İçeriğe atla

Kürdistan Bölgesel Yönetimi

Page yarı korumaya alındı
Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Irak Kürdistan Özerk Bölgesi sayfasından yönlendirildi)

Bu madde Irak'taki özerk yönetim hakkındadır. bölgenin coğrafi adı için için Irak Kürdistanı sayfasına bakınız.
Kürdistan Bölgesel Yönetimi
هەرێمی کوردستان (Kürtçe)
Herêmî Kurdistan
إقليم كردستان العراق(Arapça)
İklim Kürdistanü'l Irak
Slogan
"An azadî, an azadî"
"Ya özgürlük, ya özgürlük"
Kürdistan Bölgesel Yönetimi haritadaki konumu
Kürdistan Bölgesel Yönetimi konumu
BaşkentErbil (fiilî)
Kerkük (iddia edilen) [1]
En büyük şehirErbil
Resmî dil(ler)Kürtçe [2][3][1]
Arapça[4][5]
Tanınan azınlık dilleriTürkçe
Ermenice
Süryanice[1][6]
DemonimKürt
HükûmetParlamenter cumhuriyet
Neçirvan İdris Barzani
• Başbakan
Mesrur Barzani
• Başbakan Yardımcısı
Kubad Talabani
Revaz Faik
Yasama organıKürdistan Bölgesi Parlamentosu
Tarihçe 
• Özerklik
11 Mart 1970
• Özerkliğin kalkması
Mart 1974
• De facto özerklik
Ekim 1991
• Bölgesel hükûmetin kuruluşu
4 Temmuz 1992
• İlan edilişi
30 Ocak 2005
Yüzölçümü
• Toplam
78.736[7] km2
Nüfus
• 2023[8] tahminî
6.556.752
GSYİH (nominal)2011[9] tahminî
• Toplam
$23,6 milyar
• Kişi başına
$7,700[7]
İGE0.750[10]
yüksek
Para birimiIrak dinarı (IQD)
Zaman dilimiUTC+3
• Yaz (YSU)
UTC+3
Telefon kodu+964
ISO 3166 koduIRQ
İnternet alan adı.krd, .iq
Kürdistan Bölgesel Yönetimi
Şu madde dizisinin bir parçasıdır:
Kürdistan Bölgesel Yönetimi
devlet yapısı
Ulusal semboller
Referandumlar
Hükümet
Parlamento
Kürdistan Parlamentosu
Siyasi partiler
İdari bölümler
Ayrıca bakınız

Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Kürdistan Bölgesi veya Irak Kürt Bölgesel Yönetimi, Irak'a bağlı, anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölgedir. Yaklaşık 40.000 km2'den oluşan idari birim; batıda Suriye, doğuda İran, kuzeyde ise Türkiye ile komşudur. Bölgesel yönetimin başkenti Erbil'dir. Kürdistan Parlamentosu Erbil'de yer almaktadır, ancak Kürdistan Bölgesi anayasası tartışmalı Kerkük kentini Kürdistan Bölgesi'nin başkenti olarak tanımaktadır.[11] Bölgenin nüfusu, 2023 itibarıyla 6.556.752'dir. Resmî dilleri Kürtçe ve Arapça'dır.

Irak'taki Kürtler, 20. yüzyıl boyunca özerklik veya bağımsızlık için hareketlerde bulundular. Bunun sonucunda Irak Kürtleri, Saddam yönetimindeki Irak tarafından Araplaştırma politikasına ve, Halepçe Katliamı gibi, katliamlara maruz kaldılar.[12] Molla Mustafa Barzani ve Saddam Hüseyin arasında 1970 yılında yapılan anlaşma sonucu özerk yönetim kuruldu. 1974'te Saddam Hüseyin tarafından özerklik kaldırıldı ve Kürtler tekrar isyan etti. 1991 yılında tekrar, Kürtler tarafından bölgede tek taraflı özerklik ilan edildi ve Bağdat hükûmeti, Kürdistan Bölgesi'nin özerkliğini Saddam Hüseyin'in devrilmesinden sonra, 2005'te yeni bir Irak anayasası ile tanıdı.[13][14]

Tarihçe

Bölge Osmanlı Kontrolü altındayken 400 yıla yakın bir süre boyunca Kürt Soran Emirliği ve Baban Prensliği yönetimindeydi. Iraklı Kürtler Osmanlı'nın yıkılış döneminde, Eylül 1922 yılında, Şeyh Mahmut Berzenci önderliğinde Kürdistan Krallığı'nı kurdular, ancak bölgeyi mandası altına alan Birleşik Krallık, bölgeye geniş çaplı bir saldırı başlattı ve iki yıl süren saldırılar sonucunda 1924 yılında Kürdistan Krallığı işgal edildi.[15][16]

Daha sonraki süreçte Mustafa Barzani önderliğinde Kürt milliyetçiliği ivme kazandı ve onlarca yıl sürecek çatışmalar başladı. 1943'te Kürt lider Mustafa Barzani Kürdistan'daki Irak polis karakollarına baskın yapmaya başladı. Bunun sonucunda Bağdat hükûmeti bölgeye 30.000 asker gönderdi ve bölgede hakimiyet sağladı. Iraklı Kürt liderler İran'a sığındı.[17]

Mustafa Barzani İran'da Kürdistan Demokratik Partisi'ni kurdu ve İran ile, Sovyetler Birliği'nin desteğini almayı başardı. Sonraki süreçte başarılı bir diplomasi yürüten Barzani, 1960'ların başında İsrailin de desteğini almayı başardı. 1961'den 1970'e kadar Kürtler, Irak hükûmeti ile savaştı, bunun sonucunda Irak Hükûmeti ile özerklik konusunda anlaşıldı.

