Kırım Gotçası
| Kırım Gotçası | |
|---|---|
| Bölge | Kırım |
| Ölü dil | 18. yüzyılda tükendi |
| Dil ailesi | Hint-Avrupa dilleri
|
| Yazı sistemi | Latin |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-2 | - |
| ISO 639-3 | – |
Kırım Gotçası, Kırım Gotları tarafından Kırım yarımadasının bazı kısımlarında 18. yüzyıla kadar konuşulmuş olduğu düşünülen bir Cermen dilidir.[1] Stearns ve Grønvik gibi akademisyenler arasındaki genel görüş, Kırım Gotçasının tarihi Got dilinin devamını oluşturmak yerine başka bir Cermen dilinden türediğidir.[2]
9. yüzyıldan beri Kırım'da bir Cermen dilinin varlığından bahsedilmiş olmakla birlikte, ilk olarak 16. yüzyılda Kırım yarımadasında Felemenk diplomat Ogier Ghiselin de Busbecq tarafından Kırım Gotçası söz varlığı 80 civarında kelime ile kaydedilmiştir. Kostantînīyye'de Kutsal Roma İmparatorluğu-Osmanlı İmparatorluğu arasında elçilik görevi esnasında Busbecq; biri anadili Kırım Gotçası olan, ancak Yunanca konuştuğu için anadilini unutmuş, diğeri ise anadili Yunanca olan, ancak diğer temsilciye göre Kırım Gotçasını daha iyi bilen iki temsilciyle yaptığı görüşmede dili kaydetmiştir. Busbecq'in kelimeleri kaydederken hangi temsilciyi kullandığı ve bu esnada temsilciyle hangi dili konuştuğu belirsizdir, ancak büyük oranda Yunan temsilci ile yaptığı düşünülmektedir.[3]
Kırım Gotçasıyla ilişkilendirilen son tarihî kayıt, 1780'de Mogilyov Başpiskoposu Stanisław Bohusz Siestrzeńcewicz'un Kırım'ın ve Sivastapol'un güneyinde "Aşağı Almanca" benzeri bir dil konuşan Tatarlarla karşılaşmasıdır. Bu dilin Aşağı Almancadan ziyade bir çeşit Kırım Gotçası olmuş olabileceği düşünülmektedir.[4][5]
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]İncil çevirisi ile bilinen tarihi Gotça ile Kırım Gotçası arasındaki dilbilimsel farklılıklar, Kırım Gotçasının tarihi Got dilinin devamını oluşturmak yerine başka bir Cermen dilinden türediğini ortaya koymaktadır.
Kırım Gotçası ve İncil Gotçası Batı ve Kuzey Cermen dillerinde yer almayan bazı ortak özelliklere sahiptir. Örneğin ses evrimi sırasında Proto Cermen dilinde yer alan *jj kısımları iki dilde de *ddj olarak evrilmiştir. Bu, Proto Cermence "yumurta" anlamındaki *ajja- kökünün Kırım Gotçasında ada kelimesine, Proto Cermence "gitti" manasındaki *ijjē kökünün ise İncil Gotçasında iddja olarak kaydedilmesiyle örneklendirilebilmektedir. Ayrıca bazı Proto Cermence özellikler diğer Cermen dillerinde kaybolmuş iken iki dilde de korunmuştur. "Dört" anlamındaki Proto Cermence *fedwōr Kırım Gotçasında, İncil Gotçasında olarak kaytdedilmiştir. Diğer Cermen dillerinde (e.g. Eski Norsça: fjórir, Eski İngilizce: fēower, Eski Saksonca: fiuwar, Eski Yüksek Almanca: fior) ortadaki *-d- korunmamıştır.
Buna karşın İncil Gotçasında meydana gelmiş bazı ses evrimleri Kırım Gotçasında yer almamaktadır. Proto Cermence /e/ Kırım Gotçasında korunmuşken (örneğin reghen ve suuester), İncil Gotçasında bu ses /i/'ye evrilmiştir (rign ve swistar). Kırım Gotçası /r/'den önce /u/'yu korurken (vvurt), İncil Gotçasında /u/, /ɔ/ olmuştur (waurþi). Ayrıca bazı Batı Cermen dillerinde daha sonra meydana gelmiş ses evrimleri Kırım Gotçasında da gözlemlenmektedir. /θ/'ın patlamalı ünsüz /t/'ye dönüşmesi bazı Batı Cermen dilleri ve Kırım Gotçasında varken (tria) İncil Gotçasında (þriu) yoktur. Tarihi kaynaklar Kırım Gotçasının Aşağı Almanca ile benzerliğine atıfta bulunmakta ve Almanca ile karşılıklı anlaşılabilir olduğuna değinmektedir.
Kırım Gotçasının gösterdiği bu dilbilimsel özellikler göz önüne alındığında dilin ya Doğu Cermen dillerinin İncil Gotçasından ayrı bir kolunu oluşturduğu ya da Orta Çağ'ın başında Batı Cermen dilleri konuşan halkların Kırım'a göç etmesiyle Gotça etkisi altında kalmış bir Batı Cermen dili olduğu düşünülmektedir. İki teori hakkında da herhangi bir fikir birliği yoktur.
"Gotça" isimlendirmesinin dilsel soydan ziyade halkın kendine "Got" ismi vermesi yüzünden verildiği düşünülmektedir.
Örnek
[değiştir | kaynağı değiştir]Kırım Gotçası örnekler:[6]
|
|
|
Karşılaştırma
[değiştir | kaynağı değiştir]| Kırım Gotçası[6] |
İncil Gotçası |
Almanca | İngilizce | Felemenkçe | Faroece | İzlandaca | İsveççe | Norveççe | Türkçe |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| apel | apls (m.) | Apfel | apple | appel | súrepli | epli | (vild-)apel, apple | æble | elma |
| handa | handus (f.) | Hand | hand | hand | hond | hönd | hand | hånd | el |
| schuuester | swistar (f.) | Schwester | sister | zus(ter) | systir | systir | syster | søster | kız kardeş |
| hus | -hūs (n.) | Haus | house | huis | hús | hús | hus | hus | ev |
| reghen | rign (n.) | Regen | rain | regen | regn | regn | regn | regn | yağmur |
| singhen | siggwan (vb.) | singen | sing | zingen | syngja | syngja | sjunga | synge | şarkı söylemek |
| geen | gaggan (vb.) | gehen | go | gaan | ganga | ganga | gå | gå | gitmek |
Okuma listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]- "Gothic". lrc.la.utexas.edu. 23 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2022. - Kırım Gotçasının ve Busbecq'in kayıtlarının analizi ile metnin orijinali ve İngilizce çevirisi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Todd B. Krause and Jonathan Slocum. "The Corpus of Crimean Gothic". University of Texas at Austin. 23 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2013.
- ^ Stearns, MacDonald (1978). Crimean Gothic. Analysis and Etymology of the Corpus. Saratoga, California: Anma Libri. ISBN 0-915838-45-1. s 118
- ^ "1 Cor. 13:1-12". lrc.la.utexas.edu. 23 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2022.
- ^ Mithridates oder allgemeine Sprachenkunde; 1817, S. 168
- ^ Todd B. Krause and Jonathan Slocum. "The Corpus of Crimean Gothic". University of Texas at Austin. 2 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2008.
- ^ a b digitalisierter Originaltext Busbecqs: http://titus.uni-frankfurt.de/texte/etcs/germ/got/krimgot/krimg.htm?krimg001.htm 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- TITUS : The Account of Crimean Gothic contained in Busbecq's letter3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Latince)