İçeriğe atla

Küresel atık ticareti

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Küresel atık ticareti, atıkların daha ileri seviyede arıtılması, bertaraf edilmesi veya geri dönüşümü için ülkeler arasında gerçekleşen uluslararası atık ticaretidir. Zehirli veya tehlikeli atıklar genellikle gelişmekte olan ülkeler tarafından gelişmiş ülkelerden ithal edilmektedir.

Dünya Bankası Raporu What a Waste: A Global Review of Solid Waste Management, belirli bir ülkede üretilen katı atık miktarını tanımlar. Spesifik olarak, daha fazla katı atık üreten ülkeler ekonomik olarak daha gelişmiş ve daha sanayileşmiştir.[1] Raporda, "Genel olarak, ekonomik gelişme ve kentleşme oranı ne kadar yüksek olursa, üretilen katı atık miktarı o kadar fazla olur" açıklaması yapılıyor.[1] Bu nedenle, ekonomik olarak daha gelişmiş ve şehirleşmiş olan Küresel Kuzey'deki ülkeler, Küresel Güney ülkelerine göre daha fazla katı atık üretmektedir.[1]

Mevcut uluslararası atık ticaret akışları, Küresel Kuzey'de üretilen ve Küresel Güney'e ihraç edilen ve burada bertaraf edilen bir atık modelini içerir. Coğrafi konum, sanayileşme derecesi ve küresel ekonomiye entegrasyon düzeyi dahil olmak üzere, hangi ülkelerin hangi büyüklükte atık ürettiğini etkileyen çok sayıda faktör vardır.

Çok sayıda akademisyen ve araştırmacı, atık ticaretindeki keskin artışı ve atık ticaretinin olumsuz etkilerini neoliberal ekonomi politikasının yaygınlığına bağlar.[2][3][4][5] 1980'lerde neoliberal ekonomi politikasına doğru büyük ekonomik geçişle birlikte, "serbest piyasa" politikasına geçiş, küresel atık ticaretindeki keskin artışı kolaylaştırdı. McMaster Üniversitesi Kültürel Çalışmalar Kürsüsü Başkanı Henry Giroux, neoliberal ekonomi politikasının tanımını şöyle yapıyor:

"Neoliberalizm ...ekonomiyi ve piyasaları toplumsal yükümlülükler ve toplumsal maliyetler söyleminden uzaklaştırır. . . . Bir politika ve siyasi proje olarak neoliberalizm, kamu hizmetlerinin özelleştirilmesi, devlet işlevlerinin satılması, finans ve emeğin kuralsızlaştırılması, refah devleti ve sendikaların tasfiyesi, mal ticaretinin ve sermaye yatırımının serbestleştirilmesi ve piyasalaştırma ve toplumun metalaşması ile ilişkilidir."[6]

Bu ekonomik özelleştirme platformu göz önüne alındığında, neoliberalizm serbest ticaret anlaşmalarını genişletmeye ve uluslararası ticaret pazarlarına açık sınırlar oluşturmaya dayanmaktadır. Ticaretin tamamen kuralsızlaştırıldığı, uluslararası ticarete hiçbir gümrük vergisi, kota veya başka kısıtlamalar bırakılmadığı neoliberal bir ekonomi politikası olan ticaretin serbestleştirilmesi, gelişmekte olan ülkelerin ekonomilerini ilerletmek ve onları küresel ekonomiye entegre etmek için tasarlanmıştır. Eleştirmenler, serbest piyasa ticaret liberalizasyonunun herhangi bir ülkeye ekonomik başarıya ulaşma fırsatı vermek için tasarlanmış olmasına rağmen, bu politikaların sonuçlarının Küresel Güney ülkeleri için yıkıcı olduğunu ve esasen Küresel Kuzey'e kölelik içinde ekonomilerini felce uğrattığını iddia ediyor.[7] Uluslararası Para Fonu gibi destekçiler bile, "son on yıllarda entegrasyonun ilerlemesi eşitsiz olmuştur" yorumunu yapmıştır.[8]

Spesifik olarak, gelişmekte olan ülkeler, ekonomik genişleme aracı olarak atıkları ithal edilmesi yönünde ticari serbestleştirme politikalarının hedefine girmiştir.[9] Yol gösterici neoliberal ekonomi politikası, küresel ekonomiye entegre olmanın yolunun ticaretin serbestleştirilmesine ve uluslararası ticaret piyasalarında mübadeleye katılmaktan geçtiğini savunur.[9] Neoliberallerin iddiası, daha az altyapıya, daha az servete ve daha az üretim kabiliyetine sahip daha küçük ülkelerin, karlarını artırmanın ve ekonomilerini canlandırmanın bir yolu olarak tehlikeli atıkları almaları gerektiğidir.[9]

Küresel atık ticaretiyle ilgili güncel tartışmalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Destekleyen argümanlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Küresel atık ticaretinin mevcut destekçileri, atık ithal etmenin küresel ekonomiye sunacak çok az şeyi olan ülkelere fayda sağlayabilecek ekonomik bir işlem olduğunu savunur.[9] Yüksek kaliteli ürünler üretecek üretim kapasitesine sahip olmayan ülkeler, ekonomilerini canlandırmak için atık ithal edebilirler.

