Hoşyar Kadın Çeşmesi
 Çeşmenin ön cephesinden bir görünüm (Kasım 2018) | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Huşyar Kadın Çeşmesi |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Tür | Çeşme |
| Konum | Beyoğlu, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 41°02′25″K 28°58′25″D / 41.04028°K 28.97361°D |
| Tamamlanma | 1840 ya da 1841 |
| Sahip | Vakıflar Genel Müdürlüğü |
| Teknik ayrıntılar | |
| Yapı sistemi | Kâgir |
| Malzeme | Taş · tuğla · mermer |
Hoşyar Kadın Çeşmesi ya da Huşyar Kadın Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un eşi Hoşyar Kadın tarafından, kitâbesine göre "ölen kızı Mihrimah Sultan'ın ruhu için" 1840 ya da 1841 yılında yaptırıldı. Zaman içerisinde çeşmenin teknesi, yol hizasının altında kaldı. Günümüzde mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğünde olan ve suyu akmayan çeşmenin bir bölümü yıkık hâldedir.
Kesme taştan inşa edilmiş dikdörtgen planlı kâgir bir yapı olan çeşmenin ön yüzü mermer kaplıdır. Arka kısmında, moloz taş ile tuğladan yapılmış tonozlu deposu bulunur. Dikdörtgen şeklinde ve üzerinde birtakım kabartma süslemelerin olduğu ayna taşının yer aldığı dikdörtgen nişin her iki yanında birer pilaster vardır. Alttan ve üsten birer silme, her iki yanından ise dörder oyuğa sahip birer pilasterle sınırlanan alınlıkta, beş satır ve iki sütun hâlinde çeşmenin kitâbesi yazılıdır. Alınlığın ortasında konumlanan elips şeklindeki madalyonda Abdülmecid'in tuğrası yer alır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un[a] eşlerinden Hoşyar Kadın tarafından, kitâbesine göre "ölen kızı Mihrimah Sultan'ın ruhu için" 1840 ya da 1841 yılında[b] yaptırıldı.[1][3][4] Çeşmenin suyu, Pangaltı'dan ayrılan Kurtuluş kolu ile Kasımpaşa'ya giden kolların üçüncüsünden geliyordu.[5] İbrahim Hilmi Tanışık 1945 tarihli eserinde, çeşmenin bir evin altında kaldığını ve teknesinin yere gömülü olduğunu aktarmıştı.[1]
10 Kasım 1973'te alınan 7478 sayılı karar doğrultusunda çeşme, 2 Ekim 1977'de T.C. Resmî Gazete'de yayımlanan yazıda yer alan Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından "korunması gereken tarihî eser" olarak tanımlanan taşınmazlar arasında listelendi.[6] Günümüzde mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğünde olan ve suyu akmayan çeşmenin bir bölümü yıkık hâldedir.[5]
Konumu ve mimarisi
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
İstanbul'un Beyoğlu ilçesinin Hacıahmet Mahallesi'nde, Pir Hüsamettin Sokağı'nda konumlanan 21,35 m2lik tapu alanına sahip bir duvar çeşmesidir.[7][8] Kesme taşla inşa edilmiş kâgir yapının kuzeybatıya bakan ön yüzü mermerle kaplıdır ve günümüzde beyaz üzerine kahverengi boya uygulaması vardır.[4][9] 2,68 m genişliğindeki ön cephe, depodan 0,62 m ileri taşar.[5] Ön cephenin her iki yanında yer alan 0,26 m genişliğindeki dikdörtgenler prizması şeklindeki iki pilaster, 1,02 m genişliğinde ve 0,41 m kalınlığındaki nişi meydana getirir.[4][5] Nişin içindeki 0,81 m genişliğindeki dikdörtgen biçimli ayna taşını çevreleyen silmenin her iki yanı ile üst kısımlarında zikzak, her iki üst köşesindeki 0,16 × 0,15 m ölçülerindeki kartuşlarda ise iç içe geçmiş yapraklardan meydana gelen çiçek şeklindeki kabartmalar yer alır.[4][9] Ayna taşının üst kısmında her iki yanda, köşelerden lüleye doğru uzanan, sarkan kumaş görünümlü perde kıvrımı motifli kabartma bulunur.[4][10] Çeşmenin teknesi günümüzde, yol seviyesinin 0,5 m kadar altında kalır.[4][5]
