İçeriğe atla

Jost Bürgi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Jost Bürgi
Doğum28 Şubat 1552(1552-02-28)
Lichtensteig, Toggenburg, İsviçre
Ölüm31 Ocak 1632 (79 yaşında)
Kassel, Kutsal Roma İmparatorluğu
Vatandaşlıkİsviçre
Tanınma nedeniLogaritma
Kariyeri
DalıMatematik
Çalıştığı kurumlarWilliam IV, Landgrave of Hesse-Kassel (1579)
Emperor Rudolf II (1604)
Johannes Kepler (1604)

Jost Bürgi (ayrıca Joost, Jobst; Latinceleştirilmiş soyadı Burgius veya Byrgius; 28 Şubat 1552 - 31 Ocak 1632[1]), özellikle Kassel ve Prag saraylarında aktif olan İsviçreli bir saatçi, astronomik alet yapımcısı ve bir matematikçiydi.

Yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bürgi, 1552'de Lichtensteig, Toggenburg'da, o zamanlar Aziz Gall Manastırı'na bağlı bir bölgede (şimdi İsviçre'nin bir parçası olan Aziz Gallen Kantonu) doğdu. 1579'da Kassel'de IV. William'ın sarayında astronom ve saatçi olarak çalışmaya başlamadan önceki hayatı veya eğitimi hakkında pek bir şey bilinmemektedir; matematik bilgisini Strasbourg'da, diğerlerinin yanı sıra İsviçreli matematikçi Conrad Dasypodius'tan edindiği teorisi ortaya atılmıştır, ancak bunu destekleyecek hiçbir veri yoktur.[1]

Otodidakt olmasına rağmen, yaşadığı dönemde kendi kuşağının en mükemmel makine mühendislerinden biri olarak görülüyordu. İşvereni William IV, Landgrave of Hesse-Kassel, Tycho Brahe'ye yazdığı bir mektupta Bürgi'yi “ikinci Arşimet” (quasi indagine Archimedes alter est) olarak övmüştür.[2] Bir başka otodidakt olan Nicolaus Reimers, 1587'de Kopernik'in De Revolutionibus Orbium Coelestium adlı eserini Bürgi için Almanca'ya çevirdi. Çevirinin bir kopyası Graz'da günümüze ulaşmıştır, bu nedenle “Grazer Handschrift” olarak adlandırılır.[3][4][5]

1604 yılında Prag'da imparator II. Rudolf'un hizmetine girdi. Burada Johannes Kepler ile arkadaş oldu. Bürgi, çok doğru olduğu varsayılan bir sinüs tablosu (Canon Sinuum) oluşturdu, ancak tablonun kendisi kayıp olduğundan, gerçek doğruluğundan emin olmak zordur (örneğin, Valentinus Otho'nun Opus Palatinum adlı eserinin iddia edildiği kadar doğru olmayan kısımları vardı). Kepler'in bir kopyasında Bürgi'nin yöntemlerinden bazılarına giriş niteliğinde bir bölüm bulunmaktadır; bu bölümde cebirin (ya da o zamanki adıyla “Coss”un) ve ondalık kesirlerin temelleri tartışılmaktadır. Bazı yazarlar Bürgi'yi logaritmanın mucitlerinden biri olarak görmektedir.[6] Mirası, yenilikçi mekanik astronomik modellerinde yer alan mühendislik başarısını da içermektedir.[7] Prag'da geçirdiği yıllar boyunca II. Rudolf'un sarayında astronom Johannes Kepler ile yakın çalıştı.[8]

Saat ustası olarak Bürgi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Saat yapım becerilerini nerede öğrendiği belgelenmemiştir, ancak sonunda zamanının en yenilikçi saat ve bilimsel alet yapımcısı olmuştur.[9][10] Başlıca horolojik buluşları arasında çapraz vuruşlu eşapman ve remontoire[a] vardı; bu iki mekanizma zamanın mekanik saatlerinin doğruluğunu büyük ölçüde artırdı. Bu sayede ilk kez saatler, yıldızların (ve diğer gök cisimlerinin) teleskopların nişangâhlarından geçişini zamanlamaya yetecek doğrulukta bilimsel araçlar olarak kullanılmaya başlandı.[11]

