Isırık

Isırıklar, hayvanların ya da insanların neden olduğu dişlerle yaralanma biçimidir. Komplikasyonlar ortaya çıkmaması için bu tür yaralara gerekli tıbbi müdahale yapılmalıdır.

Hayvan ısırıkları

Hayvan ısırıklarının çoğu, hayvanın insanı veya başka bir canlıyı tehdit unsuru yahut besin kaynağı olarak görmesi sebeplidir. Kediler, köpeklerden daha fazla ısırırlar ve evcil hayvanın aşıları tam değil veya açık yara temizlenmemiş ise mikrop kapma olasılığı vardır. Bu yüzden hayvan ısırıklarında önceden önlem alınmalıdır.

Hayvan ısırıklarının çoğu korkutulmuş ya da aç kalmış vahşi hayvanlardan gelir. Ayrıca yabani hayvanlar çok tehlikelidirler. Çünkü kuduz virüsü taşıyabilirler, fakat hangi tür hayvan ısırırsa ısırsın kuduz virüsü için kontrol edilmesi şarttır.

Acil müdahale

Basit ısırıklar; Basit ısırıklara (deri açılmış ama yırtılma şeklinde değil ve hafif kanama) da diğer hafif yaralar gibi müdahale edilmelidir. Yara su ve sabun ile yıkanıp üzerine antibiyotikli bir merhem sürülmeli, ısırılan kişinin son 5 yıl içinde kuduz aşısı olup olmadığı öğrenilmelidir. Eğer aşısı yoksa doktora başvurulmalıdır.

Önemli ısırıklar; Isırık sonucu yara yeri çok derin veya parçalanmış ise ve kanama dinmiyorsa, kanı durdurmak için üzerine tampon yapılmalı ve hemen acil yardım çağrılmalıdır.

Mikrop kapmanın belirtileri; Yara yüzeysel dahi olsa, ısırılmadan sonraki saatler ve günlerde mikrop kapıp kapmadığı yakından izlenmelidir. Şişme, kızarma, cerahatli akıntı veya ağrı varsa derhal doktora başvurulmalıdır. Bazı hastalıklar ısırma veya çizilme yoluyla bulaşabilir. Yara çevresinde şişme ve ağrıdan başka ateş, baş ağrısı veya diğer grip benzeri belirtiler olabilir, bu gibi durumlarda derhal doktora başvurulmalıdır.

İnsan ısırıkları

İnsan ısırığı iki türdür. Birincisi, genelde ısırık olarak tanımlanan alt ve üst dişler arasında kalan etin sıkışmasını ifade eder. İkincisi, kavga ısırığı denen ve çene veya ağza yumruk atan kişinin elini karşı tarafın dişlerinin yırtmasıyla oluşan yaradır. İnsan ısırığı ısırıkların en tehlikelisidir. Çünkü kişiler utançtan veya mahkemeye verilme korkusuyla doktora başvurmaya çekinirler. Ayrıca insanların ağızlarındaki bakteriler çok tehlikeli olabilir. Salya ile yaraya geçen bakteriler vücutta önemli iltihaplara neden olabilirler. Ayrıca ısırık deri altına geçip tendon ve eklemleri de yaralayabilir.

Acil bakım

Eğer, bir insan tarafından ısırılınırsa, derhal doktora müracaat edilmelidir. Kurban ısırığı kesinlikle kendi başına tedavi etmemelidir. Mikrop kapması halinde hastanede uzun süre kalınması gerekebilir, eklem hasarında eklemlerde kalıcı sertlikler ve hatta kesilmeye kadar varan sorunlar çıkabilir. Kanama tampon yaparak durdurulmalıdır, yara su ve sabunla temizlendikten sonra sarılmalıdır. Daha sonra doktora veya acil servise başvurulmalıdır.

Böcek ısırıkları ve sokmaları

Böcek ısırmasının belirtileri deriye zehrin veya diğer maddelerin bırakılmasıyla başlar. Hafif ısırıklarda reaksiyon geçici ve lokaldir. Isırılan yerde bir şişik oluşur, o bölge birkaç saat kaşınabilir ve kısa sürede rahatsızlık geçer. Sivrisinek, pire, sinek, tahtakurusu, karınca gibi böcek ısırıklarıdır. Fakat, zehir, bazı tür örümcek ve akreplerdeki gibi güçlü ise veya kurban arı, eşekarısı ve sokmalarına karşı alerjikse tüm vücudunu etkileyebilir.