Irak'ın kuzeyinde bulunan bölge 11 Mart 1970'te Saddam Hüseyin ve Mustafa Barzani arasında yapılan anlaşma sonucu kuruldu. Özerklik anlaşmasına göre Irak'ın kuzeyindeki üç il, yaklaşık 37.000 km²'lik bir bölge, Erbil'de kurulacak bir yerel parlamento tarafından yönetilecekti. Bunun yanı sıra Irak Meclisinde 5 bakan ve başbakan vekili Kürt olacaktı. Kürtçe, ülke genelinde Arapçanın yanı sıra ikinci resmî dil olacaktı.

İran-Irak Savaşı (1980-1988) sırasında bu bölge, merkezî hükûmetin kontrolünden çıkmış, İran saflarında Saddam Hüseyin'e karşı yer almıştı. Saddam Hüseyin savaştan önce anlaşmayı kaldırmış ve 1974'te Kürt bakanları meclisten çıkarmıştı. Bu durum üzerine Kürtler isyan etmişlerdi. Bu durum Irak için çıkan savaşı kötü etkiledi, çünkü Saddam Hüseyin'e karşı Kuzey, İran ile ittifak etmişti.

Birinci Körfez Savaşı (1991) öncesi ve savaş sırasında on binlerce Kürt Mülteci, Türkiye'ye sığındı. Türkiye tarafından kurulan kamplarda Kürt mültecilere sağlık, barınma ve giyim yardımları yapıldı. Saddam Hüseyin devrilip Kürt liderler yeni dönemde söz sahibi olana kadar yurt dışına Türk Pasaportu ile çıktılar.

İkinci Körfez Savaşı (2003) sonrasında Irak'ta Saddam Hüseyin liderliğindeki Baas yönetimi devrilmiş ve Irak federal bir devlete dönüşmüştür. 2005'te halk oylaması ile kabul edilen yeni Irak Anayasası'na göre, Kürdistan Bölgesi federal Irak devleti içinde federe bir Devlet olarak tanınmıştır.[14]

  • Bölgenin 1975 yılına ait bir haritası.
    Bölgenin 1975 yılına ait bir haritası.
  • Bölgenin 1998 yılına ait bir haritası.
    Bölgenin 1998 yılına ait bir haritası.
  • Bölgenin 2009 yılına ait bir haritası.
    Bölgenin 2009 yılına ait bir haritası.

Bağımsızlık referandumu

Ana madde: 2017 Kürdistan Bölgesel Yönetimi bağımsızlık referandumu

Kürdistan Bölgesel Yönetimi Başkanı Mesud Barzani, Ocak 2016'da meclisteki parti temsilcileriyle bir araya geldiği toplantıda, bağımsızlık için referandum komisyonu kurulmasını kararlaştırdıklarını belirtti. Yapılacak referandumun 2016 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçiminden önce yapılması planlanmaktaydı.[18] Ancak IŞİD'in Musul ve Kerkük'e saldırıları,[19] PKK'nin Sincar bölgesinde faaliyetlerde bulunması, PKK'nın bağımsızlık karşıtı olduğuna dair çıkan haberler,[20] Goran Partisi ve bazı muhalefet partileriyle KDP arasındaki siyasi anlaşmazlıklar referandum sürecini erteletti. Gerek Kürdistan Bölgesi Güvenlik Konseyi Müsteşarı Mesrur Barzani'nin "Kürdistan'ın bağımsızlığı önünde artık bir engel kalmadı" şeklindeki açıklaması gerekse KYB ve GORAN'ın KDP ile görüşmelere sıcak baktıklarını açıklaması bağımsızlık sürecinin yakın zamanda yeniden ilerleyebileceğini gösterdi.[21][22]

Irak Kürdistanı ile Kürdistan Bölgesel Yönetimi

Mesud Barzani, 25 Eylül 2017'de referandumun yapılacağını açıkladı.[23] Bu açıklama sonrası Irak Başbakanı Haydar el-Abadi olası bir referandumda toprak bütünlüğünü korumak için askerî müdahaleye hazır olduklarını açıkladı.[24]

25 Eylül 2017 tarihinde gerçekleştirilen referandum sonucunda "Kürdistan Bölgesi ve Kürdistan Bölgesi dışında kalan Kürt yerleşimlerinin bağımsız bir devlet olmasını istiyor musunuz?" sorusuna seçmenlerin %92.73'ü Evet yanıtını verdiler.

