere oyun sonunda Isabella'nin suskunluğu onun evlenmeyi kabul ettiği şeklinde yorumlanmıştır.
Bu oyun akımı devam ederken Claudiyo'nun arkadaşı Lucio'yu ele alan bir diğer olaylar dizisi de geliştirilmiştir. Lucio oyunun ortasında devamlı olarak keşişe Dük aleyhtarı iftiralar atmaktadır ve bunlar Vincetio'nun şaşkınlığını komik olarak göstermeye fırsat olmaktadır. Son perde de ise Lucio Duk'e keşiş aleyhinde bir sürü iftira atar. Keşiş ve dükün aynı kişi olduğu ortaya çıktığı zaman Lucio müşkül duruma girer. Angelo gibi bir ceza verilmesi gerekmektedir ve istemediği evliliğe zorlanır; yeni karısı fahişe Kate Keepdown olur.
Adaptasyonlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ünlü Alman opera bestekârı Richard Wagner (1836)da Kısasa Kısas oyununa dayalı olarak Das Liebesverbot adlı bir opera bestelemiş ve bu operanın liberetosunu kendisi yazmıştır.
- 1830'da, İngiliz şairi Alfred Tennyson Kısasa Kısas oyununda bulunan Mariana'dan ilhamla Mariana adlı bir şiir yazmıştır.
Türkçeye çeviriler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Toplu Oyunları 1. Kısasa Kısas, Onikinci gece, Venedik Taciri. Çev. Zeynep Avcı. İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları, 1996.
Dipnotları
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Gary Taylor and John Jowett, Shakespeare Reshaped, 1606-1623 (Oxford University Press, 1993).
Dışsal kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- [1] 26 Mayıs 2008[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wikisource'da Kısasa Kısas oyununun tam metni İngilizce