Örümcek ısırığı

Kara örümcek (Latrodectus mactans) 1.5 cm. büyüklükte parlak ve siyah renktedir ve genelde midesinde kum saati şeklinde kırmızı bir leke vardır. Kahverengi örümcek (Laxosceles reclusa) uzun bacaklı ve vücudu ortalama 1 cm. civarındadır. Her iki tür de genelde karanlık köşelerde saklanırlar. Kara örümcek ıslak yerleri sever (yaş odun kümeleri, ıslak toprak birikintileri gibi). Kahverengi örümcek ise kuru çevreleri tercih eder. Kara örümceğin ısırığı çok ufak iğne batması gibi bir his yaratır. Bazen ısırılan kişi bunu hissetmeyebilir. Başlangıçta önce hafif bir şişme ve belli belirsiz kırmızı noktacıklar oluşur. Fakat birkaç saat içinde şiddetli bir ağrı ve sertlik belirir.

Üşüme, titreme, ateş, bulantı ve şiddetli karın ağrısı bunları takip eder. Isırık pek ender olarak ölüme neden olur. Kahverengi örümceğin ısırığı önce hafif bir sızı sonra ısırık çevresinde kırmızılık ve 8 saat içinde şiddetli bir karın ağrısı yapar. Isırığın çevresinde içi sıvı dolu bir sivilce belirir, sivilcenin derisi düşer ve kötü, derin bir yara bırakır. Vücudun reaksiyonu hafif ateş ve bulantıdan büyük halsizlik haline kadar değişebilir.

Akrep sokmaları

Bazı akreplerin zehiri öldürücü olabilir. Serin, nemli yerlerde yaşarlar; bodrum, çöplükler ve odunluklar en sevdiği yerlerdir. Genelde akşam serinliğinde ısırırlar. Öldürücü olan türlerle (Centruroides salpturatus) zararsız türleri ayırt etmek çok zor olduğundan, tüm akrep ısırıklarını acil tedaviye almak gerekir.

Arı, Eşek Arısı, Büyük Eşek Arısı, Ateş Karıncası veya Sarıceket sokması

Hymenoptera ailesinden gelen böceklerin zehrine alerjisi olan insan sayısı onda birdir. Böyle alerjisi olan kişilerde ise arının veya Hymenoptera ailesinden gelen bir böceğin sokması acil tedavi gerektiren ölümcül olabilecek ve anafilaktik reaksiyon denilen bir duruma yol açar. Arı sokmasına reaksiyon belirtileri, gözlerin çevresinde, dilde, dudaklarda veya boğazda şişme, nefes almakta zorluk, öksürme ve hırıltı ve vücutta hissizlik ve kramplar şeklinde ortaya çıkar. Ciltte ürtiker görülür. Dil sürçer ve huzursuzluk, zihinde bulanıklık, bulantı hissi ve kusma ve hatta baygınlık olabilir.

Karınca sokması

Karınca sokması yerel kaşıntı ve küçük su toplamış kabarcık ortaya çıkmaktadır. Püstül ve vezikül oluşumunu izler. Karınca sokmasından sonra ikincil enfeksiyonlara engel olmak için bol su ve sabunla yıkanmalı, içi su dolu kabarcık sıkılmamalıdır. Topikal steroidli merhemler ve ağızdan antihistaminikler kaşıntıyı azaltmak için kullanılabilir.

Sivrisinek sokması

Sivrisinek ısırıklarının kaşıntısını hafifletmenin en iyi yolu, antihistamin kremlerdir. Yaraya sirke, buz ya da yatıştırıcı bir krem sürün.