Tartışmalı bölgeler ve IŞİD ile savaş

Haziran 2014'te Irak ve Şam İslam Devleti'nin Musul'a saldırmasıyla fiili olarak Bölgesel Kürt Yönetimi de savaşa girmiş; bunun sonucunda Şengal, Kerkük ve Hanekin gibi pek çok şehri IŞİD'den kurtararak ele geçirmiştir.[25]

Ancak Irak ordusu daha sonra bu bölgeleri geri almıştır. Mevcut durumda Irak ve Kürdistan Hükûmeti arasında Tartışmalı olarak kabul edilen, Kerkük, Hanekin, Musul, Diyala, Selahaddin gibi illere Peşmergenin dönüşü kararlaştırılmıştır.[26]

Arma

Kürdistan Bölgesel Yönetimi arması

Bölgenin arması, kanatlarında güneş tutan bir kartaldır. Güneş Kürt bayrağını temsil etmek amacıyla kırmızı, sarı ve yeşil olmak üzere üç renkten oluşur. Kelime "Kürdistan Bölgesel Yönetimi" Kürtçe, Arapça ve İngilizce dillerinde (yukarıdan aşağıya) içinde yazılır.

Coğrafya

İran ve Türkiye sınırı tarafında dağlık bir coğrafi yapı hakimdir. Güneye doğru gidildikçe düzlük ve çöl bir arazi yapısı hakimdir. İran ve Türkiye sınırı boyunca uzanan kuzeydeki dağlık bölgeler, yoğun kar yağışı altındadır.

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin iklim şartları, kuzeydeki topoğrafik ve dağlık yapısı nedeniyle, bölgede bitki örtüsü olarak bozkır ve orman bulunur. Bölgenin kuzeyindeki dağlık bölgede ve tüm İran sınırında kavak, söğüt ve meşe, alıç, kiraz eriği, kuşburnu, dağ elması, ahlat, üvez vb. yabanî ağaçlar ve çayır otları bulunur. Güneyinde ise genelde çöl ağaçları olan hurma ve palmiye ağaçları vardır.

Siyaset

Seçimler

Ana maddeler: Kürdistan parlamento seçimleri (1992), Kürdistan parlamento seçimleri (2005), Kürdistan parlamento seçimleri (2009), Kürdistan parlamento seçimleri (2013) ve Kürdistan başkanlık seçimleri (2009)

Kürdistan Meclisinde 111 adet sandalye bulunmakta ve seçimlere 29 parti katılmaktadır. Bu sandalyelerden 11'i seçim sonuçlarını gözetmeksizin azınlıklara dağıtılmıştır.

İdari bölümler

Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Irak'ın dört ilini (Arapça: محافظة, Muhafaza; Kürtçe: پارێزگا, Parêzga) kontrol altına almaktadır. Bu İllerin her biri toplam 26 olmak üzere ilçelere ve ilçelerde bucaklara ayrılır.

  • Bölgesel Yönetimin kontrolü altındaki iller:
1. Süleymaniye
2. Erbil
3. Duhok
4. Halepçe
  • Büyük Nüfusa Sahip yerleşim yerleri;
1. Zaho
2. Amediye
3. Simele
4. Koysancak
5. Çemçemal

Irak Kürdistan Bölgesi, bu dört ilin yanı sıra, şu anda Irak merkezi hükûmetinin hukuki bir parçası olan Ninova, Kerkük ve Diyala illeri üzerinde de hak iddia etmektedir.[27] Irak ve Şam İslam Devleti'nin Kuzey Irak Taarruzu sonrası Irak ordusunun çekilmesi üzerine Kerkük ve Diyala illerinin kontrolü Kürdistan Bölgesel Yönetiminin Kontrolüne geçmiştir.[28][29][30]

Ekonomi

Kürdistan, Irak'taki en düşük yoksulluk oranlarına sahiptir.[31] Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin ekonomisini tarım, turizm, alışveriş ve petrol ihracatı oluşturur. Kişi başına düşen millî gelir 7.700 dolardır. Bölgede 2.83 trilyon metreküp Doğalgaz yatağı, 45 milyar varil ise Petrol rezervi bulunmaktadır.[32] Başlıca petrol ihracat ortakları arasında İsrail, İtalya, Fransa ve Yunanistan bulunmaktadır.[33][34]

Kürdistan'da faaliyet gösteren önemli şirketler arasında Exxon, Total, Chevron, Talisman Energy, DNO, MOL Group, Genel Energy, Hunt Oil, Gulf Keystone Petroleum ve Marathon Oil bulunmaktadır.[35]

Kürdistan Bölgesi'nde buğday, arpa, tütün, pamuk ve meyve yetiştirilir. Bölgede ayrıca çimento, mermer, demir, nikel, kömür, bakır, altın, kireç üretimi yapılmaktadır. Erbil'de dünyanın en büyük kaya kükürdü yatağı bulunur.[36]

Ulaşım

Süleymaniye Havalimanı

Erbil'deki Erbil Havalimanı ve Süleymaniye'deki Süleymaniye Havalimanı olmak üzere bölgede iki uluslararası havalimanı vardır. Buradan Viyana, Frankfurt, Stockholm, Amsterdam, Dubai, Umman, Ankara ve İstanbul gibi birçok dünya şehrine, haftada 80'den fazla doğrudan uçak seferleri düzenlenmektedir.[37]

