İçeriğe atla

Herschel Uzay Gözlemevi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Herschel Uzay Gözlemevi
Herschel Gözlemevi'nin modeli
İsimlerUzak Kızılötesi ve Milimetre Altı Teleskop
Görev türüUzay teleskobu
UygulayıcıESA / NASA
COSPAR kimliği2009-026A Bunu Vikiveri'de düzenleyin
SATCAT no.34937
Web sitesiesa.int/herschel
Görev süresiPlanlanan: 3 yıl
Sonlanma: 4 yıl, 1 ay, 2 gün[1]
Uzay aracı özellikleri
ÜreticiThales Alenia Space
Fırlatma ağırlığı3.400 kg (7.500 lb)[2]
Yük ağırlığıTeleskop: 315 kg (694 lb)[2]
Boyutlar7,5 m × 4,0 m (25 ft × 13 ft)[2]
Güç1 kW
Görev başlangıcı
Fırlatma tarihi14 Mayıs 2009, 13:12:02 UTC (14 Mayıs 2009, 13:12:02 UTC)
RoketAriane 5 ECA
Fırlatma yeriGuyana Uzay Merkezi,
Fransız Guyanası
ÜstleniciArianespace
Görev sonu
Tasfiye türüHizmet dışı bırakıldı
Devre dışı kalma17 Haziran 2013, 12:25 UTC (17 Haziran 2013, 12:25 UTC)[3]
Yörünge parametreleri
Referans sistemiL2 noktası
(1.500.000 km / 930.000 mi)
RejimLissajous
Ana teleskop
TipiRitchey–Chrétien
Çap3,5 m (11 ft)
f/0,5 (primer ayna)[4]
Odak uzaklığı28,5 m (94 ft)
f/8,7[4]
Toplama alanı9,6 m2 (103 ft2)
Dalga boyu55 ila 672 µm (uzak kızılötesi)
← Rosetta
Planck →
 

Herschel Uzay Gözlemevi, Avrupa Uzay Ajansı (ESA) tarafından yapılmış ve işletilmiş bir uzay gözlemeviydi. 2009'dan 2013 yılına kadar faaliyet göstermiştir. 2021'de James Webb Uzay Teleskobu'nun fırlatılışına kadar uzaya fırlatılan en büyük kızılötesi teleskoptu.[5] 3,5 metrelik bir ayna [5][6][7][8] ve uzak kızılötesi ve milimetre altı dalga bantlarına (55–672 µm) duyarlı cihazlar taşımıştır. Herschel, Avrupa Uzay Ajansı'nın Horizon 2000 programında SOHO/Cluster II, XMM-Newton ve Rosetta'yı takip eden dördüncü ve sonuncu köşe taşı görevdir. Amerika Birleşik Devletleri, NASA ile programa katılmıştır.[9]

Gözlemevi, fırlatılmasının ardından yaklaşık iki ay sonra, 2009 yılının Mayıs ayında, Dünya'dan 1.500.000 kilometre (930.000 mil) uzaklıkta bulunan, Dünya-Güneş sisteminin ikinci Lagrange noktasındaki (L2) yörüngesine oturtulmuştur. Herschel Gözlemevi, daha sonra kızılötesi spektrumunu ve Uranüs gezegenini keşfeden Sir William Herschel ve kız kardeşi ve iş arkadaşı Caroline Herschel'in adını almıştır.

Gözlemevi, uzaydaki en soğuk ve en tozlu nesneleri; örneğin yıldızların oluştuğu soğuk kozaları ve yeni yıldızlarla dolmaya başlayan tozlu galaksileri gözlemleyebiliyordu.

Gözlemevi, yıldız oluşum bulutları (yıldız maddelerinin "yavaş pişiricileri") boyunca, su ve suyun formları gibi, potansiyel olarak yaşamı oluşturan moleküllerin izini sürmek için titiz araştırmalar yapmıştır.