Kene ısırıkları

Keneler, bitler gibi, çeşitli kuş ve hayvan cinslerinin tüyleri arasında yaşarlar. Esas tehlike keneden değil fakat kenenin taşıdığı ve Lyme hastalığı denilen bir hastalığa yol açan bakterilerden gelmektedir. Lyme hastalığı bir cins artrit (eklem romatizması) belirtisi verir ama ayrıca başka tür belirtileri de olabilir. Kenelerin yaşadığı türden sık otluk veya çalılık alanlardan geçilmişse ve ciltte yuvarlak kırmızı lekeler görülürse, iltihap yapabilen kenedeki bakteriden şüphelenilebilir. Kene görünmemiş dahi olsa ısırabilir. Kene ısırıkları viral kökenli Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalığını taşıyabilir. Hastalığın en önemli belirtileri yüksek vücut sıcaklığı, deride kanama, kas, eklem ve baş ağrıları, kusma, mide bulantısı ve ishaldir.

Acil Tedavi

Hafif böcek ısırıkları: Bir arının veya böceğin iğnesi deride kalmışsa, dikkatli şekilde çıkarılmalıdır. Arı iğnelerinin özellikle uçları çıkarılırken daha fazla zehir akıtmamaya dikkat edilmelidir. Hafif böcek ısırmalarında yaranın üstüne karbonat, soğuk, ıslak bir bez veya buz küpleri koyarak acı hafifletilebilir. Hidrokortizonlu merhem veya kalamin losyonu sürerek kaşıntı ve şişme azaltılabilir. Eğer vücut hafif ısırmalara karşı kuvvetli reaksiyon verirse doktora başvurulmalıdır.

Zehirli sokmalar: Kara örümcek, kahverengi örümcek veya akrep sokarsa veya Hymenoptera ailesinden böcek ısırmalarına alerji varsa derhal acil yardım istenmelidir. Acil yardım çağrısında yapılmadan önce aşağıdaki önlemler alınmalıdır:

Isırık kolda veya bacaktaysa, eklemin üstünden (yara ile kalp arasında) sarılır. Bu zehirin yayılmasını durduracak veya yavaşlatacaktır. Sargı derinin hemen altındaki kanın akmasını yavaşlatacak kadar sıkı fakat kol veya bacaktaki kan dolaşımını engellemeyecek kadar da gevşek sarılmalıdır.
Isırığın üzerine soğuk suyla ıslatılmış veya arasına buz konmuş bir bez konur.
Sargı 5 dakika sonra açılmalı fakat kol ve bacak yere doğru sallanır bir durumda bırakılmalı.
Derhal acil yardım çağrılmalı.

Arı sokmalarına karşı kurbanda alerji varsa doktoru kendisine özel bir ilaç paketi hazırlayabilir. Özellikle Hymenoptera ailesinden bir böceğin ısırma olasılığı yüksek olduğu mevsimlerde bu paket bulunmalıdır. Bunun içinde cilt altı iğnesi ve epinefrine (adrenalin) de bulunmalıdır.

Kene ısırığı: Ciltte dolaşan bir kene görülürse, dikkatlice alınmalıdır. Parmakların arasında ezilmemeli, ya ateşe atılmalı ya da iki taş arasında ezilmelidir. Sonra eller yıkanmalıdır. Kene eğer ısırmışsa ve deriye yapışmışsa çekerek çıkartmaya çalışılmamalıdır. Üzerine yağ dökülmesi, kenenin nefes almasını zorlaştıracaktır. Böylece gevşeyen kene cımbızla alınabilir. Kene çıkarıldıktan sonra o bölge su ve sabunla yıkanmalı ve birkaç gün hastalık belirtileri olup olmadığı gözlemlenmelidir.

Yılan Isırmaları

Yılanların çoğu zehirli değildir. Fakat, çıngıraklı yılan, bazı su yılanları ve çamur yılanı, engerek cinsi yılanlar ve daha birçokları da zehirli türler olduğu için hiçbir zaman temas edilmemelidir. Zehirli yılanların çoğunun gözleri çizgi halinde ve ovaldir. Başları ise üçgen biçimindedir ve başlarının her iki yanında gözleriyle burun delikleri arasında ince bir çukurluk vardır. Bunlara topluca çukurlu zehirliler denilmesi de bu nedenledir. Çıngıraklı yılanların ise kuyrukları çevresindeki siyah halkalardan çıngırak gibi bir ses gelir.

Su yılanının ağzının içi beyazımsı pamuk gibi bir tabakayla kaplıdır. Çamur yılanının uzunluğu boyunca kırmızı, sarı ve siyah renkli halkalar vardır.