0,76 × 0,37 ölçülerindeki kitâbesinin bulunduğu alınlık alttan ve üstten, içbükey ve dışbükey hatlarla yukarıya doğru kademeli olarak genişleyen birer silmeyle sınırlanır. Alınlığın yanlarındaki sınırlarını ise; 0,23 m yüksekliğinde ve 0,025 m genişliğinde dörder oyuk içeren, 0,135 m genişliğinde 0,55 m yüksekliğindeki birer pilaster oluşturur.[4][11] Kitâbenin ortasında, dal ve yaprak motifleriyle çevrili, büyük ekseni 0,535 m uzunluğundaki bir elips biçiminde, içinde Abdülmecid'in tuğrasının olduğu bir madalyon vardır.[4][5] Madalyonun dışında, dört köşesine birer tane çiçek şeklinde düzenlenmiş, yıldız motifli kabartmalar konumlanır.[10] Talik hattıyla yazılmış, beş satır ve iki sütun olarak düzenlenmiş kitâbede tarih yer almaz, ancak son iki dizedeki noktalı harfler kullanılarak ebced hesabıyla tarih düşülmüştür.[4][5] Kitâbe metni şu şekildedir:[12]
شاهنشه خلد آشیان / آرا یش باغ جنان / سرزمرۂ عفرانیان / محمود خانِ زی عرا |
Şâhinşeh-i huld âşiyân / Ârâ yiş-i bağ-ı cinân / Serzümre-i afrâniyân / Mahmûd Hân-ı zî 'arâ |
Çeşmenin kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan 4,62 × 5,20 m ölçülü dikdörtgen planlı deposu, tuğladan yapılan tonozla örtülüdür. Depo 0,3 m kalınlıktadır; duvarları moloz, taş, tuğla malzeme ve almaşık teknikle örülmüştür. Deponun kuzeydoğu kısmı, güneydoğusundaki tonozun bir bölümü yıkılmıştır.[9]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ İbrahim Hilmi Tanışık'ın 1945 tarihli eserinde Abdülmecid'in ikinci eşi olarak tanımlansa da bu bilgi hatalıdır.[1][2]
- ^ Kitâbesindeki 1256 yılı, miladi takvimde 1840 ya da 1841'e denk gelir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c Tanışık, İbrahim Hilmi (1945). "153 - Huşyar Kadın Çeşmesi". İstanbul Çeşmeleri. 2. İstanbul: Maarif Matbaası. s. 193.
- ^ Uluçay, M. Çağatay (Mayıs 2011). Padişahın Kadınları ve Kızları. İstanbul: Ötüken Neşriyat. ss. 180-181. ISBN 9789754378405.
- ^ Egemen, Affan (Ekim 1993). "520 - Huşyar Kadın Çeşmesi". İstanbul'un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi. s. 386.
- ^ a b c d e f g h i Egin, Ergün (1996). Kasımpaşa'nın Tarihi Gelişimi, İskân Özellikleri ve Mimari Eserleri (PDF) (yüksek lisans). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. s. 227. 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ a b c d e f g Bayfidan 2018, s. 44.
- ^ "Kültür Bakanlığından" (PDF). T.C. Resmî Gazete (16072). 2 Ekim 1977. ss. 23-82. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Mayıs 2021.
- ^ "TKGM Parsel Sorgulama Uygulaması - Öznitelik bilgisi". Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü. 19 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Huşyar Kadın Çeşmesi (H. 1256- M.1840)". Su Vakfı. 30 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c Bayfidan 2018, ss. 44-45.
- ^ a b Bayfidan 2018, s. 45.
- ^ Bayfidan 2018, s. 43.
- ^ Bayfidan 2018, ss. 43-44.
- Genel
- Bayfidan, Dilek (Aralık 2018). 19. Yüzyıl Beyoğlu Çeşmeleri (yüksek lisans). Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