Teleskopun ömrü, cihazlarda bulunan kullanılabilir soğutucu gazlar tarafından belirlenmektedir. Bu gazlar tükendiğinde, aletler düzgün çalışmamaya başlar. Teleskobun fırlatıldığı zaman işlemlerin 3.5 yıl (2012 sonlarına kadar) süreceği tahmin edilmiştir. 29 Nisan 2013'e kadar (Herschel'in soğutucusu bittiği zaman) teleskobun faaliyeti devam etmiştir.

Gelişmeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

1982 yılında Uzak Kızılötesi ve Milimetre-altı Teleskobu (İngilizce: Far Infrared and Sub-millimetre Telescope) (FIRST) ESA’ya önerilmiştir. ESA uzun vadeli politika planı 1984'te üretilen "Horizon 2000", köşe taşı misyonlarından biri olan Yüksek Verimli Heterodin Spektroskopisi (İngilizce: High Throughput Heterodyne Spectroscopy) görevi olarak adlandırılmıştır. 1986 yılında FIRST, köşe taşı görevi olarak kabul edilmiştir. 1992-1993 yıllarında endüstriyel bir çalışmanın ardından, 1993'te uygulamaya geçilmesi kararlaştırılmıştır. Bu görev, Dünya yörüngesinden ikinci Lagrangian noktasına, L2'ye geçecek şekilde Kızılötesi Uzay Gözlemevinden [(2.5–240 mikron) 1995-1998] kazanılan bir tecrübe ile yeniden tasarlanmıştır. 2000'de, ilk milimetre-altı teleskobu Herschel olarak değiştirilmiştir. 2000 yılında ihaleye çıkarılmasının ardından, 2001'de Endüstriyel faaliyetler başladı. Herschel, 2009'da kullanıma hazır hale gelmiştir.

2010 yılı itibarıyla, Herschel misyonunun 1100 milyon avroya mal olduğu tahmin edilmektedir. Bu rakam uzay aracı ve yük, lansman ve misyon giderleri ve bilim faaliyetlerini kapsamaktadır.

Bilim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Herschel, Güneş Sistemi'ndeki nesnelerin yanı sıra, Samanyolu ve hatta yeni doğan galaksiler gibi milyarlarca ışık yılı uzaklığındaki galaktik nesnelerden de ışık toplama konusunda özelleştirilmiştir. Bu gözlemevi ile yapılması planlanan araştırmalar 4 temel ana başlıkta toplanabilir:

  1. Evrenin ilk safhalarında galaksi oluşumu ve galaksilerin evrimi
  2. Yıldız oluşumu, yıldızlararası ortam ve yıldızların etkileşimi
  3. Atmosferin kimyasal bileşimi ile gezegenler, kuyruklu yıldızlar ve Ay'ı içeren Güneş Sistemi'nin yüzeyi
  4. Evrende moleküler kimya çalışmaları

Herschel görevi boyunca 35.000'in üzerinde bilimsel gözlem yapmış ve yaklaşık 600 farklı gözlem programında kullanılarak, 25.000 saatten fazla bir süre boyunca bilimsel veri akışı sağlamıştır.

Cihazlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
ESA'nın Avrupa Uzay Araştırma ve Teknoloji Merkezi'ndeki (ESTEC) Büyük Uzay Simülatörünün dışındaki Herschel Uzay Gözlemevi.

İlk uzay gözlemevini içeren bu görev, uzak kızılötesi ve milimetre-altı dalga boylarını kapsar. 3,5 metre genişliğindeki aynasıyla uzayda bir yörüngeye oturtulmuş en büyük aynaya sahip teleskoptur. 3,5 metre genişliğindeki bu ayna yalnızca camdan değil, aynı zamanda sinterlenmiş silisyum karbürden yapılmıştır. Aynanın boşluğu, Fransa'nın Tarbes şehrindeki Boostec tarafından imal edilmiştir; öğütülmesi ve cilalanması Finlandiya'nın Tuorla Gözlemevi'ndeki Opteon Ltd. tarafından yapılmış, İspanya'nın Calar Alto Gözlemevi'ndeki vakum birikimiyle kaplanmıştır.

