Historia Augusta
| Historia Augusta | |
.jpg) | |
| Yazar | tartışmalı |
|---|---|
| Dil | Latince |
| Konu | Roma tarihi |
| Yayım | tartışmalı, muhtemelen 4. yüzyıl |
Historia Augusta (Türkçe: Augustan Tarihi) 117 ila 284 döneminin Roma imparatorları ile onların kıdemsiz belirlenmiş mirasçıları ile gaspçılarının hayatlarının Latince yazılmış geç bir Roma koleksiyonudur. Diocletianus ve I. Konstantin hükümdarlığı döneminde yazılan ve Roma'daki bu imparatorlara veya diğer önemli şahsiyetlere hitap eden altı farklı yazarın (toplu olarak Scriptores Historiae Augustae olarak bilinir) eserlerinin bir derlemesi olan Sözde Suetonius'un benzer çalışması De Vita Caesarum ("Sezarların hayatları" ya da İngilizce yaygın bilinen adıyla "Oniki Sezar") üzerinde modellenmiştir. Koleksiyon, mevcut haliyle, çoğu tek bir imparatorun yaşamını içeren otuz biyografiyi içerirken, bazıları sadece bu imparatorların benzer veya çağdaş olduğu için birlikte gruplandırılmış iki veya daha fazla grup içerir.[1]
1889'da Hermann Dessau'un el yazmasında belirtilen hem tarihi hem de yazarlığı reddetmesinden bu yana, eserin gerçek yazarlığı, gerçek tarihi, güvenilirliği ve amacı, uzun zamandır tarihçiler ve akademisyenler arasında tartışılan bir meseledir. Başlıca sorunlar, kullandığı kaynakların doğası ve içeriğinin ne kadarının saf kurgu olduğudur. Örneğin, koleksiyon, 68 mektup, 60 konuşma ve halka veya senatoya önerileri ile 20 adet senato kararnamesi ve övgü de dahil olmak üzere yaklaşık 150 iddia edilen belge içermektedir. Hemen hemen tüm bunların yalan olduğu düşünülmektedir.[2]
21. yüzyılın ikinci on yılında, genel fikir birliği, ya 4. yüzyılın sonunda ya da 5. yüzyılın başında yazan tek bir yazar olduğu ve bu yazarın 3. yüzyıl imparatorlarının hayatlarına dönemin meselelerini (siyasi, dini ve sosyal) harmanlamakla ilgilendiği şeklindedir. Yazarın, karmaşık bir alegorik oyunda Cicero ve Ammianus Marcellinus gibi yayınlanmış diğer eserlere yapılan referansları vurgulamak için eserdeki hayali unsurları kullandığı konusunda fikir birliği vardır. Bu muammalara rağmen, Latince döneminin çoğu için tek sürekli anlatımdır ve bu nedenle sürekli olarak yeniden değerlendirilmektedir, çünkü modern tarihçiler, birçok düzeyde bariz güvenilmezliğine rağmen, benzersiz bir olası bilgi kaynağı olarak terk etmek istememektedir.[3]
Başlık ve kapsam
[değiştir | kaynağı değiştir]Historia Augusta ismi, 1603'te eleştirel bir baskı yapan Isaac Casaubon'dan kaynaklanmıştır ve bir dizi değişik versiyonu ile karmaşık bir el yazması geleneğini üzerinde çalışmıştır.[4] 9. yüzyılda yazılmış Codex Palatinus el yazmasında kaydedilen başlık Vitae Diversorum Principum et Tyrannorum a Divo Hadriano usque ad Numerianum Diversis compositae ("Hadriano'dan Numerianum'a çeşitli imparator ve tiranların, çeşitli yazarlar tarafından yazılmış hayatları") şeklindedir.[4]
Eserin geç antik dönemde ne kadar yaygın olduğu bilinmemektedir, ancak en erken kullanımı 485'te Quintus Aurelius Memmius Symmachus tarafından derlenen Roma Tarihi çalışmasıdır.[5] Bu çalışmadan yapılan uzun alıntılar, 6. ile 9. yüzyıl yazarlarında görülür, bunlara örnek Sedulius Scottus'un Liber de Rectoribus Christianis çalışmasında yer alan Marcus Aurelius ile ilgili kısımlarda Maximini ile Aurelian kısımlarını alıntılamıştır, ana el yazmaları da 6. ile 9. yüzyıl arasına tarihlendirilir.[6] Altı Scriptores – "Aelius Spartianus", "Julius Capitolinus", "Vulcacius Gallicanus", "Aelius Lampridius", "Trebellius Pollio" ve "Flavius Vopiscus (Siraküza'lı)" – biyografilerini Diocletianus, Konstantin ve çeşitli özel kişilere ayırmıştır ve görünüşe göre hepsi 3. ve 4. yüzyılın sonlarında yazılmıştır. İlk dört scriptores Hadrianus'dan III. Gordianus'a kadar olan biyografiler, son iki belge ise Valerianus'dan Numerianus'a kadar olan biyografiler eklenmiştir.
