Kılıçzade Hakkı
Kılıçzade Hakkı | |
|---|---|
_portrait.jpg) | |
| Doğum | İsmâil Hakkı 1872 Niş, Osmanlı İmparatorluğu[1] |
| Ölüm | 1960 |
| Defin yeri | Sahrayıcedid Mezarlığı, İstanbul, Türkiye[1] |
| Milliyet | Türk |
| Meslek | Filozof, yazar |
Kılıçzade Hakkı ya da gerçek adıyla İsmâil Hakkı, pozitifist ve materyalist düşünceleriyle bilinen Türk düşünür ve yazar. İctihad dergisinde yayımlanan "Pek Uyanık Bir Uyku" isimli yazısıyla bilinir. Makalesinde, ileride Atatürk Devrimleri olarak hayata geçecek, siyaset, eğitim, kadın, din, dil, hukuk ve kılık kıyafet gibi meselelerde batıcı ve ilerici radikal önerilerini adeta bir ütopya şeklinde sunmuştur.[2]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Erken dönemleri
[değiştir | kaynağı değiştir]1872'de Niş'te doğdu. Osmanlı-Rus Savaşı sırasında ailesiyle birlikte Manastır'a taşındı, burada babasını kaybetti.[2] Manastır'da kaldığı 13 yıl içerisinde iptidai, rüştiye ve idadi eğitimini tamamladı. Bu yıllarını "Babasız, yurtsuz ve servetsiz bir muhacir çocuğuydum" ifadeleriyle tanımıştır. 1890'de Mühendishane-i Berri Hümayun'a kaydoldu.[1] Bu dönemde entelektüel çevrelerde hâkim olan biyolojik materyalizmden ve Ömer Hayyam'ın fikirlerinden etkilendi ve 1894'te topçu üsteğmen rütbesiyle okuldan mezun oldu.[2]
Eğitiminin ardından kronolojik sırayla Selanik, Manastır, Bağdat, Yemen, Edirne, Selanik, İstanbul ve yine Selanik'teki kolordularda görev yaptı. Yüzbaşı iken Bağdat Askeri İdadisi'nde Kitabet öğretmenliği vazifesinde bulundu. Yemen'de isyancılarla mücadele etti.[1] Aynı yıl İstanbul'daki Sütlüce Mâmûlât Ambarı müdürlüğüne ve 1912'de önce İstanbul Merkez Kumandanlığı Efrâd divanı harp başkanlığına, ardından muhafızlık maiyetindeki divanı harp üyeliğine atandı. Bu görevi sırasında binbaşılığa kadar yükseldi.[2] Henüz faaliyetlerini gizli sürdüren İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katılması 1899’da Selanik Kolordusundaki görevi döneminde oldu.[1]
Mustafa Kemal'le tanışması ve fikirlerinin gelişimi
[değiştir | kaynağı değiştir]1908'de 2. Meşrutiyet'in ilanından sonra Selanik’te Mustafa Kemal'le tanıştı. 1911’de Mustafa Kemal'in Erkân-ı Harbiyye seyahatinde yer aldı. Ardından sağlık sorunlarından dolayı, aynı yıl Sütlüce'deki silah deposunda müdür olarak göreve başladı. Ertesi yıl İstanbul Merkez Kumandanlığı Efrâd Divân-ı Harp riyasetine, akabinde Divân-ı Harp üyeliğine atandı ve binbaşı rütbesine yükseldi. Askerî görevlerinin yanında eğitimci yönü de olan Kılıçzade, Çanakkale Muallim Mektebi ve İzmit Orta Mektebi'nde idarecilik ve öğretmenlik yaptı.[1]
Kılıçzâde, Osmanlı Devleti'nin Balkan Savaşı'ndaki durumuna ve çöküşüne neden olarak dinî kesimlerdeki "softalık, dervişlik ve batıl inançları" gösterdi. Aynı zamanda dergideki "Batıcı Türk Aydınlarının toplum ve devlet yapısında radikal değişiklikler içeren programı" hazırladı. Kılıçzâde, faaliyetleri, kaleme aldığı Batı taraftarı yazıları nedeniyle binbaşı rütbesindeyken emekli edildi. Ona göre emekli edilmesinin sebebi "Softalara ve saraycılara karşı vermiş olduğu mücadele"ydi.[1]
Bu dönemde Celal Nuri (İleri) ve Abdullah Cevdet arasında gerçekleşen tartışma, Celal Nuri’yi yeni bir dergi çıkarmaya teşvik etti. Emekli edilmiş olan Kılıçzâde, “Tamamen Hallolmadıkça Bitmeyen Bir Mesele” adlı son yazısının ardından İctihad'tan ayrıldı. Celal Nuri ile 16 Şubat 1914'te Hürriyet-i Fikriyye adlı dergiyi kurdu. Yeni dergi, yayın politikası olarak Abdullah Cevdet'e sert eleştiriler yöneltmesine rağmen Kılıçzâde'nin yazılarında böyle bir eleştiri yer almadı. Aksine Celâl Nuri'yi eleştiren yazıları mevcuttu. Kılıçzâde, bu çerçevede Batıcı-Türkçü bir çizgideydi. Dergideki tesettür karşıtı, Türkçe hutbe taraftarı, pozitivist ve materyalist yazıları nedeniyle birkaç kez derginin yayını durduruldu. Latin harfleriyle makale yayımlanması sonucundaysa dergi, Mayıs 1914'te kapatıldı. Ardından sırasıyla yerine açılan Serbest Fikir ve Uhuvvet-i Fikriyye dergileri de kapatıldı.[1]
