Hyspaosines
| Hyspaosines | |
|---|---|
 Hyspaosines'in kral olarak sikkesi, Charax Spasinu'de 126/5 MÖ tarihinde basılmıştır | |
| Harakini Kralı | |
| Hüküm süresi | y. 141–124 MÖ |
| Sonra gelen | Apodakos |
| Babil Kralı | |
| Hüküm süresi | 127 MÖ |
| Önce gelen | I. Erdevân |
| Sonra gelen | I. Erdevân |
| Doğum | y. 209 BC |
| Ölüm | 11 Haziran 124 MÖ |
| Eş(ler)i | Thalassia |
| Babası | Sagdodonacus |
Hyspaosines (Aspasine olarak da yazılır) Güney Mezopotamya'da bulunan Harakini krallığının kurucusudur. Başlangıçta Kral IV. Antiohos (h. 175-164 MÖ) tarafından tahta çıkarılan bir Selefkî satrapıydı ancak Selefkîlerin İran ve Babil'deki otoritesinin yıkılması ve ardından Partlara geçmesinin ardından MÖ 141'de bağımsızlığını ilan etmiştir. Hyspaosines, MÖ 127 yılında kısa bir süre Part şehri Babil'i işgal etti ve kayıtlarda kral (šarru) olarak kaydedildi. Ancak M.Ö. 124'te Part egemenliğini tanımak zorunda kalmıştır. Aynı yıl ölmüş ve yerine küçük oğlu Apodakos geçmiştir.
İsim ve geçmiş
[değiştir | kaynağı değiştir]İran kökenli[1] Hyspaosines'in adı, Farsça[2] veya Baktarça[3] kökenli Helenleştirilmiş[2] bir isimdir ve muhtemelen Eski İran vispa-čanah ("her şeyi takdir eden") kelimesinden türemiştir.[4] Hyspaosines'in babası Sagdodonacus'un görünüşe göre Baktriya kökenli bir soyadı vardı ve kendisi de muhtemelen Baktriya kökenliydi.[4] Persis'in yerel hanedanlarına (frataraka) hizmet etmişti; bu hanedanlar Yunan Selefkî otoritesinden bağımsız olarak otuz yıl boyunca hüküm sürmüş ve hatta Harakini bölgesini kısa bir süreliğine ele geçirebilmişlerdi.[5] Selefkî hükümdarı IV. Antiohos (h. 175-164 MÖ sonunda Persis ve Harakinin üzerinde Yunan otoritesini yeniden tesis etmeyi başarmış[5] ve generali Noumenios'u Harakini valisi olarak atamıştır.[6]
Valiliği
[değiştir | kaynağı değiştir]
Harakini'nin başkenti İskenderiye, başlangıçta Makedonya hükümdarı Büyük İskender tarafından, doğu başkenti Babil için önemli bir ticaret limanı olarak şehri kullanma niyetiyle kurulmuştu.[2] Ancak şehir beklentileri asla karşılayamadı ve MÖ 3. yüzyılın ortalarında seller nedeniyle yıkıldı.[2] Şehir, IV. Antiohos'un saltanatına kadar yeniden inşa edilmedi ve Antiochia olarak yeniden adlandırıldı.[2] Şehir MÖ 166/5 yılında tamamen restore edildikten sonra, IV. Antiohos, Hyspaosines'i Antiochia ve çevresinin valisi (eparch) olarak atadı.[2]
Bu dönemde Antiochia, MÖ 163'te IV. Antiohos'un hastalıktan erken ölümüne kadar kısa bir süre gelişti ve bu durum Selefkî otoritesinin imparatorluk genelinde zayıflamasına neden oldu.[2] Selefkîlerin zayıflamasıyla birlikte imparatorluk içindeki günümüzde Güney İran'daki Huzistan eyaletinin büyük bir bölümünde yer alan Harakini'nin komşu bölgesi Elamais gibi birçok siyasi birim bağımsızlığını ilan etti.[2] Hyspaosines, artık az çok bağımsız bir hükümdar olmasına rağmen, Selefkîlerin sadık bir tebaası olarak kaldı.[2] Hyspaosines'in Selefkî valisi olarak kalma konusundaki istekliliği muhtemelen Antiochia ile Seleukia arasındaki karlı ticaretin kesintiye uğramasını önlemekten kaynaklanıyordu.[2]
Hükümdarlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Selefkîler, İran Part İmparatorluğu tarafından ağır yenilgilere uğratılmıştı; MÖ 148/7'de Part kralı I. Mithridatis (h. 171-132 MÖ) Medya ve Atropatena'yı fethetti ve M.Ö. 141'de Babil'in mülkiyetine geçti.[7] Olaylar Babil astronomi günlüklerinde kayıtlıdır.[8] Partların tehdidi ve yakınlığı Hyspaosines'in bağımsızlığını ilan etmesine neden oldu.[2] MÖ 127'de I. Mithridatis'in oğlu ve halefi II. Fraates, doğudaki göçebelerle yaptığı savaş sırasında beklenmedik bir şekilde öldü.[9][10] Hyspaosines, Akadca kayıtlarında kral (šarru) olarak kaydedildiği gibi, Babil'i ele geçirerek durumdan yararlandı.[11] Şehir üzerindeki hakimiyeti kısa sürdü; MÖ 127 Kasım ayının başlarında Part generali Timarchus şehri geri aldı.[12]
Buna rağmen Hyspaosines'in birlikleri MÖ 126'ya kadar Babil bölgesini yağmalamaya devam etti.[12] Ancak MÖ 124'te Hyspaosines Part egemenliğini kabul etti ve Harakini'yi bir vasal olarak yönetmeye devam etti.[13] Babil'deki Part generaliyle yazışarak ona Part hükümdarı II. Mithridatis'in (h. 124-91) Elamais'i yendiğini bildirdi.[14] Ayrıca Arsakes'in tahta tahtını da tanrı Bel'e bir hediye olarak Partlara geri verdi.[14] Astronomi günlükleri, kralın MÖ 3 Haziran 124'te hastalandığını ve MÖ 11 Haziran 124'te[15] 85 yaşında öldüğünü bildiriyor.[16] Yaşı, çok yaşlı yaşta ölen yöneticilerin bir listesini veren 2. yüzyıl Romalı tarihçi Lukianos tarafından bildirilmiştir.[17]
Kendisinden sonra yerine kraliçe Thalassia'nın küçük oğlu Apodakos geçti.[6] Part komutanı Sindates, Harakini valisi olarak atandı.[6]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Hansman 1991, ss. 363–365; Eilers 1983, s. 487; Erskine, Llewellyn-Jones & Wallace 2017, s. 77; Strootman 2017, s. 194
- ^ a b c d e f g h i j k Hansman 1991, ss. 363–365.
- ^ Curtis 2007, s. 11.
- ^ a b Shayegan 2011, s. 153.
- ^ a b Shayegan 2011, s. 161.
- ^ a b c Shayegan 2011, s. 168.
- ^ Curtis 2007, ss. 10–11; Bivar 1983, s. 33; Garthwaite 2005, s. 76; Brosius 2006, ss. 86–87
- ^ Schuol 2000, ss. 28-40.
- ^ Shayegan 2011, s. 150–151.
- ^ Dąbrowa 2012, s. 170.
- ^ Shayegan 2011, ss. 111, 150–151.
- ^ a b Shayegan 2011, s. 111.
- ^ Shayegan 2011, s. 114.
- ^ a b Shayegan 2011, s. 117.
- ^ Schuol 2000, s. 40.
- ^ Shayegan 2011, s. 154.
- ^ Harmon, A.M. (2018). "Lucian: Long Lives (Macrobii) (16)". Attalus. 27 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- Genel
Antik çalışmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Plinius Doğa Tarihi, VI 139
- Lukianos, Macrobii.