Biyografiler Hadrianus'dan Carinus ve Numerianus'a olan imparatorları kapsar. Arap Philippus, Decius, Trebonianus Gallus, Aemilianus ve Valerianus hükümdarlığının sonuna kadar tüm hükümdarlıkları kapsayan bir bölüm tüm el yazmalarında eksiktir,[7] Nerva ve Trajan'ın biyografilerinin de kaybolduğu iddia edilmektedir.[7] çalışmanın başlangıcındaki bu biyografilerin kayıp olması Suetonius'un De Vita Caesarum çalışmasının doğrudan bir devamı olabileceğini düşündürtmektedir. 3. yüzyılın ortalarına ait eksiklik aslında yazar veya yazarların kasıtlı bir kurgu aracı olabileceği ve çok az kaynak malzemeli olan İmparatorları kapsamak için harcanan emeği korumak olduğu teorisi ortaya çıkmıştır.[8]
Bütün kitapları geçici veya bazı durumlarda varolmayan gaspçılara ayırmasına rağmen,[9][10] kendi ardılları Claudius Gothicus and Tacitus'un biyografilerinin sonuna doğru kısaca not edilen İmparatorlar Quintillus and Florianus'un bağımsız biyografileri yoktur. Casaubon'un baskısından sonra yaklaşık 300 yıl boyunca, Historia Augusta'nın çoğuna biraz şüpheyle yaklaşılmış olsa da, tarihçiler tarafından otantik bir kaynak olarak kullanıldı - Edward Gibbon, Roma İmparatorluğu'nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi kitabının ilk cildinde yaygın olarak kullandı.[11] Bununla birlikte, "modern zamanlarda çoğu bilim adamı, çalışmayı iddia edilen tarihten çok daha sonra yazılmış bir kasıtlı şaşırtma parçası olarak değerlendirir, ancak köktenci görüş hala ayırt edici desteğe sahiptir. (...) Historia Augusta da maalesef Roma tarihinin asırlık ana Latince kaynağıdır. Tarihçi bundan faydalanmak zorundadır, ama sadece aşırı dikkat ve ihtiyatla."[12]
Metin aktarımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Historia Augusta'nın mevcut el yazmaları ve tanıklıkları üç gruba ayrılır:
- Dokuzuncu yüzyılın ilk çeyreğinin el yazması Vatikan Pal. lat. 899 (Codex Palatinus), P olarak bilinir ile onun doğrudan ve dolaylı kopyaları. P, Carolingian minuscule yazı tarzında Lorsch kasabasında yazıldı. Bu el yazmasının metni, eksik harfleri noktalar ile gösteren boşluklara, Verus ve Alexander arasındaki biyografilerin sırasında bir karışıklığa ve çeşitli pasajlarda takdim tehire (Dağılan ve daha sonra yanlış bir yere yerleştirilen orijinalin bir kağıt destesine karşılık gelen iki uzun pasaj ile Carus'ta da benzer bir takdim tehir) sahiptir.[13] P, orijinal yazıdan başlayarak altı asırlık editoryal düzeltmeyle de ayırt edilir ve Petrarch ve Poggio Bracciolini gibi değerleri içerir; bu editörlerin hiçbiri başka bir tanığın bilgisine ihanet etmez. P, orijinal yazıdan başlayarak altı asırlık editoryal düzeltmeyle de ayırt edilir ve Petrarch ve Poggio Bracciolini gibi değerleri içerir; bu editörlerin hiçbiri başka bir tanığın bilgisine ihanet etmez.[14]