Demografi

Bölge halkının çoğu Müslüman'dır ve Sünni mezhebindendir. Bölgede Katolik, Ortodoks, Süryani, Ermeni ve Keldani kiliselerine bağlı Hristiyan azınlık ve sayıları on binlere ulaşan Yezidi ve Ehl-i Hak dini mensupları mevcuttur.[38]

Bölgede resmî düzeyde Kürtçe ve Arapçanın yanı sıra Kürtçenin farklı lehçeleri, Türkçe, Süryanice ve Ermenice dilleri de konuşulmaktadır. Bölgesel Yönetim sınırları içerisinde İngilizce ve Fransızca da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.[39]

Kürdistan Parlamentosu 17 Kasım'ı Türkmen Dili ve Kültürü Günü ilan etmiştir.[40]

Kültür

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin illeri[41]

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin kültürü Mezopotamya kültürü, İslam dini ve geleneksel Arap ve Kürt kültürü etrafında biçimlenmiştir. Buna karşın, Bölge çeşitlilikler içinde yüksek bir kozmopolit toplum ve canlı bir kültüre sahiptir. İslam etkisi Arap ve Kürt kültürünün mimari, müzik, giyim, mutfak ve yaşam tarzında görülebilmektedir.

Müzik ve dans

Kürt kültüründe müzik ve dans çok önemli bir yer teşkil etmekte, özellikle Kürtler arasında yaygın olan dinî inançların ibadet ve kutlama şekillerinde müzik ve dans temel bir rol oynamaktadır. Örneğin Kürt kökenli bir inanç olan Ehl-i Hakk'ın temel ibadeti sırasında müzik ve yüksek sesle söylenen dua ve ilahîler çok önemli bir yer tutarken, zikirleri sırasında da müzik ve dans temeldir. Kürt dinî müziğinde özellikle def ve tambur enstrüman olarak önemli bir yer tutar.[42][43]

Kürt kültüründe dinî karakterde olmayan dans ve müzik de mevcut ve yaygındır. Bayramlar, düğünler gibi her türlü kutlama ve şenlikte Kürtler dans eder ve şarkı söylerler. Kürtlerin bu folklorik danslarının onları komşuları olan diğer etnik kökenlere sahip Müslüman topluluklardan ayırt edebilmekte önemli bir etken olduğu belirtilmiştir. Geleneksel Kürt danslarını birçoğu halk oyunu/halay tarzı olup Balkanlar ve Orta Doğu'daki geleneksel halk oyunlarıyla benzerlik arz eder. Bunlardan bazıları Dilan, Sepe, Geryan, Govend ve Halperke'dir.[44]

Kürt müziği de, genel olarak Kürt kültürü gibi, bölgedeki komşu etnik grupların müzik kültürüyle etkileşime girmiş olsa da, Arap ve İran müziğinden farklı karakterini korumuş, etkileşimler sonucu, temelde Dorian gamı olan, Kürt gamı gerek Arap gerekse İran müzik kültürüne girmiştir.[45][46]

Geleneksel Kürt müziği icra edenler üçe ayrılırlar: çîrokbêj yani hikâyeciler, stranbêj yani şarkıcılar ve dengbêj yani aşıklar (halk ozanları). Kürt hükümdar meclislerinde çalınan resmî, özel bir müzik türü olması sebebiyle genellikle akşam ve gece meclislerinde (toplantı ve sohbetlerinde) çalınan müzikler klasik müzik olarak kabul edilirler; bu türe şevbihêrk denir. Birçok şarkı epik motiflere ve temele sahiptir. İnce bir melankoliye Kürt şarkılarında, özellikle heyran olarak adlandırılan (sevgili) türkülerinde, sıklıkla rastlanır.[43]

Bunların dışında lawje olarak adlandırılan dinî müzik ve özellikle sonbaharda seslendirilen ve payizok olarak anılan şarkılar da vardır. Kürt müziği çok çeşitli enstrümanlar barındırır ki bunlardan birkaçı şunlardır: tambur, buzuk, ud, qernête, şimşal, davul, def.[46]

Kilim ve halılar

Kürt kilim ve halıları, Kürt kültürü ve sanatında önemli bir yer teşkil etmiştir ki Kürtlerin birçok yüzyıldır kilim ve halı üretmekte olduğu tahmin edilmektedir. Bununla birlikte, eldeki koleksiyondaki eski Kürt halıları 18. yüzyıldan kalmadır.[47]

Halıcılık özellikle göçebe Kürtlerde çok yaygındır. Geleneksel olarak, özellikle göçebe Kürtlerde, kadınlar halı ve kilim üretimini boş zamanlarını değerlendirmekte kullanmışlardır. Nitekim bazı araştırmacılar, Kürt halıcılığında son dönemde yaşanan gerilemenin ve üretim azlığının sebeplerinin, bölgedeki siyasi belirsizlik ve sorunların yanı sıra, kadınların boş zamanlarında diğer faaliyetlere daha çok zaman ayırmaya başlaması olduğunu öne sürmüşlerdir.[47]

