Kırmızı
 | ||
|---|---|---|
| Renk koordinatları | ||
| Hex | #FF0000 | |
| RGB | (r, g, b) | (255, 0, 0) |
| CMYK | (c, m, y, k) | (0, 100, 100, 0) |
| HSV | (h, s, v) | (0°, 100%, 100%) |
Kırmızı, al veya kızıl, parlak gökkuşağının en dışındaki renk. Sarı ve mavi gibi ana renklerden biridir. Güneş içteki gökkuşağındaki kırmızı renk ve gözümüzün açısı 42 derecedir. Elektromanyetik tayfın görülebilen renklerinden biridir. Kırmızı ışığın dalga boyu 630-760 nanometre civarındadır. Kırmızı en düşük frekanslı renktir. Kırmızının altındaki frekanslara kızılötesi (infrared ya da infraruj) denir. Karşıt rengi mavidir. Kırmızının, tamamlayıcı rengi yeşildir.[1]
Kırmızı rengin elde ediliş serüvenine bakıldığında üç temel kaynak görülmektedir. Bitkisel Kaynaklar, Hayvansal Kaynaklar ve Mineral Kaynaklar. Bunlar bitkisel olarak Kök boya (Rubia Tinctorum), hayvansal olarak Kermes ve Koşnil (Dactylopius coccus), mineral olarak ise Aşı boyası ve Zincifre’dir. Yün boyamakta kullanılan kırmız bir kök olan kök boya, vişneçürüğü rengine yakın bir koyu kırmızılıktadır. Boyar madde içeriği diğer bitkilerden daha üstün olan kök boya, yüzyıllarca solmadan canlılığını korumuştur. Alizarin adındaki en temel boyar madde ile beraber toplam 19 boyar maddeyi köklerinde barındıran kök boyanın tarımı Kuzey Afrika ve Avrupa’da yapılmış, sonrasında Portekizler ve İngilizler tarafından Hindistan’a ulaşmıştır. Türkiye de dahil olmak üzere geniş bir coğrafyada yetişen bu bitki kurutulup değirmende öğütülmekte ve macun haline getirilmektedir.[2]
İnsan kanı oksijenin varlığında hemoglobin yüzünden kırmızıdır. Kırmızı renk deniz suyu tarafından emildiği için siyah gözükürler.
İştah açar. O yüzden dünyadaki gıda firmalarının çoğu logosunda kırmızıyı kullanır. Kırmızı tansiyonu yükseltir, kan akışını hızlandırır. Yanlış bir inanış vardır, boğaların kırmızıya saldırdığı sanılır. Oysa boğalar renk körüdür. Kırmızıya değil kendilerine sallanan koyu renkli beze saldırır.
Kırmızı renginin bazı çağrışımları: aşk ya da sevgi, nefret, cesaret, kuvvet, ısı, enerji, mutluluk, refah, saldırganlık, kızgınlık, baştan çıkarma, cinsellik, erotizm, ahlâksızlık, sonbahar, sosyalizm, komünizm, tutkunluk, güzellik, ateş, erkeksilik, tehlike, kan, Noel, savaş.
Kelimenin kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Kırmızı sözcüğü Türkçeye Arapça Kırmızî ifadesinden geçmiştir.[3] Bu isimlendirme "kırmız" adlı bir böcekten elde edilen ve Osmanlı döneminde de romatizma tedavisinde kullanılan, koyu kırmızı renkte bir ilacın adından kaynaklanır.[4] Eş anlamlı Kızıl sözcüğü ise Eski Türkçede kızmak (çok fazla ısınarak kızıl renge bürünmek) eyleminden türemiştir. Aynı şekilde "Alaş" sözcüğü de Türkçedir ve kısaca Ala veya Al olarak kullanılır.
Tarihte kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]- M.Ö.5000'lerde Çatalhöyük duvar resimlerinde kullanıldı[5]
- Eski Mısır'da, kırmızı yaşam, sağlık ve zaferle ilişkiliydi. Mısırlılar kutlamalarda kendilerini kırmızı renkli toprakla boyarlardı.[6] Mısırlı kadınlar yanakları ve dudakları için kozmetik olarak kırmızı toprak; saçlarını boyamak içinse kına kullandılar.
- Antik Yunan'da ve eski Girit Uygarlığı sırasında kırmızı, duvar resimlerinde; tapınaklar ve sarayların çok renkli dekorasyonunda yaygın bir şekilde kullanıldı.
- Antik Roma'da Sur moru, kraliyet sembolüne dönüştü.
- Fransız Devrimi sırasında kırmızı, Jakobenlerin kullandığı özgürlük simgesi haline geldi.
- 18. ve 19. yüzyılda Sanayi Devrimi'nin Avrupa'da yaygınlaşmaya başlamasıyla Türk kırmızısı kumaşlarda tercih edilen bir renk oldu.
- 20. yüzyılda kırmızı, devrimin rengiydi; 1917'de Ekim Devriminin ve 1949'daki Çin Devrimi'nin ve ardından Kültür Devrimi'ninde semboldü. Kırmızı, Doğu Avrupa'dan Küba'ya ve Vietnam'a kadar olan Komünist Partilerin bir rengi olarak kullanıldı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Kırmızı". 22 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2017.
- ^ "kırmızı rengin elde ediliş serüveni-sayfa 92" (PDF).[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "kırmızı." Dil Derneği. Erişim: 6 Şubat 2012.
- ^ Hepçilingirler, Feyza. Yıldız Teknik Üniversitesi Türk Dili Bölümü. Cumhuriyet Kitap Sayı:971
- ^ "Anderson E, Almond MJ, Matthews W, Cinque G, Frogley MD, 2015. Analysis of Red Pigments from the Neolithic sites of Çatalhöyük in Turkey and Sheikh-e Abad in Iran". 13 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2017.
- ^ Pigments through the Ages - Intro to the reds 4 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Webexhibits.org. Retrieved 2012-09-08.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kızıl(Türk Dili Dergisi7 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'nde). "Kızıl" ve ilgili sözcüklerin etimolojisi hakkında.
| Web renkleri | siyah | gümüş | gri | beyaz | kırmızı | pembe | bordo | mor | galibarda | yeşil | çim | zeytin | sarı | altunî | turuncu | mavi | lacivert | ördekbaşı | turkuaz |
| Yazılış | black | silver | gray | white | red | pink | maroon | purple | fuchsia | green | lime | olive | yellow | gold | orange | blue | navy | teal | aqua |
 | Renk ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