Kılıçzâde, İctihad'taki makalelerinden oluşan İ'tikādât-ı Bâtılaya İ'lân-ı Harb kitabından dolayı suçlandı. Suçlamanın sebebi hükûmet değişikliği istemesiydi. Kısa süre önce yollarını ayırdığı Abdullah Cevde'le birlikte tutuklanarak yargılandı. Fakat Dîvân-ı Harb-i Örfî kararıyla yaklaşık bir ay sonra serbest kaldı. Bu kararın ardından İstanbul'dan ayrıldı. Haziran 1914'te Çanakkale göçmen kâtipliğine ve 1917'de ise İzmit Göçmen Müdürlüğü'ne tayin edildi.[1]
Siyasi hayatı ve hayatının son dönemleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Mustafa Kemal'in tavsiyesi üzerine siyasete girdi. Türkiye Büyük Millet Meclisinin 3. döneminde Kocaeli, 4. ve 7. dönemlerinde de Muş milletvekilliği yaptı. Vekilliği döneminde sanayiden öğretmenlere, milli savunmadan şehitlere kadar birçok farklı alandaki sorunların TBMM'de görüşülmesi teklifinde bulundu. Milletvekilliğinin getirdiği yoğun çalışma temposundan dolayı Hür Fikir gazetesini kapattı. Uzun yıllar TBMM Milli Eğitim Komisyonunda görev yaptı. 1945'te Necip Fazıl Kısakürek'le yazılı basın üzerinden üç ay süren tartışmaya girdi. 1946'da milletvekilliğinin sona ermesiyle siyasî hayatına son verdi.[1]
Evli ve sekiz çocuğu olan Kılıçoğlu, 1960'ta öldü. İstanbul Sahrayıcedid Mezarlığı'na defnedildi.[1]
Eserleri[1]
[değiştir | kaynağı değiştir]Kitapları
[değiştir | kaynağı değiştir]- İtikadat-ı Bâtılaya İlan-ı Harp, Şems Matbaası, İstanbul 1329. (İctihad'taki yazılarının derlemesi)
- Son Cevab, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi, İstanbul 1331.
- Akvemü's-siyer Münasebetiyle Yusuf Suad Efendi'ye Tahsîsan, Softa Efendilere Tâmîmen Son Cevab, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi, İstanbul 1331.
- Peygamberler Dedesi İbrahim, Kocaeli Vilayet Matbaası, Kocaeli 1926.
- Masallar-Efsaneler, (Yayınlanmamış Eser)
Makaleleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- İctihad: “Pek Uyanık Bir Uyku”, Sayı: 55, 21 Şubat 1328; “Neden Mağlub Olduk?”, Sayı: 56, 28 Şubat 1328; “Neden Mağlub Olduk?”, Sayı: 59, 21 Mart 1328; “Tamamen Hall Olunmadıkça Bitmeyen Bir Mesele”, Sayı: 92-93, 6 Şubat 1329; “Sahte Softalığa ve Dervişliğe İlân-ı Harb”, Sayı: 58, 14 Mart 1829; “Kadınlar ve Mekatib-i İbtidaiyye Muallimleri”, Sayı: 60, 4 Nisan 1329; “Dinsizler”, Sayı: 65, 9 Mayıs 1329; “Akvemü’s-Siyer”, Sayı: 66, 16 Mayıs 1329; “Zabit”, Sayı: 67, 23 Mayıs 1329; “Müslümanlık ve Hristiyanlık”, Sayı: 67, 30 Mayıs 1329; “Kadınlara Nasıl Hürmet Ediyoruz”, Sayı: 69, 27 Haziran 1329; “Azadamard Gazetesi Sermuharrirliğine”, Sayı: 70, 4 Temmuz 1329; “Kafessiz Ev”, Sayı: 71, 11 Temmuz 1329; “Zenbilli Ali Efendi Meselesi”, Sayı : 75, 8 Ağustos 1329; “Yunus Hoca Talebe”, Sayı: 77, 22 Ağustos 1329; “İzmir İktisad Kongresinde Harfler Meselesi”, Sayı: 154, 1 Haziran 1923; “Harflerimiz ve İmlâmız”, Sayı: 157, 1 Eylül 1923; “Adaletsizliğe Karşı Mücadelede İzmit’de Vebâ-yı Adlî”, Sayı: 160, 1 Kanun-1 evvel 1923; “(Vakit)in Anketi”, Sayı: 161, 1 Kânun-i sâni 1924; “Sivas Mahkeme-i Temyîzî’nin Zihniyeti”, Sayı: 162, 1 Şubat 1924; “Dervişlik Softalık Meselesi”, Sayı yok, 18 Nisan 1926.