Harvard Üniversitesi eski Başkanı ve Dünya Bankası Baş Ekonomisti Lawrence Summers, 1991 yılında küresel atık ticaretini savunan gizli bir not yayınladı. Notta şunlar belirtildi:

"Bence en düşük ücretli ülkeye bir sürü zehirli atık boşaltmanın ardındaki ekonomik mantık kusursuz ve bununla yüzleşmemiz gerekiyor. . . Her zaman Afrika'daki ülkelerin büyük ölçüde kirli olduğunu düşünmüşümdür; hava kaliteleri muhtemelen Los Angeles'a kıyasla çok verimsiz bir şekilde düşük. . . Aramızda kalsın, Dünya Bankası'nın kirli endüstrilerin Az Gelişmiş Ülkelere daha fazla göç etmesini teşvik etmesi gerekmez mi?"[2]

Ağırlıklı olarak ekonomi ve bilhassa finansal kâr odaklı olan bu pozisyon, küresel atık ticaretinin ana argümanını ortaya koymaktadır. Cato Enstitüsü, küresel atık ticaretini destekleyen bir makale yayınladı ve "genellikle kronik kanserojen olan tehlikeli atıkların gelişmekte olan ülkelerde ölüm oranlarına katkıda bulunduğuna dair çok az kanıt olduğunu" öne sürdü.[9] Bu noktayı detaylandıran makale, "gelişmekte olan ülkelerdeki insanların, üretkenliklerini ve dolayısıyla gelirlerini artırma fırsatları karşılığında, tehlikeli kirleticilere daha fazla maruz kalmayı rasyonel olarak kabul edeceklerini" savunuyor.[9]

Genel olarak, küresel atık ticareti argümanı, büyük ölçüde, gelişmekte olan ülkelerin ekonomik kalkınmalarını ilerletmeleri gerektiği algısına dayanmaktadır. Bu görüşün taraftarları, Küresel Güney'in gelişmekte olan ülkelerinin küresel atık ticaretine girerek ekonomilerini genişleteceklerini ve karlarını artıracaklarını öne sürer.[9]

Eleştiriler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Küresel atık ticaretini eleştirenler, düzenleme eksikliğinin ve başarısız politikaların gelişmekte olan ülkelerin tehlikeli atıklar için zehirli çöplük haline gelmesine izin verdiğini iddia eder. Gelişmekte olan ülkelere sevk edilen sürekli artan miktarda tehlikeli atık, bu ülkelerdeki insanların karşı karşıya olduğu orantısız riski artırıyor. Küresel atık ticaretinin etkilerini eleştirenler, daha fakir ülkelerdeki insanların uğraşması gereken muazzam miktardaki tehlikeli atıkların altını çiziyor. Dünyadaki tehlikeli atıkların çoğunun Batı ülkeleri (Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa) tarafından üretildiği, ancak bu atıklardan olumsuz sağlık etkilerine maruz kalan insanların, atığı üretmeyen daha fakir ülkelerden geldiği gerçeğini vurgulanır.

Kalkınma Çalışmaları Profesörü Peter Newell, "çevresel eşitsizliğin sınıf, ırk ve cinsiyet çizgileri boyunca diğer hiyerarşi ve sömürü biçimlerini güçlendirdiğini ve aynı zamanda yansıttığını" savunuyor.[10] Tehlikeli atık ticaretinin zararlı etkilerinin dezavantajlıları diğerlerinden daha fazla etkilediğini savunan küresel atık ticaretini eleştirenler, tehlikeli atıkların boşaltılmasının sonuçlarının beyaz olmayan insanlar, kadınlar ve özellikle düşük gelirli insanlar için önemli sonuçları olduğunu öne sürüyor.[10]

Küresel ölçekte eşitsizliği yeniden ürettiği için küresel atık ticaretini eleştiren Küresel Güney'den etkilenen bölgelerden birçok aktivist, organizatör ve çevreci, küresel atık ticareti politikalarıyla ilgili hayal kırıklıklarını dile getirdi. Bolivya'nın eski Devlet Başkanı Evo Morales, ülkesini ve halkını sömürmeye zorlayan mevcut ekonomik sisteme karşı çıkarak şöyle demiştir:

"Dünya gezegenini kurtarmak, hayatı ve insanlığı kurtarmak istiyorsak, kapitalist sisteme bir son verme görevimiz var. Kapitalist sisteme son vermedikçe, bu dünya gezegeninde eşitlik ve adaletin olacağını hayal etmek imkansızdır. İşte bu nedenle, insanların sömürülmesine ve doğal kaynakların yağmalanmasına, pazarlar ve hammaddeler için yapılan yıkıcı savaşlara, enerjinin, özellikle de fosil yakıtların yağmalanmasına, aşırı mal tüketimine ve atık birikimine son vermenin önemli olduğuna inanıyorum. Kapitalist sistem sadece atık yığmamıza izin veriyor."[11]

Fildişi Sahili'ndeki zehirli bir çöplük alanının yakınında yaşayan bir Afrika yerlisi olan Jean Francois Kouadio, yaşadığı toplulukta kalan zehirli maddelerin etkileriyle ilgili deneyimini anlatıyor. Büyük Batılı şirketler zehirli atıklarını Fildişi Sahili'ne boşaltırken, Kuoadio zehirli atıkların etkilerinden iki çocuğunu kaybetti. İkinci kızı Ama Grace'in kaybını ve doktorların "zehirli atığın neden olduğu akut glisemiden muzdarip olduğunu nasıl söylediklerini" anlatıyor.[12] Küresel Güney'den gelen eleştirilere ek olarak, Batı'daki araştırmacılar ve akademisyenler, bu tehlikeli atık boşaltmaların neden olduğu olumsuz etkilerin eşit olmayan dağılımını eleştirmeye başladılar. Michigan Üniversitesi'nde Profesör olan Dorceta Taylor, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Siyahi Kadınların bu politikalardan orantısız bir şekilde nasıl etkilendiğini savunuyor:

"Beyaz olmayan kadınlar, azınlık topluluklarını mahveden sorunlara dikkat çekme mücadelesinin ön saflarında yer aldı - tehlikeli atık bertarafı; toksinlere maruz kalma; . . . Toplulukları, en bozulmuş çevrelerden bazıları... kapitalist üretimin ve aşırı tüketimin atık ürünlerinin depolarıdır. Sonuç olarak, çevresel adalet mücadelesinin öncüsü oldular; çevre gruplarının kurucuları, taban aktivistleri, araştırmacılar, konferans organizatörleri, çalıştay liderleri, lobiciler ve kampanya ve topluluk organizatörleri oldular."[13]

Washington Eyalet Üniversitesi'nde İngiliz ve Amerikan Çalışmaları Profesörü olan TV Reed, tarihsel sömürgecilik ile zehirli sömürgecilik arasındaki ilişkinin, yerli topraklarının 'atık' olarak algılanmasına dayandığını savunuyor.[14] Batı kültürlerinin yerli toprakları "az gelişmiş" ve "boş" olarak kabul ettiğini ve bu nedenle burada yaşayan insanların daha az "medeni" olduğunu savunuyor.[14] Zehirli sömürgecilik, sömürgeciliğin tarihsel öncüllerini kullanarak, Küresel Güney topraklarını Batılı atıklar için harcanabilir olarak tanımlayarak aynı argümanları yeniden üretir.[14]

Zehirli sömürgecilik

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Az gelişmiş devletlerin gelişmiş devletler tarafından tehlikeli atık kirliliğinin ihracatı veya bertarafı için ucuz alternatifler olarak kullanıldığı" süreç olarak tanımlanan zehirli sömürgecilik, küresel atık ticaretine yönelik temel eleştiridir.[15] Zehirli sömürgecilik, bugün küresel eşitsizliği adaletsiz ticaret sistemleri aracılığıyla sürdürmeye devam eden yeni sömürgeci politikayı temsil ediyor.[15] Zehirli sömürgecilik, sömürgecilik terimini kullanır çünkü "sömürgeciliğin ekonomik bağımlılık, emek sömürüsü ve kültürel eşitsizliği içeren özellikleri, zehirli atık sömürgeciliğinin yeni alanıyla yakından ilişkilidir."[15]

Elektronik atık

[değiştir | kaynağı değiştir]

E-atık olarak da bilinen elektronik atık, atılan elektrikli veya elektronik cihazları ifade eder. Dünya çapında hızla artan elektronik atık fazlası, hızla gelişen teknolojik gelişmelerden, medyadaki değişikliklerden (kasetler, yazılım, MP3), düşen fiyatlardan ve planlı eskimeden kaynaklanmaktadır. Her yıl tahminen 50 milyon ton e-atık üretiliyor ve bunların çoğu Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'dan geliyor.[16] Bu elektronik atığın çoğu, işlenmek ve geri dönüştürülmek üzere Asya ve Afrika'daki gelişmekte olan ülkelere gönderiliyor.[16]

Çeşitli araştırmalar, bu e-atığın elektronik atık çöplüklerinde yaşayan ve çalışan insanlar üzerindeki çevresel ve sağlık etkilerini araştırmıştır. Bu atılan ürünlerden ağır metaller, toksinler ve kimyasallar çevredeki su yollarına ve yer altı sularına sızarak yerel halkı zehirler .[17] Bu çöplüklerde çalışan insanlar, satacak eşya arayan yerel çocuklar ve çevredeki topluluklarda yaşayan insanların hepsi bu ölümcül toksinlere maruz kalıyor.

Tehlikeli atık ticaretinin olumsuz sonuçlarından muzdarip olan bir şehir, dünyanın elektronik atık çöplüğü olarak anılan Çin'in Guiyu şehridir. İşçilerin her yıl 1,5 milyon libreden fazla hurda bilgisayarı, cep telefonunu ve diğer elektronik cihazları söktüğü, dünyanın en büyük e-atık çöplüğü olabilir.[18]

Yakma fırını külü, yakma fırınları atıkları bertaraf etmek için yaktığında üretilen küldür . Yakmanın, modern bir Atık Enerji (WTE) tesisinde kontrol edilmediği takdirde, çeşitli tehlikeli metallerin sızıntı suyunda (külden sızan su) olası salınımını içeren birçok kirletici etkisi vardır. Kuzey Amerika'da, tesis çevre kontrolleri sayesinde, Waste to Energy kül sızıntı suyunun onlarca WTE fabrikasında ve yıllarca toksik olmadığı test edildi.

Hian Denizi olayı

Yakma fırını külünün Küresel Kuzey'den Küresel Güney'e adil olmayan bir ticaretle boşaltılmasına bir örnek, Hiyan Denizi atık imha olayıdır . Philadelphia'daki bir yakma tesisinden 14.000 ton kül taşıyan kargo gemisi Khian Sea, atıklarını bertaraf edecekti. Ancak Dominik Cumhuriyeti, Panama, Honduras, Bermuda, Gine Bissau ve Hollanda Antilleri tarafından reddedilen ekip sonunda külün bir kısmını Haiti yakınlarına boşalttı.[19] Orijinal kimliğini gizlemeye çalışmak için geminin adını iki kez değiştirdikten sonra, Senegal, Fas, Yemen, Sri Lanka ve Singapur geminin girişini hala yasakladı.[19] Tutarlı retler üzerine, külün Atlantik ve Hint Okyanuslarına atıldığına inanılıyor.[20] Bu tehlikeli atık işleme felaketinin ardından, Haiti hükûmeti tüm atık ithalatını yasakladı ve bu küresel atık ticaretinin tüm feci sonuçlarını kabul eden bir harekete yol açtı. Hiyan Denizi atık imha olayı ve benzeri olaylara dayanan Basel Sözleşmesi, gelişmekte olan ülkeler tarafından 'zehirli sömürgecilik' olarak bilinen olguya direnmek için yazılmıştır.[21] Mart 1989'da imzaya açıldı ve Mayıs 1992'de yürürlüğe girdi[22] ABD anlaşmayı imzaladı, ancak henüz onaylamadı.[22]