Kürt halıları genelde bir veya iki kenar bordürü barındırır. Kürt halılarında sıklıkla simetrik düğüm sıraları arasında iki veya daha çok argaç mevcuttur, çok renkli kenar şeritleri yaygındır. Çok renkli bu kenarlar, diğer halıcılık kültürlerinden farklılık arz ettikleri gibi, motifsel açıdan Kürt halılarının üretildiği bölgelere göre de farklılık arz eder: Türkiye'de yapılmış Kürt halılarında balıksırtı oluşturacak şekilde farklı renklerden örülmüş kenarlar yaygınken, İran'da 13 cm veya daha büyük uzunluklarda renk şeritleri daha yaygındır. Kenarların dışında, genel olarak Kürt halılarında motif olarak sekiz köşeli yıldızlar ve benzeri sekiz köşeli şekiller başta olmak üzere çeşitli geometrik şekiller ve Kaplumbağa, Dağ Keçisi, Kuş gibi hayvanların figürleri yaygındır.[47][48]

Kürt mitolojisi

Kürt Mitolojisi, Kürt coğrafyasında yaşamış birbirleriyle dilsel ve kültürel yakınlık bulunan halkların ortak değerleridir. Kürtler İrani bir halk olduğu için, diğer İrani halklarla benzer destan ve hikâyelere sahiptir. Demirci Kawa, Simurg, Mem-u Zin, Rostem-e zal bunlardan bazılarıdır.

İslamiyet öncesi dönemde ise, Zerdüştlük Mitolojisi hakimdir. Kürtler'in İslamiyet, Hıristiyanlık ve Musevilikten önceki dini olan Zerdüştlük, M.Ö. 660-583 yılları arasında yaşamış olan Zerdüşt tarafından kurulmuştur. Medler zamanında bölgesel bir din iken, Pers İmparatorluğu döneminde resmî din olmuştur ve resmîyetini Sasaniler'in yıkılmasına kadar korumuştur. Zerdüşt, Medler'in Magi aşiretine mensuptur ve Urmiye yakınlarındaki Rey şehrinde doğmuştur.[49]

Zerdüştlük, Kürtler tarafından benimsenmiştir. Öyle ki; Zerdüştlüğün en kutsal üç büyük ateş tapınağından biri olan Azarguşasp Tapınaği Doğu Kürdistan'daki Kürt şehri olan Bicar'ın kuzey bölgesindeki kutsal Ganzak'ta (Günümüzde Takab) inşa edilmiştir. Kutsal ateş tapınaği, daha sonraları yerli inançların ibadet yeri hâline gelen Auzhdiş-takara yani "Avatarlar Tapınağı"na dönüştürülmüştür. Tapınağin kalıntıları hala ayaktadır.

Kürtler tarafından benimsenen, Zerdüştlük inancına göre bazı Tanrı ve Tanrıçalar şunlardır:

  • Aesma Daeva: Şehvet ve öfkenin, gazap ve intikamın iblisi. Şiddet ve savaşın insanlaşmış hâli.
  • Ahura Mazda: Bilgeliğin Tanrısı, yüce bir Tanrı olarak geçer. Dünyayı ve cennetleri yarattı, ayrıca Zurvan'ın oğluydu.
  • Asiman: Gökyüzü tanrısı.
  • Mah: Ay tanrısı
  • Fravashis: Koruyucu melekler.
  • Dev: Kocaman bir güce sahip olan bir iblis, acımasız ve ahlaksız bir savaş tanrısı.
  • Bahram: Gezegenlerin ve zaferin tanrısı
  • Indar: Savaşın, cesaretin tanrısı

Günümüzde ise Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ilk Zerdüşt Kürtler ibadethanesi açılmıştır ve tahmini Zerdüşt Kürt sayısının 100.000 olduğu ve hızla arttığı iddia edilmiştir.[50]

Kürt sineması

20. yüzyılın sonlarında ilk eserlerini vermeye başlayan Kürt sineması için tanınmış Kürt yönetmen ve sinemacı Bahman Ghobadi "doğum yapmasına yardımcı olunması gerekilen..." "hamile bir kadın" benzetmesi yapmıştır.

İlk Kürt filmi olan 1926 çıkışlı Zare filmi, Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin film stüdyosu olan Armenfilm tarafından üretildi. Hamo Beknazaryan'ın yönetmenliğini yaptığı film, genç bir Yezîdî Kürt kızı olan Zare'nin, Ekim Devrimi arifesinde çoban Saydo'ya olan sevgisini konu alır. Film, Kürt sinemasının klasikleri arasında yer alır.[51] Günümüzde Kürdistan Bölgesinde yerel Film festivalleri ve Kısa Film yarışmaları düzenlenmektedir.[52]

Mutfak

Ayrıca bakınız: Kürt mutfağı

Bölgede Kürt, Arap ve Türk mutfağı oldukça tutulmaktadır. "Fast food" ve döner lokantaları bölgenin hemen her yerinde bulunabilmektedir. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlar, pirinç ve bulgurdur.