Kassel'de William IV, Landgrave of Hesse-Kassel'in[12] sarayında alet yapımcısı olarak çalışarak ilk astronomik haritaların geliştirilmesinde önemli bir rol oynadı. Astronomik hesaplamaları için kendisine bir çalışma aracı olarak logaritmayı icat etti, ancak bir “kitap bilgini” olmaktan ziyade bir “zanaatkâr/bilim insanı” olarak icadını uzun süre yayınlayamadı.[7]

1592 yılında, Kutsal Roma İmparatoru II. Rudolf, Prag'da amcası Landgrave of Hesse-Kassel'den bir Bürgi küresi teslim aldı ve Bürgi'nin bunu şahsen teslim etmesi konusunda ısrar etti. O andan itibaren Bürgi, Kassel ve Prag arasında gidip geldi ve nihayet 1604 yılında imparatorluk astronomu Johannes Kepler için çalışmak üzere imparatorun hizmetine girdi.[13]

Çalışmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bürgi tarafından tasarlanan ve inşa edilen ve müzelerde günümüze ulaşan en önemli eserler şunlardır:[14]

Matematikçi olarak Bürgi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bürgi'nin trigonometri üzerine çalışması

[değiştir | kaynağı değiştir]

1586 yılına gelindiğinde Bürgi, Kunstweg adını verdiği birkaç algoritma kullanarak sinüsleri keyfi hassasiyette hesaplayabiliyordu. Bu algoritmaları «Canon Sinuum», yani 2 yay saniyesi adımlarla 8 basamaklı bir sinüs tablosu hesaplamak için kullandığı düşünülüyor. Bu tablo hakkında daha fazla bir şey bilinmemektedir ve bazı yazarlar aralığının sadece 45 derecenin üzerinde olduğunu tahmin etmişlerdir. Bu tür tablolar denizde seyrüsefer için son derece önemliydi. Johannes Kepler Canon Sinuum'u bilinen en hassas sinüs tablosu olarak adlandırmıştır. Bürgi algoritmalarını 1592 yılında İmparator II. Rudolf'a sunduğu Fundamentum Astronomiae adlı eserinde açıklamıştır.[15]

Bürgi'nin algoritması aracılığıyla yinelemeli tablo hesaplaması temel olarak şu şekilde çalışır: hücreler aynı sütun içindeki önceki iki hücrenin değerlerini toplar. Son hücrenin değeri ikiye bölünür ve bir sonraki iterasyon başlar. Son olarak, son sütunun değerleri normalleştirilir. Sinüslerin oldukça doğru yaklaşımları birkaç iterasyondan sonra elde edilir. Ancak yakın zamanda Folkerts ve arkadaşları bu basit sürecin gerçek sinüslere yakınsadığını kanıtlamıştır.[6]

Bürgi'nin algoritmalarından bir diğeri, bir tablo oluşturmak için farklılıkları kullanır ve bu, ünlü Tables du cadastre'nin bir öngörüsüydü.[16]

Bürgi'nin logaritma üzerine çalışması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bürgi, John Napier'den bağımsız olarak, Napier'inkinden farklı bir yöntemle, bugün antilogaritma[17] olarak anlaşılan bir ilerleme tablosu oluşturmuştur. Napier keşfini 1614'te yayınladı ve bu yayın Bürgi'nin Johannes Kepler'in emriyle yayınladığı zamana kadar Avrupa'da geniş çapta yayılmıştı. Bürgi ilerleme tablosunu 1600 civarında oluşturmuş olabilir, ancak tablosu Napier'inkiyle aynı amaca hizmet etse de Bürgi'nin çalışması logaritma için teorik bir temel değildir. Bir kaynak, Bürgi'nin net bir logaritmik fonksiyon kavramı geliştirmediğini ve bu nedenle logaritmanın mucidi olarak görülemeyeceğini iddia etmektedir.[18]