Kimyasal atık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kimyasal atık, çoğunlukla büyük fabrikalar tarafından üretilen tehlikeli kimyasallardan kaynaklanan fazla ve kullanılamaz atıktır. Bertarafı son derece zor ve maliyetlidir. Maruz kalındığında birçok sorun ve sağlık riski oluşturur ve zehirli atık işleme tesislerinde dikkatli bir şekilde işlenmesi gerekir.

İtalya, Nijerya'da tehlikeli kimyasalları boşaltıyor

[değiştir | kaynağı değiştir]

Küresel Kuzey'den Küresel Güney'e ihraç edilen kimyasal atıklara bir örnek, Avrupa ekonomik düzenlemelerinden kaçınmaya çalışan bir İtalyan iş adamının olayıydı.[23] İddiaya göre 150 ton poliklorlu bifenil veya PCB içeren 4.000 ton zehirli atığı ihraç eden İtalyan işadamı, Nijerya'ya tehlikeli atık nakliyesinden 4.3 milyon dolar kazandı.[24] Fordham Çevre Hukuku İncelemesi, Nijerya'ya uygulanan zehirli atığın etkilerini daha ayrıntılı olarak açıklayan bir makale yayınladı:

"Çöpü yanıltıcı bir şekilde gübre olarak etiketleyen İtalyan şirketi, emekli/okuma yazma bilmeyen bir kereste işçisini kandırarak Nijerya'nın Koko limanındaki arka bahçesinde ayda 100 dolara zehri depolamayı kabul etti. Bu zehirli kimyasallar sıcak güneşe maruz kaldı ve yakınlarında oynayan çocuklar kimyasalların etkisi altında kaldı. Kimyasallar, su sistemine sızarak yakındaki bir çiftlikten kirli pirinç yiyen on dokuz köylünün ölümüne neden oldu."[24]

Bu, gelişmiş Batı ülkelerinden gelen geleneksel ticaret akışının Küresel Güney'deki gelişmekte olan ülkeleri nasıl ciddi, haksız ve orantısız bir şekilde etkilediğinin sadece bir örneğidir.

Asya'da gemi sökümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gelişmekte olan ülkeler için bir başka tehlike de, özellikle Asya'da meydana gelen, büyüyen gemi söküm sorunudur. Kullanılmış gemileri kullanımdan kaldırmak isteyen sanayileşmiş ülkeler, bu gemileri sökmek üzere Asya'ya göndermeyi daha ucuz buluyor. Çin ve Bangladeş, Asya'daki gemi sökümünün iki merkezi olarak görülüyor. Ana sorunlardan biri, artık devam edemeyecek kadar eskimiş olan bu gemilerin, çevre düzenlemelerinin daha az olduğu bir zamanda inşa edilmiş olmalarıdır. Bir çevresel bilgi notunda araştırmacılar, bu yeni zehirli ticaret sektörünün işçiler ve çevre üzerindeki muazzam etkisini gösteriyor. Birincisi, eski gemiler asbest, kurşun oksit, çinko kromatlar, cıva, arsenik ve tributiltin gibi sağlığa zararlı maddeler içerir.[25] Ek olarak, Çin'deki ve diğer gelişmekte olan ülkelerdeki gemi söküm işçileri, bu zehirli maddelerle çalışırken geleneksel olarak uygun ekipmana veya koruyucu donanıma sahip değillerdir.[25]

Chittagong, Bangladeş'te gemi sökümü

Plastik atık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Plastik atık ticareti, deniz kirliliğinin ana nedeni olarak belirlenmiştir [a] Atık plastik ithal eden ülkeler genellikle tüm malzemeyi işleme kapasitesine sahip değildir. Sonuç olarak Birleşmiş Milletler, belirli kriterleri karşılamadığı sürece atık plastik ticaretine yasak getirdi. [b]

Etkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Küresel atık ticaretinin birçok insan için, özellikle daha fakir, gelişmekte olan ülkelerde olumsuz etkileri oldu. Bu ülkelerde genellikle güvenli geri dönüşüm süreçleri veya tesisleri yoktur ve insanlar zehirli atıkları çıplak elleriyle işlerler.[27] Tehlikeli atıklar genellikle uygun şekilde bertaraf edilmez veya arıtılmaz, bu da çevredeki ortamın zehirlenmesine ve insanlarda ve hayvanlarda hastalık ve ölüme neden olur.[28] Birçok insan, bu tehlikeli atıkların güvenli olmayan bir şekilde işlenmesi nedeniyle hastalık veya ölüm yaşamıştır.