- Σ olarak adlandırılan 15. yüzyıl el yazmaları grubu. biyografiler sadece kronolojik sırayla yeniden düzenlenmemekle kalmaz, aynı zamanda P'de bulunan yozlaşmalar şiddetli değişikliklere maruz kalır veya tamamen ihmal edilir. Dr. Ernst Hohl ile başlayarak, bazıları metindeki gelişmelerin P'den bağımsız bir kaynaktan geldiğini iddia ettiler, ancak "bu soru hala kesin olarak cevaplanmaya devam ediyor" diyen yazar Peter Marshall, 1980'lere kadar yapılan araştırmaların Erken İtalyan hümanistlerinin yöntemleri ve yetenekleri hakkında bilimsel bilgiyi geliştirdi ve "hiçbir yerde buradaki el yazmaları, hümanistlerin o sırada aktif olan güçlerin ötesinde okumalar sağladığını" söyleyerek sonuçlandırdı.[15]
- Biri Theodor Mommsen'in önerdiği üç farklı alıntı seti muhtemelen Sedulius Scottus'un çalışmasıydı. P'nin nasıl ilişkili olduğu belirsizdir.[16]
Marshall'ın görüşüne göre, en iyi bilimsel baskılar H. Peter (Teubner, 2nci baskı 1884) ve E. Hohl (Teubner, 1971, Ch. Samberger ve W. Seyfarth tarafından revize edilmiş 1965).[14]
Codex Palatinus'un daha sonraki bir versiyonu (muhtemelen 1356'da Petrarch için yapılmış bir versiyon), 1475'te Milano'da yayınlanan Tarih'in editio princeps temeliydi. Daha sonra basılmış bir versiyon (Aldine baskısı) Venedik'te yayınlandı. 1516 ve bunu Desiderius Erasmus tarafından düzenlenen ve Johann Froben tarafından 1518'de Basel'de yayınlanan bir baskı izledi.[17]
Tarihleme problemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
1776'da Gibbon, imparatorluk biyografilerinin sayıları ve isimlerinde yanlış bir şey olduğunu ve bunun zaten bu konuda yazan eski tarihçiler tarafından tanındığını gözlemlemişti.[note 1][18][19]
Birincil ve ikincil Vitae
[değiştir | kaynağı değiştir]| Vitae | Vitae türü | Yaklaşık olarak güvenilir tarihi detayları içerme yüzdesi |
|---|---|---|
| Aelius | İkincil | 25% |
| Avidius Cassius | İkincil | 5% |
| Pescennius Niger | İkincil | 29% |
| Clodius Albinus | İkincil | 32% |
| Geta | İkincil | 5% |
| Opellius Macrinus | Birincil | 33% |
| Diadumenianus | İkincil | 5% |
| Elagabalus | Birincil | 24% |
| Alexander Severus | Birincil | 4% |
| Claudius | Birincil | 10% |
| Aurelian | Birincil | 27% |
| Tacitus | Birincil | 15% |
| Probus | Birincil | 17% |
| Quadrigae Tyrannorum | İkincil | 0% |
| Carus | Birincil | 17% |
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ 1627'de de Historicis Latinis'i yayımlayan Gerardus Vossius, çeşitli vitae scriptores yazarları arasında dağıtılması sorununu değil, aynı zamanda alıntı yaptıkları yazarlarla ilgili sorunları da tartıştı. 1690'da Histoire des Empereurs et des autres Princes qui ont régné durant les six premiers Siècles de l'Eglise'i yayımlayan Louis-Sébastien Le Nain de Tillemont, yalancı, çelişkiler ve kronolojik hatalarla dolu olarak duyurdu.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Magie 1921, s. xii.
- ^ Magie 1921, ss. xx-xxi.
- ^ Breisach 2007, s. 75.
- ^ a b Magie 1921, s. xi.
- ^ Birley 1988, s. 20.
- ^ Magie 1921, ss. xxiv-xxv.
- ^ a b Birley 1988, s. 9.