Bürgi'nin yöntemi Napier'inkinden farklıdır ve açıkça bağımsız olarak icat edilmiştir. Kepler, Rudolphine Tabloları (1627) adlı eserinin giriş bölümünde Bürgi'nin logaritmaları hakkında yazmıştır: “... Justus Byrgius, Napier'in sistemi ortaya çıkmadan yıllar önce hesaplamaya yardımcı olarak bu logaritmalara yönlendirilmişti; ancak tembel ve iletişimsiz bir adam olduğu için çocuğunu kamu yararı için yetiştirmek yerine doğar doğmaz terk etti.”[19]

Onurlandırılması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ay'daki bir kratere Bürgi'nin onuruna Byrgius adı verilmiştir.

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ saat maşasından kaynaklı hataları önlemek için kullanılan cihaz

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Erwin Neuenschwander: İsviçre Tarihi Sözlüğü'nde Almanca, Fransızca ve İtalyanca Bürgi, Jost makalesi.
  2. ^ Moritz Cantor (1876), "Burgi, Jobst", Allgemeine Deutsche Biographie (ADB) (Almanca), 3, Leipzig: Duncker & Humblot, ss. 604–606 
  3. ^ UB-Graz / Handschriftenkatalog / Katalogisat Nr.:560 19 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ Nicolaus Copernicus Gesamtausgabe: De revolutionibus: die erste deutsche Übersetzung in der Grazer Handschrift M1[ölü/kırık bağlantı]
  5. ^ Jürgen Hamel: Die astronomischen Forschungen in Kassel unter Wilhelm IV. Mit einer wissenschaftlichen Teiledition der Übersetzung des Hauptwerkes von Copernicus 1586 (Acta Historica Astronomiae; Vol. 2) Thun; Frankfurt  : Deutsch, 1998; 2., korr. Aufl. 2002, 175 S., 3-8171-1569-5 (1. Aufl.), 3-8171-1690-X (2. Aufl.), Abb., 15 x 21 cm, kartoniert EUR 14,80 / sFr 23,10. Inhalt: HTML 9 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF
  6. ^ a b Menso Folkerts, Dieter Launert, Andreas Thom (Oct 2015). "Jost Bürgi's Method for Calculating Sines." https://arxiv.org/abs/1510.03180 23 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ a b Jost Bürgi; by Ludwig Oechslin; Publisher: Verlag Ineichen, Luzern, 2001, 108 p.
  8. ^ Clark, Kathleen (2015). "A Brief Biography of Jost Bürgi (1552–1632)". Jost Bürgi's Aritmetische und Geometrische Progreß Tabulen (1620). Science Networks. Historical Studies. 53. s. 7. doi:10.1007/978-1-4939-3161-3_1. ISBN 978-1-4939-3160-6. 
  9. ^ Jost Bürgi als Künstler der Mechanik, Separatum Toggenburgerblätter für Heimatkunde 1982/Heft 34; by Johann Wenzel; Publisher: Toggenburgerblaetter
  10. ^ Jost Burgi 1552-1632, Horloger, Astronome & Mathematicien; by M.L. Defossez; Publisher: SSC, Jost Bürgi hakkında ilk kez 1943 yılında Annual Bulletin of the Societe Suisse de Chronometrie'de yayınlanan 20 sayfalık biyografik makalenin ayrı bir baskısı
  11. ^ Lance Day and Ian McNeil, (Ed.) (1996). Biographical dictionary of the history of technology. Routledge (Routledge Reference). s. 116. ISBN 0-415-06042-7. 3 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2024. 
  12. ^ Die erste Sternwarte Europas, mit Ihren Uhren und Instrumenten, 400 Jahre Jost Buergi in Kassel, by Ludolf von Mackensen, Hans von Bertele & John H. Leopold; Publisher: Callwey Verlag; 3-7667-0875-9
  13. ^ Ralf Kern. Wissenschaftliche Instrumente in ihrer Zeit/Vol. 1: Vom Astrolab zum mathematischen Besteck. Cologne, 2010. p. 393. 978-3-86560-865-9
  14. ^ Jost Bürgi – Kepler und der Kaiser – Instrumentenbauer, Astronom, Mathematiker 1552-1632 – Jost Bürgi – Kepler and the Emperor – Clockmaker, Astronomer, Mathematician 1552–1632 (in German) 978 3 03823 898 0
  15. ^ Staudacher, F., 2014. Jost Bürgi, Kepler und der Kaiser. Verlag NZZ, Zürich.
  16. ^ Roegel, Denis (10 Ocak 2013). "Bürgi's "Progress Tabulen" (1620): logarithmic tables without logarithms" (PDF). Lorraine Research Laboratory in Computer Science and its Applications. University of Lorraine. s. 7. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018. 
  17. ^ Jost Bürgi, Arithmetische und Geometrische Progress Tabulen ... [Arithmetic and Geometric Progression Tables ... ], (Prague, (Czech Republic): University [of Prague] Press, 1620). Available on-line at: Bavarian State Library, Germany
    Unfortunately, Bürgi did not include, with his table, instructions for using the table. That was published separately. The contents of that publication were reproduced in: Hermann Robert Gieswald, Justus Byrg als Mathematiker, und dessen Einleitung zu seinen Logarithmen [Justus Byrg as a mathematician, and an introduction to his logarithms] (Danzig, Prussia: St. Johannisschule, 1856), pages 26 ff.
  18. ^ e:The story of a Number, by Eli Maor. page 14. Princeton University Press (Princeton, New Jersey) (1994) 0-691-05854-7
  19. ^ Williams, Mike (1980). "Invention of logarithm tables eased the workload in computation". CIPS Review. Canadian Information Processing Society. s. 18. 