Çevre üzerindeki etkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tehlikeli atık ticaretinin çevre ve doğal ekosistemler üzerinde feci etkileri vardır. Çeşitli araştırmalar, kalıcı organik kirleticilerin konsantrasyonlarının çöplük alanlarını çevreleyen alanları nasıl zehirlediğini, çok sayıda kuşu, balığı ve diğer vahşi yaşamı nasıl öldürdüğünü araştırıyor.[28] Bu zehirli atık alanlarının içinde ve çevresinde havada, suda, toprakta ve tortuda ağır metal kimyasal konsantrasyonları vardır ve bu alanlardaki ağır metallerin konsantrasyon seviyeleri son derece yüksek ve toksiktir.[28]

İnsan sağlığı için çıkarımlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tehlikeli atık ticaretinin insan sağlığı üzerinde ciddi zarar verici etkileri vardır. Gelişmekte olan ülkelerde yaşayan insanlar, tehlikeli atık ticaretinin tehlikeli etkilerine karşı daha savunmasız olabilir ve özellikle sağlık sorunları geliştirme riski altındadır.[28] Gelişmekte olan ülkelerde bu zehirli atıkların bertaraf yöntemleri, genel nüfusu (gelecek nesiller dahil) oldukça zehirli kimyasallara maruz bırakmaktadır. Bu zehirli atıklar genellikle açık depolama alanlarında bertaraf edilir, yakma fırınlarında veya diğer tehlikeli süreçlerde yakılır. İşçiler bu zehirli kimyasalları işlerken çok az koruyucu donanım kullanırlar veya hiç kullanmazlar ve bu toksinlere doğrudan temas, soluma, toprak ve tozla temas ve ayrıca kontamine yerel olarak üretilmiş gıda ve içme suyunun ağızdan alınması yoluyla maruz kalırlar.[27] Bu tehlikeli atıklardan kaynaklanan sağlık sorunları, kanser, diyabet, nörokimyasal dengelerde değişiklikler, endokrin bozuculardan hormon bozulmaları, cilt değişiklikleri, nörotoksisite, böbrek hasarı, karaciğer hasarı, kemik hastalığı, amfizem, ovotoksisite, üreme hasarı ve daha birçok ölümcül hhastalığa neden olarak insanları etkilemektedir.[28] Bu tehlikeli atıkların uygun olmayan şekilde bertaraf edilmesi ölümcül sağlık sorunları yaratmakta ve ciddi bir halk sağlığı riski oluşturmaktadır.

Siyasette

[değiştir | kaynağı değiştir]

24 Nisan 2018'de Filipinler Devlet Başkanı Rodrigo Duterte, Kanada'nın yanlışlıkla geri dönüştürülebilir olarak etiketledikleri 64 ton çöpü bir daha geri alamaması halinde savaş ilan etmekle tehdit etti. Kanada'dan gelen söz konusu çöp kargoları, geçen 2016 yılında plastik malzemeyi geri dönüştüren özel bir şirket tarafından sevk edilmişti. Duterte zaten bariz yorumları ve saldırgan davranışlarıyla biliniyor. Filipinler'in Manila kentinde düzenlenen ASEAN Zirvesi sırasında, Başbakan Justin Trudeau katıldı ve tartışmalı bir şekilde bu sorunu çözmek için ne gibi adımlar atabileceklerini sordu. Trudeau, Kanada çöplerini Filipinler'den geri getireceklerine söz verdi, ancak iki yıl sonra tehlikeye atıldı. Duterte, Kanada hükûmetine 30 Mayıs'a kadar süre verdi, aksi takdirde Filipin hükûmeti yüksek mahkemesi konuyu uluslararası adalet mahkemesine taşıyacak. Bu aynı zamanda Filipin-Kanada atık savaşı olarak da bilinir.

Bir ay sonra Malezya, Kanada, İngiltere, Japonya ve ABD'den yasadışı çöp ticaretini tırmandıran ikinci Asya ülkesi oldu. Malezya Çevre Bakanı'na göre; Yeo Bee Yin, Malezyalıların gelişmiş ülkelerden gelen çöpleri Malezya'nın insan haklarına aykırı olduğu için kabul etmeyeceğine dair güçlü bir açıklama yaptı.

Çin, gelişmiş ülkelerden çöp ithalatını da kısıtlıyor ve şimdi Tayland, Endonezya, Vietnam ve Myanmar gibi Asya ülkeleri, etik olmayan bir şekilde gelişmiş ülkelerin bir sonraki çöplüğü haline geldi.

Küresel atık ticareti sorunlarına uluslararası tepkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Otuz yılı aşkın bir süredir küresel atık ticaretiyle ilgili sorunlara çeşitli uluslararası tepkiler ve onu düzenlemeye yönelik çok sayıda girişim olmuştur. Ticareti yapılan çok fazla atık olduğundan ve yasaların uygulanması genellikle zor olduğundan, tehlikeli atık ticaretini düzenlemenin zor olduğu kanıtlanmıştır. Ayrıca, bu uluslararası anlaşmalarda, ülkelerin ve şirketlerin tehlikeli atıkları tehlikeli yollarla boşaltmasına izin veren büyük boşluklar vardır. Tehlikeli atık ticaretini düzenlemeye yönelik en dikkate değer girişim Basel Sözleşmesi olmuştur.[29]

Uluslararası anlaşmalar ve ilgili ticaret hukuku

[değiştir | kaynağı değiştir]

Basel Sözleşmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Genellikle Basel Sözleşmesi olarak bilinen Tehlikeli Atıkların Sınır Ötesi Taşınımının ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesi, tehlikeli atıkların ulusötesi hareketini düzenlemede çok önemli bir rol oynayan uluslararası bir antlaşmadır. Basel Sözleşmesi 1989'da oluşturuldu ve özellikle tehlikeli atıkların daha gelişmiş ülkelerden daha az gelişmiş ülkelere boşaltılmasını önlemek için tehlikeli atık ticaretini düzenlemeye çalışıyor.[29] Basel Sözleşmesi, büyük miktarlarda zehirli atığın daha az gelişmiş ülkelere boşaltılarak insanları ve çevreyi zehirlediği bir dizi yüksek profilli vakanın ardından geliştirilmiştir.[30] Sözleşme, tehlikeli atık oluşumunu azaltmayı ve sınır ötesi ticaretini kontrol etmeyi ve azaltmayı amaçlamaktadır.