Acil tedavi

Yılan zehirli değilse ısırık bölgesi temizlenip (en basit şekilde su ve sabun ile yıkanabilir), antibiyotikli merhem uygulanıp sarılmalıdır. Daha sonrasında herhangi bir enfeksiyon riskine karşın gözlenmelidir. Bu tür ısırmalar genelde tehlikeli değildir ama korkutucu olabilir.

Yılanın zehirli olduğundan şüpheleniliyorsa aşağıdaki önlemler alınmalıdır.

Isırıldıktan sonra hemen sakin şekilde uzanılmalı ve mümkünse ısırığın bulunduğu bölge kalbe göre daha alt düzeyde tutulmalıdır. Bu durum zehrin kan dolaşımında yayılmasını geciktirir.
Isırık çevresi kızarıp şişmeye başlar ve ağrı hissedilirse, büyük olasılıkla yılan zehirlidir. Isırık kol veya bacaktaysa, kalple ısırılan bölge arasında ısırığın 4-5 santim üzerinden sıkı bir sargı yapılır. Sargı deri altındaki toplardamar dolaşımını yavaşlatacak kadar sıkı fakat kol ve bacaktaki atardamar dolaşımını engellemeyecek kadar gevşek olmalıdır. Sargı için esnek bir bandaj tercih edilebilir. Kan dolaşımı durdurulmamalıdır. Sargıyı çıkarma işlemi bir doktor tarafından yapılmalıdır.
Yılan ısırması vakalarında kesme işlemi, kesik mikroptan arındırılmadığı takdirde enfeksiyona neden olabileceğinden uygulanmamalıdır.
Hiçbir yılan ısırması vakasında ağızla emme yöntemi kullanılmamalı, varsa özel üretilmiş özütleme pompaları dikkatli ve uzman gözetimi altında kullanılmalıdır.
En kısa sürede acil yardım çağrılmalıdır.
Zehrin tek ve uygun tedavisi türün panzehridir. Yapılan diğer tüm müdahaleler sadece zehrin yayılmasını azaltmaktadır.

Denizanası Sokmaları

Denizanasının çeşitli türleri ve daha başka deniz canlıları dokungaçlarında zehir taşırlar.Dokundukları anda hatta hayvan ölü olduğu durumlarda bile zehirleyebilirler. Acı, ağrı, yara (lezyon) ve kırmızılaşma en önemli belirtilerdir.Kana karışan zehir büyük miktarda ise, nefes darlığı,bulantı, mide krampları ve ruhsal bunalım hissi olur. Daha ciddi sokmalar kas kramplarına, baygınlığa, öksürüğe, kusmaya ve nefes almakta güçlüğe neden olur. Daha seyrek olmakla birlikte ölüme götürecek reaksiyonlar görülebilir.

Acil Bakım

Zehirli Denizanası türünden bir canlının ısırması halinde derhal sudan çıkılmalıdır.Şiddetli ağrı ve kramplar yüzmeyi engelleyip, boğulmaya neden olabilir.
Isırmanın vereceği ızdırabı, sirke, tuz, şeker ve hatta kuru kum serperek hafifletilebilir. Yavaşça bu malzeme yaranın üzerine yayılmalıdır.
Yara temizlendikten 15-20 dakika sonra o bölge deniz suyuyla yıkanmalıdır.Tatlı su kullanılması ve derinin ovalanması daha çok zehir yayılmasına yol açar.
Cilde yapışmış olan dokungaçlar alınmalıdır.Bunun için deniz suyu, kum veya talk pudrası, un veya karbonatla yapılmış bir macun kullanılmalıdır.Artık kalan parçacıklar bıçak veya deniz kabuğu gibi sert kenarlı bir madde ile sıyırılmalıdır.Bu işlemi yaparken mümkünse eldiven takılmalıdır.
hidrokortizon merhemi kullanılır. Bu, kızarıklık ve şişliği hafifletir.Uyuşturucu etkisi olan benzokain gibi bir merhem ağrıyı ve kalemin losyonu kaşıntıyı azaltabilir.Aspirin ve asetominofen yanı gibi hafif analjezikler kullanılabilir.Daha şiddetli ısırıklarda mutlaka doktor tavsiyesi gerekir.