Fıreydin, Suryaz, Mehir, Büryan, İçli Köfte, Mumbar, Ur, Ser, Kaburga dolması, Şam Böreği, Perde Pilavı, Çiğ köfte gibi yemekler Kürt ve bölge Mutfağının Vazgeçilmezleri arasında yer almaktadır.[53]

Giyim

Bölgede giyim bakımından bir zorlayıcılık yoktur. Bölgede Erkeklerin birçoğu yöresel Kürt kıyafeti Şal u Şepik giyerler. Bu giyim biçimleri, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin çok sıcak ve nemli veya çok soğuk olan iklimine göre değişmektedir.

Bölgedeki Kürt kadınlarının giyim tercihi arasında Kiras ve Sermil yaygındır. Erbil'de Yöresel Kürt Kadın kıyafetleri olan, Kiras û Sermil, Xiftan ve Kiras defileleri düzenlenmektedir.[54]

Spor

Bölgedeki popüler spor dalları futbol, boks, güreş ve basketboldur.

Bölgeyi futbolda temsil eden takım, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmayan ve özerk olan ülkeler için spor organizasyonlarına katılmaktadır. Ayrıca NF-Board tarafından düzenlenen FIFA üyesi olmayan takımların katıldığı VIVA Dünya Kupası'nda mücadele etmektedir. Kürdistan Milli Takımı 2012 yılında finalde, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetini yenerek şampiyon olmuştur.[55]

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ndeki futbol ligi, Kürdistan Premier Ligi'dir. Kürdistan Bölgesel Yönetimi Futbol Federasyonu tarafından denetlenmekte olup FIFA veya herhangi bir konfederasyon tarafından resmî olarak tanınmamaktadır. Bu nedenle kendi kıta veya kıtalararası müsabakalarında mücadele edememektedir. Erbil Sc, Zakho Fc ve Duhok Sc, Kürdistan Premier Lig'in önemli takımlarıdır.

Makwan Amirkhani, Ali Qaradagh, Serdar Altaş gibi bazı boksörler Uluslararası Turnuvalar'da bölgeyi temsil etmektedir.[kaynak belirtilmeli]

Şehirler

Irak Kürdistan Bölgesi, artan kentsel nüfusa rağmen hâlâ önemli bir kırsal nüfusa sahiptir.

Nüfuslarına göre Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin en büyük şehirleri

Erbil
Erbil
Süleymaniye, Irak
Süleymaniye

 Sıra Şehir İl Nüfus

Duhok
Duhok
Raniye
Raniye

1 Erbil Erbil (il) 1.400.000
2 Süleymaniye Süleymaniye (il) 725.000
3 Duhok Duhok (il) 350.000
4 Raniye Süleymaniye (il) 200.836
5 Zaho Duhok (il) 190.000
6 Şeklave Erbil (il) 124.628
7 Halepçe Halepçe ili 120.000
8 Revandiz Erbil (il) 102.399
9 Çemçemal Süleymaniye (il) 100.000
10 Köysancak Erbil (il) 100.000
Ana madde: Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ndeki şehirler listesi

Göçmenlik

2003 yılında Saddam Hüseyin rejiminin devrilmesinden bu yana, Irak Kürdistanı'nda özellikle Kürtler, Süryaniler, Ermeniler, Mandanlar, Şabaklar ve Romanlar'ın göçüne tanıklık etti.[kaynak belirtilmeli] İstikrar ve güvenlikten dolayı, Kürdistan bölgesine göç edilmekte. Irak Kürdistanı ile Türkiye arasındaki yaygın ekonomik faaliyetler, Türklerin Irak Kürdistanı'nda iş aramasına fırsat verdi. 2009 yılında, Kürt başkentli merkezi bir Kürt gazetesi, yaklaşık 50.000 Türk'ün artık Kürdistan'da yaşadığının tahmin edildiğini bildirdi.[56] Bangladeş, Hindistan ve Pakistan'dan gelen göçmenler hakkında da raporlar yayınlanmıştır.

Eğitim

Ayrıca bakınız: Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ndeki üniversiteler listesi

Bölgesel yönetimin kuruluşundan önce, ilköğretim ve ortaöğretim neredeyse tamamen Arapça olarak öğretildi. Yükseköğretim ise her zaman Arapça olarak öğretildi. Bu durum ancak Kürdistan özerk bölgesinin kurulması ile değişmiştir. İlk uluslararası okul olan Choueifat Uluslararası İngiliz Koleji, 2006 yılında Irak Kürdistanı'nda şubesini açmıştır. Diğer uluslararası okullar da açıldı ve Kürdistan'da İngiliz Uluslararası Okullar Eylül 2011'de Süleymaniye'de planlı bir şekilde açılmıştır.