Sözleşme 22 Mart 1989 tarihinde imzaya açılmış ve 5 Mayıs 1992 tarihinde resmen yürürlüğe girmiştir[29] Mayıs 2014 itibarıyla, 180 ülke ve Avrupa Birliği Sözleşmeye taraftır.[31] Haiti ve Amerika Birleşik Devletleri Sözleşmeyi imzaladılar ancak onaylamadılar.[31]

ENFORCE

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yasadışı Trafikte Mevzuata Uyumluluğu Optimize Etmek için Çevresel Ağ (ENFORCE), Basel Sözleşmesine uyumu teşvik etmek için ilgili uzmanların görev yaptığı bir kurumdur.[32] Uluslararası tehlikeli atık ticaretinin sınır ötesi sorunlarıyla ilgilenmek için oluşturulmuş uluslararası bir organdır. Uluslararası tehlikeli atık ticareti konusu birçok sınırı aştığı ve birçok ülkeyi etkilediği için, bu konulara başkanlık eden çok uluslu, çok taraflı bir organizasyonun olması önemli olmuştur. ENFORCE üyeleri, eşit coğrafi temsile dayalı olarak, Sözleşmeye taraf olan beş Birleşmiş Milletler bölgesinin her birinden birer temsilci ve Basel Sözleşmesi bölgesel ve koordinasyon merkezlerinden beş temsilci içerir.[32] Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), Uluslararası Kriminal Polis Teşkilatı (INTERPOL), Basel Eylem Ağı (BAN) gibi yasadışı trafiği önlemek ve durdurmak için çalışan STK'lar ve diğer birçok kuruluşun üyeleri de ENFORCE'a üye olma imkânına sahiptir.[32]

Sorumluluk ve Tazminat Protokolü

[değiştir | kaynağı değiştir]

1999'da Basel Sözleşmesi, düzenleyici önlemleri iyileştirmeyi ve insanları tehlikeli atıklardan daha iyi korumayı amaçlayan Sorumluluk ve Tazminat Protokolünü kabul etti. Sorumluluk ve Tazminat Protokolü, “tehlikeli atıkların sınır ötesi hareketleri insan sağlığına ve çevreye zarar verdiğinde uygun sorumluluk prosedürlerini belirlemeye” çalışmaktadır.[15] Protokol, "Basel Sözleşmesi Taraflarının dahil olduğu durumlarda, ancak ilgili bildirim, taşıma veya imha eden kuruluşlar aracılığıyla tehlikeli atığın kontrolünü sürdürdükleri sürece, zararlar için kesin sorumluluk yükler."[15] Ülkelerin ve şirketlerin Basel Sözleşmesi yasalarına uyumunu düzenlemeyi ve sağlamayı amaçlar. Ancak, bu Protokol çoğu ülke tarafından imzalanmamıştır, dolayısıyla uygulanabilirliği sınırlıdır.[15]

Lomé IV Sözleşmesi ve Cotonou Sözleşmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Afrika, Karayipler ve Pasifik Devletleri (ACP), kendilerini haksız yere tehlikeli atık boşaltmaya karşı korumak amacıyla, Basel Sözleşmesi'nin eki olan ve "tehlikeli atıkların Avrupa Topluluğu'ndan Avrupa'ya ihraç edilmesini" yasaklayan Lome IV Sözleşmesi'ni imzaladılar. AKP Devletleri.”[15] Bu Sözleşme, gelişmekte olan ülkelerin kendilerini tehlikeli atık ticareti yoluyla atıklarını daha fakir ülkelere ihraç eden Batılı ülkelerden koruma girişimlerinden biridir. Lomé IV Sözleşmesi 2000 yılında sona erdiğinde, ACP ülkeleri ve Avrupa ülkeleri, “gelişmekte olan ülkelerdeki orantısız risklerin varlığını kabul eden ve bu ülkelere uygun olmayan tehlikeli atık sevkiyatlarına karşı koruma arzulayan Cotonou Anlaşması olarak bilinen yeni bir anlaşmaya girdiler. ”[15]

Bamako Sözleşmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1991'de Afrika'daki birçok gelişmekte olan ülke, tehlikeli atıkların ülkelerine boşaltılmasını düzenleyen Basel Sözleşmesi ile ilgili memnuniyetsizliklerini tartışmak için bir araya geldi ve Bamako Sözleşmesi adı verilen tehlikeli atıkların ülkelerine ithal edilmesini yasaklayan bir yasa tasarladı. Bamako Sözleşmesi, Basel Sözleşmesi'nden farklı olarak "Afrika Birliği Örgütü [OAU] dışında üretilen tüm tehlikeli atıkların bertaraf veya geri dönüşüm için ithal edilmesini esasen yasaklamakta ve Taraf olmayan bir ülkeden yapılan ithalatı yasadışı bir eylem olarak kabul etmektedir."[15] Ancak bu ülkeler, sınırlı kaynaklar ve güçlü yaptırım eksikliği nedeniyle Sözleşme'nin şartlarını etkili bir şekilde uygulayamadılar ve zehirli atıkların boşaltılmasını engelleyemediler. Bu nedenle, Bamako Sözleşmesi'nin uygulanması çok sınırlıydı.