- Babil astronomi günlükleri (şu anda British Museum'da ve özel bir koleksiyonda bulunmaktadır. Aşağıdaki çivi yazılı metinler Hyspaosines'e atıfta bulunmaktadır: British Museum nos 33461, 3386, 55070, 45699, 34274, 45708, 45693, 45853, 33024). Bunlar Abraham Sachs, Hermann Hunger'da yayınlanmıştır: Astronomical Diaries and Related Texts from Babylon, III, Diaries from 164 BC. to 61 B.C. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Vienna 1996, 3-7001-2578-X, pp. 216–282. Özel koleksiyondaki tablet T. G. Pinches tarafından yayınlanmıştır: Babylonian and Oriental Record, Vol. IV, Londra 1890, 131-141 online.
Modern çalışmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bivar, A.D.H. (1983). "The Political History of Iran Under the Arsacids". Yarshater, Ehsan (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 21-99. ISBN 0-521-20092-X.
- Brosius, Maria (2006), The Persians: An Introduction, London & New York: Routledge, ISBN 978-0-415-32089-4
- Curtis, Vesta Sarkhosh (2007), "The Iranian Revival in the Parthian Period", Curtis, Vesta Sarkhosh and Sarah Stewart (Ed.), The Age of the Parthians: The Ideas of Iran, 2, London & New York: I.B. Tauris & Co Ltd., in association with the London Middle East Institute at SOAS and the British Museum, ss. 7-25, ISBN 978-1-84511-406-0
- Dąbrowa, Edward (2012). "The Arsacid Empire". Daryaee, Touraj (Ed.). The Oxford Handbook of Iranian History. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-987575-7.
- Erskine, Andrew; Llewellyn-Jones, Lloyd; Wallace, Shane (2017). The Hellenistic Court: Monarchic Power and Elite Society from Alexander to Cleopatra. The Classical Press of Wales. ISBN 978-1910589625.
- Eilers, Wilhelm (1983). "Iran and Mesopotamia". Yarshater, Ehsan (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 481-505. ISBN 0-521-20092-X.
- Garthwaite, Gene Ralph (2005), The Persians
, Oxford & Carlton: Blackwell Publishing, Ltd., ISBN 978-1-55786-860-2. - Galier, P.L.; P. Lombard, K.M. al-Sindi (2002): Greek Inscriptions from Bahrain, In: Arabian archaeology and epigraphy, 13, pp. 223–26 the Inscription from Bahrain (pdf)
- Hansman, John (1991). "Characene and Charax". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Volume V/4: C̆es̆tīya–Chinese-Iranian relations VIII (İngilizce). Londra ve New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 363-365. ISBN 978-0-939214-71-6.
- Schuol, Monika (2000), Die Charakene: ein mesopotamisches Königreich in hellenistisch-parthischer Zeit [The State of Characene: One Mesopotamian Kingdom in the Hellenic-Parthian Times] (Almanca), Stuttgart: Steiner, ISBN 3-515-07709-X.
- Shayegan, M. Rahim (2011). Arsacids and Sasanians: Political Ideology in Post-Hellenistic and Late Antique Persia. Cambridge University Press. ISBN 9780521766418.
- Strootman, Rolf (2017). "Imperial Persianism: Seleukids, Arsakids and Fratarakā". Strootman, Rolf; Versluys, Miguel John (Ed.). Persianism in Antiquity. Franz Steiner Verlag. ss. 177-201. ISBN 978-3515113823.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bosworth, C. E. (1985). "ʿArab i. Arabs and Iran in the pre-Islamic period". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Volume II/2: Anthropology–ʿArab Moḥammad (İngilizce). Londra ve New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 201-203. ISBN 978-0-71009-102-4.
- Hansman, John F. (1998). "Elymais". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Volume VIII/4: Elam VI–English IV (İngilizce). Londra ve New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 373-376. ISBN 978-1-56859-053-0.
- Schippmann, K. (1986). "Arsacids ii. The Arsacid dynasty". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Volume II/5: Armenia and Iran IV–Art in Iran I (İngilizce). Londra ve New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 525-536. ISBN 978-0-71009-105-5.