Bölgede yer alan üniversiteler:[57]

Enstitü İnternet Adresi Kuruluş Tarihi Öğrenci Sayısı
Selahaddin Üniversitesi (SU) http://www.suh-edu.com8 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1968 7,048 (2007)
Halepçe Üniversitesi https://web.archive.org/web/20130716233005/http://halabjau.com/ 2011 (?)
Süleymaniye Üniversitesi (US) http://univsul.edu.iq/ 26 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1968 (3,067) (2006)
Duhok Üniversitesi www.uod.ac14 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1992 1,689 (2007)
Koya Üniversitesi (KU) www.koyauniversity.org14 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2003 (?) (2006)
Kürdistan Üniversitesi www.ukh.ac18 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2006 400 (2006)
Irak Amerikan Üniversitesi - Süleymaniye http://www.auis.edu.iq/ 24 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2007 50 (2007)
Erbil Medikal Üniversitesi (HMU) www.hawlermu.org 2006 (?) (2006)
İş ve Yönetim Üniversitesi (BMU) www.bmu-me.net 2007 (?) (2007)
SABIS Üniversitesi www.sabisuniversity.net 15 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2009 (?) (2009)
Cihan Üniversitesi www.cihanuniversity.org 2007 (?)
İngiliz Kraliyet Üniversitesi www.broyalu.com 16 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ? (?)
Erbil Bilgi ve Teknoloji Üniversitesi (özel) hpust.com7 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ? (?)
Tişk Üniversitesi www.tiu.edu.iq 22 Nisan 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2008 (?)
Soran Üniversitesi http://www.soran.edu.iq/ 24 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2009 2200 (2011)
Nevruz Üniversitesi www.nawrozuniversity.com 2004 (?)
Human Development Üniversitesi http://uhd.edu.iq/ku/index.php/en/ 28 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ? (?)
Zaho Üniversitesi http://www.uoz.ac/ 26 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2010 (?)
Amerikan Üniversitesi Duhok Kürdistan http://audk.edu.krd/ 26 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2014 (?)
Süleymaniye Politeknik Üniversitesi http://spu.edu.iq/index.php/en/ 26 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1996 (?)
Bilgi Üniversitesi Knowledge University Erbil-Iraq (knu.edu.iq) 2009 4000
Erbil Katolik Üniversitesi https://cue.edu.krd/ 15 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2015 276

Ordu

Ana madde: Peşmerge

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin askerî gücü Peşmerge'dir. Irak Anayasası'na göre Peşmerge, güvenlik yan kuruluşlarıyla birlikte Kürdistan Bölgesi'nin güvenliğinden sorumludur. Peşmerge'ye bağlı kuruluşlar arasında Asayiş (istihbarat teşkilatı), Parastin u Zanyarî (istihbarat yardım teşkilatı) ve Zeravani (Jandarma teşkilatı) bulunmaktadır.[58][59]

Peşmerge'nin tarihi 18. yüzyıla kadar uzanır. Osmanlılar ve Safeviler altında bir askeri sınır muhafızı olarak tarih sahnesine çıktı ve 19. yüzyılda iyi eğitimli, disiplinli bir gerilla gücüne dönüştü. Özgür Kürt devleti hedefine ulaşmayı amaçlayan bağımsızlıkçı Kürt hareketinin silahlı bir birimidir. 2003'te başlayan Irak Savaşı'nda ABD ile birlikte koalisyon güçlerine eşlik etmiştir. 2003 yılında Saddam Hüseyin'in devrilmesiyle birlikte Kürdistan Bölgesel Yönetimi Ordusu olarak resmiyet kazanmıştır.

Kürt Mahabad Cumhuriyetinde'de Peşmerge tabiri kullanılmıştır. Peşmerge, Kürdistan ve Irak'ın diğer bölgelerindeki güvenliğinde hayati bir rol oynadı. Peşmerge aynı zamanda anti-terör operasyonları için Bağdat ve Anbar illerinde de konuşlandırılmıştır. Kürdistan Bölgesi, Irak Anayasası'na göre kendi ordusuna sahiptir ve yasalara göre merkezî Irak ordusunun Kürdistan Bölgesine girmesine izin verilmez.