Bu yanıtların eleştirileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tehlikeli atık ticareti uzmanı Laura Pratt, tehlikeli atık ticaretini düzenlemeye yönelik yerel ve uluslararası girişimlere rağmen, "hem yaygın, yasal olarak bağlayıcı anlaşmalar hem de daha küçük ülke grupları arasındaki geçici gündemler olmak üzere mevcut uluslararası anlaşmaların, toksik atık sömürgeciliğini ortadan kaldırmada savunucuların umduğu kadar başarılı olamadığını" iddia etmektedir.[15] Mevcut sistemde zehirli atıkların atılmaya devam etmesine ve zehirli sömürgeciliğin kontrolsüz kalmasına izin veren çeşitli boşluklar olduğunu açıklıyor. Bu uluslararası anlaşmalarla ilgili sorunlardan bazıları, devam eden yasa dışı sevkiyatları ve terimlerin açık olmayan tanımlarını içerir.

Hileli gönderiler ve gizlemeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Pratt, yasadışı çöp atmayı düzenleme girişimlerine rağmen, "[o]çoğu zaman tehlikeli atıklar yanlış izinler, rüşvetler, uygunsuz etiketler ve hatta büyüyen bir trend olan 'geri dönüşüm' bahanesiyle taşınıyor."[15] Şirketler genellikle tehlikeli atıklarını yasa dışı kaçakçılık yoluyla daha fakir ülkelere ihraç etmektedir.[33] Uluslararası ajanslar, yasadışı atık boşaltımıyla ilgili endişelerini dile getirdiler,[34][35] ancak bu pazarı düzenlemeye yönelik girişimler, ticareti izleme yeteneğinin olmaması nedeniyle engellendi, çünkü birçok ülkede herhangi bir yetkili yasama organı yok. tehlikeli atıkların yasa dışı ticaretini cezalandırmak.[15][36] Ayrıca Pratt, düzenlemeleri uygulamak için koordineli uluslararası yöntemler olmadan, ülkelerin "uygulama kaynakları ile düzenleme tekdüzeliği arasındaki eşitsizlik nedeniyle tehlikeli atıkların yasa dışı ticaretini kontrol etmesinin" son derece zor olduğunu açıklıyor.[15] Gelişmekte olan ülkeler bu yasa dışı faaliyetin yükünü taşımaya devam ediyor ve çoğu zaman kendilerini koruyacak kaynaklara veya kapasiteye sahip değiller.