- ^ Birley 1967, ss. 125-130.
- ^ Syme 1983, ss. 118-119.
- ^ Syme 1971, s. 277.
- ^ Barnes 1978, s. 12.
- ^ Browning 1983, ss. 43,45.
- ^ Magie 1921, s. xxxiii.
- ^ a b Marshall 1983, s. 354f.
- ^ Marshall 1983, s. 355.
- ^ Marshall 1983, s. 356.
- ^ Magie 1921, s. xxviii.
- ^ Birley 1988, s. 7.
- ^ Magie 1921, ss. xxx-xxxi.
- ^ Birley 2006, s. 23.
- Genel
- Anonim (c. 395). Historia Augusta [Augustan History] (Latince). 28 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Baldwin, Barry (1984). Studies on Late Roman and Byzantine History, Literature, and Language. Volume 12 of London studies in classical philology (İngilizce). Brill Academic Publishing. ISBN 978-90-70265-56-4. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Baldwin, Barry (1981). "Acclamations in the Historia Augusta". Athenaeum (İngilizce). İtalya: Pavia. 59: 138-149.
- Barnes, Timothy (1978). The Sources of the Historia Augusta (İngilizce). Latomus. ISBN 978-2-87031-005-2. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Baynes, Norman Hepburn (1926). The Historia Augusta. Its Date and Purpose (İngilizce). Oxford: U.M.I. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Birley, Anthony (2013). Hadrian: The Restless Emperor. Roman imperial biographies (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-135-95226-6. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Birley, Anthony (1988). Lives of the Later Caesars (İngilizce). Birleşik Krallık: Penguin. ISBN 978-0-14-193599-7. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Birley, Anthony (2006). Rewriting second- and third-century history in late antique Rome: the Historia Augusta. Classica (İngilizce). 19 n.1. Brezilya: Belo Horizonte. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Birley, Anthony (1967). The Augustan History. Latin Biography (İngilizce).
- Birley, Anthony (1966). "Two Names in the Historia Augusta". Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte (İngilizce). Almanya: Franz Steiner Verlag. 15. JSTOR 4434928.
- Bray, John Jefferson (1997). Gallienus: A Study in Reformist and Sexual Politics (İngilizce). Wakefield Press. ISBN 978-1-86254-337-9. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Breisach, Ernst (2007). Historiography: Ancient, Medieval, and Modern, 3rd ed (İngilizce). Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-07284-5. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Browning, Robert (1983). "Biography". Kenney, E. J.; Clausen, Wendell Vernon; Cameron, Averil (Ed.). The Cambridge History of Classical Literature: Volume 2, Latin Literature, Part 5, The Later Principate. The Cambridge History of Classical Literature (İngilizce). 2. Cambridge University Press. ss. 41-50. ISBN 978-0-521-27371-8. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Bunson, Matthew (1991). A Dictionary of the Roman Empire (İngilizce). Oxford: Oxford University Press.
- Cameron, Alan (2010). The Last Pagans of Rome (İngilizce). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-978091-4. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Campbell, Brian (1994). The Roman Army, 31 BC-AD 337: A Sourcebook (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-134-90940-7. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Cancik, Hubert; Schneider, Helmuth; Salazar, Christine (2009). Brill's New Pauly: Encyclopaedia of the Ancient World. Antiquity, Volume 14. Brill's New Pauly: Encyclopaedia of the Ancient World. Antiquity (İngilizce). Hollanda: Brill. ISBN 978-90-04-14219-0.