Kaynakça

  1. ^ a b c "Irak Kürdistan Bölgesi Anayasası" (PDF). 2008. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Haziran 2012. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 22 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ağustos 2024. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2024. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2015. 
  7. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 26 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2021. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2024. 
  9. ^ "Kurdistan Region Statistics Office" (PDF) (İngilizce). Krso.net. 2013. 11 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2015. 
  10. ^ "Iraq Human Development Report 2014" (PDF). s. 29. 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2019. 
  11. ^ "Kurdistan: Constitution of the Iraqi Kurdistan Region". 14 Nisan 2004. 14 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2019. 
  12. ^ Iraqi Kurdistan in Middle Eastern politics. Alex Danilovich. Abingdon, Oxon. 2017. ISBN 978-1-315-46840-2. OCLC 963934441. 
  13. ^ "Iraq Timeline: Since the 2003 War". United States Institute of Peace (İngilizce). 13 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021. 
  14. ^ a b Mehmet Dalar, "Kendi Kaderini Tayin Hakkı Kavramı, Federasyon ve Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi" 24 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 32, Yıl: 2015, s. 33 ve devamı
  15. ^ ari R. Rostami (2019). Kurdish Nationalism on Stage: Performance, Politics and Resistance in Iraq. Bloomsbury Publishing. p. 67. ISBN 978-1788318709. 
  16. ^ E. O'Ballance (1995). The Kurdish Struggle, 1920-94. Palgrave. p. 20. 
  17. ^ Gordon W. Rudd (2004). Humanitarian Intervention - Assisting the Iraqi Kurds in Operation PROVIDE COMFORT, 1991. Washington, D.C.: Department of the Army. p. 12. 
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2016. 
  19. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2016. 
  20. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2016. 
  21. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2016. 
  22. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2016. 
  23. ^ "Barzani: Kimsenin sözünü dinlemeyin, referanduma gidiyoruz". 17 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2017. 
  24. ^ "Irak Başbakanı İbadi: Referanduma Askeri Müdahaleye Hazırız!". 17 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2017. 
  25. ^ http://m.hurriyet.com.tr/isid-musulda-kontrolu-ele-gecirdi-26581252
  26. ^ Kerkük. 22 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2021. 
  27. ^ Bartu, Peter (2010). "Wrestling With the Integrity of A Nation: The Disputed Internal Boundaries in Iraq". International Affairs. 6. Cilt 86. 
  28. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2016. 
  29. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2016. 
  30. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2016. 
  31. ^ "Nearly 25 percent of Iraqis live in poverty". NBC News (İngilizce). 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2021. 
  32. ^ "The Kurdish opening". The Economist. 3 Kasım 2012. ISSN 0013-0613. 22 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2021. 
  33. ^ https://www.ft.com/content/150f00cc-472c-11e5-af2f-4d6e0e5eda22. 23 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2021.  |başlık= dış bağlantı (yardım)
  34. ^ Swint, Brian (13 Haziran 2014). "New oil pipeline boosts Iraqi Kurdistan, the region made of three northern provinces". Washington Post (İngilizce). ISSN 0190-8286. 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2021. 
  35. ^ Oil (PDF). 9 Kasım 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2021. 
  36. ^ http://www.kurdistancorporation.com/Oil_and_gas.htm. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2021.  |başlık= dış bağlantı (yardım)
  37. ^ http://www.krg.org/articles/detail.asp?lngnr=12&smap=03010800&rnr=145&anr=18621 9 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kürdistan Bölgesel Yönetimi Resmi Web Sitesi
  38. ^ http://www.institutkurde.org/products/details/691/ 2 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. François-Xavier Lovat, Kurdistan Land of God
  39. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 29 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2015. 
  40. ^ "Dışişleri Bakanlığı "17 Kasım Türkmen Kültürü ve Dili Günü"nü kutladı". www.konhaber.com. 18 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2022. 
  41. ^ "Map of area of Kurdistan Region & its Governorates". www.krso.net. 19 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2016. 
  42. ^ Mir-Hosseini, Ziba (1996). "Faith, Ritual and Culture among the Ahl-e Haqq". Kurdish Culture and Identity. Zed Books Ltd. ISBN 1856493296. 
  43. ^ a b Kurdish Music. 
  44. ^ Bois, Th. (2009). "Kurds, Kurdistān". P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel ve W.P. Heinrichs (Ed.). Encyclopaedia of Islam. 
  45. ^ https://web.archive.org/web/20150527053832/http://www.medieval.org/music/world/kurd.html.  |başlık= dış bağlantı (yardım)
  46. ^ a b "Kurdish Music". web.archive.org. 19 Eylül 2014. 19 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  47. ^ a b c Eagleton, William (1996). "Kurdish Rugs and Kelims: An Introduction". Kurdish Culture and Identity. Zed Books Ltd. ISBN 1856493296. 
  48. ^ Izady, Mehrdad R. (1992). The Kurds: A Concise Handbook. Taylor & Francis. s. 46. 
  49. ^ Herodot Tarihi,1.kitap sayfa 132. 
  50. ^ "'IŞİD yüzünden Kürtler Zerdüşt oluyor". web.archive.org. 7 Mayıs 2015. 7 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  51. ^ "Top Ten Origins: Russia's Relations with the Kurds | Origins: Current Events in Historical Perspective". web.archive.org. 5 Ocak 2020. 5 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  52. ^ "Sinemada Akımlar". web.archive.org. 29 Nisan 2015. 29 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  53. ^ "K24 ÖZEL -Kürt mutfağında rekabet". www.kurdistan24.net. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  54. ^ Şafak, Yeni (1 Mart 2014). "Kürt kıyafetleri defilesi gerçekleştirildi". Yeni Şafak. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  55. ^ "Kürdistan, KKTC'yi 2-1 yendi - Timeturk Haber". www.timeturk.com. 10 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  56. ^ "An unusual new friendship". The Economist. 19 Şubat 2009. 26 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2013. 
  57. ^ http://www.krg.org/articles/detail.asp?rnr=146&lngnr=12&smap=03010900&anr=18691 9 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bölgesel Yönetim Web Sitesi, Eğitim
  58. ^ "Irak Anayasası" (PDF). 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  59. ^ "وزارة البيشمركة". web.archive.org. 12 Ocak 2015. 12 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2022. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Vikigezgin'de :en:Iraqi Kurdistan ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kürdistan_Bölgesel_Yönetimi&oldid=34198817" sayfasından alınmıştır