- Hürriyet-i Fikriyye: “İ’man”, Sayı: 1, 3 Şubat 1329; “Ordumuzun Gençleştirilmesi”, Sayı: 2, 10 Şubat 1329; “Zifaf”, Sayı: 3, 17 Şubat 1329; “Erkek Kına Gecesi”, Sayı: 5, 3 Mart 1330; “Son Gece”, Sayı : 6, 13 Mart 1330; “Hatemü’l-Enbiyâ ve Celal Nuri Bey (1)”, Sayı: 7, 20 Mart 1330; “Hatemü’l-Enbiyâ ve Celal Nuri Bey (2)”, Sayı: 8, 27 Mart 1330; “Taaddüd-i Nikah-Ta’addüd-i Zevcat”, Sayı : 9, 3 Nisan 1330; “Yunus Hoca’nın Kavgalarından”, Sayı: 10, 10 Nisan 1330; “Bir Hatıra-yı Muhabbet”, Sayı: 11, 17 Nisan 1330; “Bir Hatıra-yı Muhabbet”, Sayı: 12, 24 Nisan 1330.
- Serbest Fikir: “Bir Hatıra-yı Muhabbet”, Sayı: 1-13, 1 Mayıs 1330; “Bir Hatıra-yı Muhabbet”, Sayı: 2-14, 8 Mayıs 1330; “Bir Hatıra-yı Muhabbet”, Sayı: 3-15, 15 Mayıs 1330; “Bir Hatıra-yı Muhabbet”, Sayı: 4-16, 22 Mayıs 1330; “Darbe-i Necât”, Sayı: 4-15, 22 Mayıs 1330.
- Hür Fikir: “Süleyman Nazif Bey’in Mektubu”, Sayı: 15, 18 Nisan 1924; “Allah….. ve Cebrâil Şâhid, Sayı: 41, 3 Teşrin-i sani 1924; “Türkçeyi Hakim Kılmak”, Sayı: 66, Mayıs 1925; “Hür Fikir Seyahatde”, Sayı: 75, 3 Tesrin-i sani 1924; “Hür Fikir Seyahatde”, Sayı: 77, 13 Temmuz 1925; “Hüseyin Cahid Bey’e Mektab”, Sayı: 132, 1 Eylül 1926; “Medeniyyet”, Sayı: 134, 15 Eylül 1926; “Hür Fikir Seyahatde”, Sayı: 134, 15 Eylül 1926; “Kılıç Ali Bey’le Bir Küçük Mülakat”, Sayı: 135, 22 Eylül 1926; “Bozkurt-Lotus”, Sayı: 135, 22 Eylül 1926; “Adlî Bir Mesele”, Sayı: 136, 29 Eylül 1926; “Musa”, Sayı: 136, 29 Eylül 1926; “Dr. Abdullah Cevdet’e”, Sayı: 136, 29 Eylül 1926; “Musa”, Sayı: 137, 6 Tesrin-i evvel 1926; “Irtidad ve Mürtedd”, Sayı: 137, 6 Teşrin-i evvel 1926; “Musa”, Sayı: 138, 13 Teşrin-i evvel 1926; “İmlasız Edibler”, Sayı: 138, 13 Teşrin-i evvel 1926; “Musa”, Sayı: 139, 20 Teşrin-i evvel 1926; “İzmit’de”, Sayı: 139, 20 Teşrin-i evvel 1926; “Cevab Yerine Dayak”, Sayı: 139, 20 Teşrin-i evvel 1926; “Büyük Gazi’nin Sikthu”, Sayı: 141, 3 Teşrin-i sani 1926; “İzmit’de”, Sayı: 141, 3 Teşrin-i sani 1926; “Birkaç Gün”, Sayı: 144, 24 Teşrin-i sani 1926; “Birkaç Gün”, Sayı 148, 22 Kanun-ı evvel 1926; “Türk İnkılabı”, Sayı: 199, 9 Kanun-ı sani 1928.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j k l Kılıçzâde Hakkı (1872-1960) 8 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Atatürk Ansiklopedisi. 8 Eylül 2021'de erişildi.
- ^ a b c d "KILIÇZÂDE HAKKI - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2021.
|
Bu madde bir taslaktır. Bu maddeyi geliştirerek veya özelleştirilmiş taslak şablonlarından birini koyarak Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. |