- Den Boeft, Jan; Drijvers, Jan Willem; Den Hengst, Daniël; Teitler, Hans (2013). Philological and Historical Commentary on Ammianus Marcellinus XXIX (İngilizce). Brill. ISBN 978-90-04-26787-9. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Den Hengst, Daniel (2010). Emperors and Historiography (İngilizce). BRILL. ISBN 978-90-04-17438-2. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Gibbon, Edward (1776). Decline and Fall of the Roman Empire, Vol I (İngilizce). 20 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Habelt, Rudolf (1968). Bonner Historia-Augusta-Colloquium, Volume 4 (Almanca). Rudolf Habelt Verlag. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Hadas, Moses (2013). A History of Latin Literature (İngilizce). Columbia University Press. ISBN 978-0-231-51487-3. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Hornblower, Simon; Spawforth, Antony; Eidinow, Esther (2012). The Oxford Classical Dictionary (İngilizce). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-954556-8. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Jones, Arnold Hugh Martin (1986). The Later Roman Empire 284-602, Vol 2 (İngilizce). Oxford: Taylor & Francis. ISBN 978-0-8018-3354-0. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Jones, Arnold Hugh Martin; Martindale, John Robert; Morris, John (1971). The Prosopography of the Later Roman Empire, Vol. I (A.D. 260-395) (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-07233-5. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Kreucher, G (2003). Der Kaiser Marcus Aurelius Probus und seine Zeit (Almanca). Wiesbaden, Almanya: Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3-515-08382-9. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Laistner, M. W. L. (1966). The Greater Roman Historians. University of California Press. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Magie, David (1921). The Historia Augusta (İngilizce). Londra & Harvard: Loeb Classical Library. 28 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Marshall, Peter K (1983). "Scriptores Historiae Augustae". Reynolds, Leighton Durham (Ed.). Texts and Transmission: A Survey of the Latin Classics (İngilizce). Clarendon Press. ss. 354ff. ISBN 978-0-19-814456-4. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Mehl, Andreas (2011). Roman Historiography (İngilizce). Londra: John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4051-2183-5. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Mellor, Ronald (2002). The Roman Historians (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-134-81652-1. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Molinier-Arbo, Agnès (2010). "Les documents d'archives dans la Vita Commodi : degré zéro de l'histoire ou fiction". dialogues d'histoire ancienne (Fransızca). Fransa: Persée. suppl. 4.1: 87-112.
- Momigliano, Arnaldo (1954). "An Unsolved Problem of Historical Forgery: The Scriptores Historiae Augustae" (İngilizce). 17 (1/2). Oxford: Journal of the Warburg and Courtauld Institutes: 22-46. JSTOR 750131.
- Momigliano, Arnaldo (1969). "Review: Ammianus and the Historia Augusta by Ronald Syme" (İngilizce). 332. The English Historical Review 84: 566-569. JSTOR 562486.
- Momigliano, Arnaldo (1973). "Review: Emperors and Biography. Studies in the Historia Augusta by Ronald Syme" (İngilizce). 346. The English Historical Review 88: 114-115. JSTOR 562570.
- Momigliano, Arnaldo (1984). Secondo Contributo Alla Storia Degli Studi Classici (İtalyanca). Ed. di Storia e Letteratura. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Platnauer, Maurice; Claudian (1922). Claudian: The Texts (İngilizce). Harvard: Loeb Classical Library.
- Potter, David (2005). Literary Texts and the Roman Historian (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-134-96233-4. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Prickman, Greg (2013). "Ninth Century – The Text" in The Atlas of Early Printing (İngilizce). Head of Special Collections & University Archives at the University of Iowa Libraries. 10 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Raschke, Manfred (1976). New Studies in Roman Commerce with the East (PDF). Politische Geschichte (Provinzen und Randvölker: Mesopotamien, Armenien, Iran, Südarabien, Rom und der Ferne Osten) (İngilizce). 9. W. de Gruyter. ISBN 978-3-11-007175-7. 10 Nisan 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Rohrbacher, David (2016). The Play of Allusion in the Historia Augusta (İngilizce). Wisconsin: University of Wisconsin Press. ISBN 978-0-299-30604-5. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Rohrbacher, David (2013). The Sources of the Historia Augusta Re-examined (PDF). Histos (İngilizce). 7. 10 Nisan 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Syme, Ronald (1968). Ammianus and the Historia Augusta (İngilizce). Birleşik Krallık: Clarendon Press. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Syme, Ronald (1971). Emperors and Biography: studies in the 'Historia Augusta' (İngilizce). Birleşik Krallık: Clarendon Press. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- Syme, Ronald (1983). Historia Augusta Papers (İngilizce). Birleşik Krallık: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-814853-1. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Latin text and English translation at LacusCurtius28 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Latin text with concordance and frequency list at the IntraText Digital Library7 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Latin text29 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at The Latin Library
- Livius.org: Introduction16 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