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Mekanize Gök Küresi, 1594 yılında Kassel'de yapılmıştır, şu anda Zürih'teki Schweizerisches Landesmuseum'da bulunmaktadır.
    Mekanize Gök Küresi, 1594 yılında Kassel'de yapılmıştır, şu anda Zürih'teki Schweizerisches Landesmuseum'da bulunmaktadır.
  • Jost Bürgi ve Antonius Eisenhoit: Astronomik saat ile Halkalı Küre, 1585'te Kassel'de yapıldı, şimdi Stockholm'deki Nordiska Museet'de bulunmaktadır.
    Jost Bürgi ve Antonius Eisenhoit: Astronomik saat ile Halkalı Küre, 1585'te Kassel'de yapıldı, şimdi Stockholm'deki Nordiska Museet'de bulunmaktadır.
  • Denge saati, Jost Burgi ve Hans Jacob Emck tarafından Hessen-Kassel Landgrave William IV için yapılmıştır, Almanya, Kassel, 1591, yaldızlı pirinç, gümüş, demir - Metropolitan Sanat Müzesi - New York
    Denge saati, Jost Burgi ve Hans Jacob Emck tarafından Hessen-Kassel Landgrave William IV için yapılmıştır, Almanya, Kassel, 1591, yaldızlı pirinç, gümüş, demir - Metropolitan Sanat Müzesi - New York
  • Bürgi'nin İlerleme Tabloları'ndan (1620) alıntı, sayfa 33.
    Bürgi'nin İlerleme Tabloları'ndan (1620) alıntı, sayfa 33.
  • Jost Bürgi'nin 1620 tarihli logaritma tablosunun başlık sayfası
    Jost Bürgi'nin 1620 tarihli logaritma tablosunun başlık sayfası
  • Kunstweg, p<n olan tüm px90°/n sinüslerini aynı anda hesaplayan bir algoritmadır.
    Kunstweg, p<n olan tüm px90°/n sinüslerini aynı anda hesaplayan bir algoritmadır.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jost_Bürgi&oldid=34230846" sayfasından alınmıştır