Yasal tanımlarla ilgili sorunlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Atık ticaretini düzenlemeye yönelik Basel Sözleşmesi ve diğer uluslararası anlaşmalarla ilgili bir başka konu da atıklarla ilgili net, tek tip tanımlar oluşturmanın zorluğudur. Bu aşırı geniş ve muğlak tanımlar, farklı tarafların anlaşmaların dilini farklı yorumlamaları ve buna göre hareket etmeleri nedeniyle uluslararası anlaşmalarda sorun yaratmaktadır. Örneğin, “sözleşmede 'atık' ve 'ürünler' arasında ayrım yapılmaması ve belirsiz 'tehlikeli' kriterleri, 'tehlikeli atık'ın mal veya ham madde etiketi altında ihracatının devam etmesine izin verdi. bu atıklar, gelişmekte olan ülkeler için hala çevre ve sağlık riskleri oluşturuyor.”[15]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Campaigners have identified the global trade in plastic waste as a main culprit in marine litter, because the industrialised world has for years been shipping much of its plastic “recyclables” to developing countries, which often lack the capacity to process all the material."[26]
  2. ^ "The new UN rules will effectively prevent the US and EU from exporting any mixed plastic waste, as well plastics that are contaminated or unrecyclable — a move that will slash the global plastic waste trade when it comes into effect in January 2021."[26]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c "3: Waste Generation" (PDF). What a Waste: A Global Review of Solid Waste Management. Urban Development. World Bank. ss. 8-13. 
  2. ^ a b Slow Violence and the Environmentalism of the Poor. Cambridge, MA: Harvard University Press. 201. 
  3. ^ Garber, Peter, (Ed.) (1994). "Environmental Impacts of a North American Free Trade Agreement". The U.S. Mexico Free Trade Agreement. MIT Press. ss. 13-56. doi:10.3386/w3914. ISBN 0-262-07152-5. 
  4. ^ Smith (March 2001). "Globalizing Resistance: The Battle of Seattle and the Future of Social Movements" (PDF). Mobilization: An International Quarterly. 6 (1): 1-19. doi:10.17813/maiq.6.1.y63133434t8vq608. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mayıs 2023. 
  5. ^ 15 Harv. J. L. & Pub. Pol'y 373 (1992)Fallacies of Free Market Environmentalism, The ; Blumm, Michael C.
  6. ^ Polychroniou, CJ. "Neoliberalism and the Politics of Higher Education: An Interview With Henry A. Giroux." Truthout. N.p., 26 Mar. 2013. Web. 13 Apr. 2014. <http://truth-out.org/news/item/15237-predatory-capitalism-and-the-attack-on-higher-education-an-interview-with-henry-a-giroux 21 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.>
  7. ^ Gérard Duménil (23 Eylül 2005). "Neoliberalism – Neoimperialism" (PDF). EconomiX-CNRS and PSE-CNRS: 1-12. 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  8. ^ "Global Trade Liberalization and the Developing Countries". An IMF Issues Brief. International Monetary Fund. Nov 2001. 8 Kasım 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2014. 
  9. ^ a b c d e f g Jay Johnson (Sonbahar 2007). "Potential Gains from Trade in Dirty Industries: Revisiting Lawrence Summers' Memo" (PDF). Cato Journal. Cato Institute. 27 (3): 398-402. 26 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mayıs 2023. 
  10. ^ a b Newell (August 2005). "Race, Class, and the Global Politics of Environmental Inequality". Global Environmental Politics. MIT Press Journals. 5 (3): 70-94. doi:10.1162/1526380054794835. 
  11. ^ Stefan. "Material World: Evo Morales:A Call for Socialism?". The Socialist Party of Great Britain. 6 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2014. 
  12. ^ Meirion Jones; Liz MacKean (13 Ekim 2009). "Dirty Tricks and Toxic Waste in Ivory Coast". Information Clearing House. 17 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2014. 
  13. ^ "Women of Color, Environmental Justice, and Ecofeminism". Ecofeminism: Women, Culture, Nature. 1997. ss. 58-70. 
  14. ^ a b c T. V. Reed (Yaz 2009). "Toxic Colonialism, Environmental Justice, and Native Resistance in Silko's Almanac of the Dead". MELUS. 34 (2, Ethnicity and Ecocriticism): 25-42. doi:10.1353/mel.0.0023. 
  15. ^ a b c d e f g h i j k l m n Pratt (2011). "Decreasing Dirty Dumping? A Reevaluation of Toxic Waste Colonialism and the Global Management of Transboundary Hazardous Waste". William & Mary Environmental Law and Policy Review. 35 (2). 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2023. 
  16. ^ a b "Handling e-waste in developed and developing countries: Initiatives, practices, and consequences". Sci Total Environ. 463-464: 1147-1153. 2012. doi:10.1016/j.scitotenv.2012.06.088. PMID 22858354. 
  17. ^ "Export of Toxic Chemicals – A Review of the Case of Uncontrolled Electronic-Waste Recycling". Environmental Pollution. 149 (2): 131-140. 2007. doi:10.1016/j.envpol.2007.01.044. PMID 17412468. 
  18. ^ "China's Electronic Waste Village – Photo Essays". Time. Time Inc. 13 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2014. 
  19. ^ a b "Chapter 13, Further Case Studies". Principles of Environmental Science. McGraw-Hill Further Education. 2004. ISBN 0072919833. 
  20. ^ Reeves (18 Şubat 2001). "The Way We Live Now: 2-18-01: Map; A Trail of Refuse". New York Times Magazine. 2 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2013. 
  21. ^ Dalyell (2 Temmuz 1992). "Thistle Diary: Toxic Wastes and Other Ethical Issues". New Scientist. s. 50. 
  22. ^ a b "Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and Their Disposal". 22 Mart 1989. 23 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2014 – United Nations Treaty Collection vasıtasıyla. 
  23. ^ Clapp (1994). "Africa, NGOs, and the International Toxic Waste Trade". The Journal of Environment & Development. 3 (2): 17-46. doi:10.1177/107049659400300204. 
  24. ^ a b Okaru (2011). "The Basil Convention: Controlling the Movement of Hazardous Wastes to Developing Countries". Fordham Environmental Law Review. 6th. 4 (2): 138. 
  25. ^ a b "A Toxic Trade: Ship Breaking in China" (PDF). A China Environmental Health Project Fact Sheet. 1 Şubat 2007. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  26. ^ a b Clive Cookson; Leslie Hook (16 Mayıs 2019). "Millions of pieces of plastic waste found on remote island chain"Ücretli abonelik gerekli. Financial Times. 19 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2019. 
  27. ^ a b "Where Computers Go to Die — and Kill". Salon. 10 Nisan 2006. 23 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  28. ^ a b c d e Frazzoli (2010). "Diagnostic Health Risk Assessment of Electronic Waste on the General Population in Developing Countries' Scenarios". Environmental Impact Assessment Review. 30 (6): 388-399. doi:10.1016/j.eiar.2009.12.004. 
  29. ^ a b c Abrams (1990). "Regulating the International Hazardous Waste Trade: A Proposed Global Solution". Columbia Journal of Transnational Law. 28: 801-846. 10 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2014 – Hein Online vasıtasıyla. 
  30. ^ Krueger, Jonathan (2 Ocak 2002). "The Basel Convention and the International Trade in Hazardous Wastes". YEARBOOK OF INTERNATIONAL CO-OPERATION ON ENVIRONMENT AND DEVELOPMENT. ss. 43-51. 
  31. ^ a b "Parties to the Basel Convention". The Basel Convention. 14 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2014. 
  32. ^ a b c ENFORCE (2013). Terms of Reference for Cooperative Arrangements on Preventing and Combating Illegal Traffic: The Environmental Network for Optimizing Regulatory Compliance on Illegal Traffic (ENFORCE). Bangkok: UNEP. 
  33. ^ Rosenthal (26 Eylül 2009). "Smuggling Europe's Waste to Poorer Countries" (PDF). The New York Times. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2023. 
  34. ^ "Plastic and Hazardous Waste". United Nations : Office on Drugs and Crime. 20 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2022. 
  35. ^ "INTERPOL report alerts to sharp rise in plastic waste crime". www.interpol.int. 28 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2022. 
  36. ^ "Rich countries are illegally exporting plastic trash to poor countries, data suggests". InvestigateWest. 18 Nisan 2022. 23 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2022. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Küresel_atık_ticareti&oldid=33994191" sayfasından alınmıştır