Ayna tarafından yansıtılan ışık, dedektörleri 2 K (−271 °C) altındaki sıcaklıklarda tutulan 3 cihazın üzerine odaklanmıştır. Cihazlar, 2.300 litreden fazla sıvı helyumla soğutulmuş ve yaklaşık olarak 1,4 K (−272 °C) sıcaklığına yakın bir vakumda kaynatılmıştır. Uzay aracı üzerindeki 2.300 litrelik helyum kaynağı, uzay gözlemevi operasyonel ömrünün temel sınırı olmuştur; başlangıçta en az üç yıl süreyle faaliyete geçmesi bekleniyordu.

Herschel, üzerinde 3 detektör taşır:

Foto-detektör Dizisi Kamerası ve Spektrometre

[değiştir | kaynağı değiştir]

Foto-detektör Dizisi Kamerası ve Spektrometre (İngilizce: Photodetecting Array Camera and Spectrometer) (PACS), bir kamera ve 55 ile 210 mikrometre aralığındaki dalga boylarını kapsayan düşük çözünürlüklü bir spektrometredir. Spektrometrenin R=1000 ve R=5000 arasında bir spektral çözünürlüğü vardı ve -63 dB gibi oldukça zayıf sinyalleri tespit etmeyi başarabilmiştir. Bu spektrometre, uzaysal ve spektral çözünürlüğü birleştiren integral alan spektrografisi (İngilizce: Integral field spectrograph) olarak çalıştı. Görüntüleme kamerası aynı anda birkaç milijanskylik saptama sınırı ile iki bandı (60-85/85-130 mikrometre ya da 130-210 mikrometre) görüntüleyebilme yeteneğine sahipti.

Spektral ve Fotometrik Görüntüleme Alıcısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Spektral ve Fotometrik Görüntüleme Alıcısı (İngilizce:Spectral and Photometric Imaging Receiver) (SPIRE) bir kamera ve 194 ile 672 mikrometre aralığındaki dalga boylarını kapsayan düşük çözünürlüklü bir spektrometredir. Spektrometrenin 250 mikrometrelik bir dalga boyunda R=40 ve R=1000 arasında bir spektral çözünürlüğü vardı ve yaklaşık olarak parlaklığı 100 milijansky (mJy) kadar olan noktasal hedefleri fotoğraflayabiliyordu. Bununla birlikte yaklaşık olarak parlaklığı 500 mJy'ye kadar genişletilmiş hedeflerin de fotoğrafını çekebilecek özellikteydi. Görüntüleme kamerası merkezde 250, 350 ve 500 mikrometrelik ve her biri sırasıyla 139, 88 ve 43 piksellik üç temel bantta çalışmaktaydı. Ayrıca 2 mJy'nin üzerinde parlaklığı olan noktasal cisimleri ve 4 ile 9 mJy arası parlaklığa sahip geniş hedefleri gözlemleyebilmekteydi. SPIRE görüntüleme kamerasının bir prototipi BLAST yüksek irtifa balonu ile uçuruldu. Kaliforniya eyaletinin Pasadena şehrindeki NASA Jet İtki Laboratuvarı bu cihaz için "örümcek ağı" (İngilizce: spider web) ismini verdiği eskilerinden 40 kat daha hassas bir bolometre geliştirdi ve üretti. Herschel-SPIRE cihazı uluslararası bir ticaret anlaşması ile Cardiff Üniversitesi öncülüğünde 8 ülkeden 18'den fazla katılımcı enstitü ile beraber üretildi.

Uzak Kızılötesi için Heterodin Cihazı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzak Kızılötesi için Heterodin Cihazı (İngilizce:Heterodyne Instrument for the Far Infrared) (HIFI), R=107 kadar yüksek bir spektral çözünürlük veren farklı dalga boylarındaki elektronik radyasyon ayrışmalarını tespit eden bir heterodin dedektörüdür. Bu spektrometre 157 ile 212 mikrometre aralığından 240 ile 625 mikrometre aralığında iki farklı dalga boyu bandında çalıştırılır. SRON Hollanda Uzay Araştırmaları Enstitüsü (İngilizce:SRON Netherlands Institute for Space Research) HIFI'nin bütün tasarım aşamalarına, üretime ve test işlemlerine önderlik etti. SRON'un liderliğindeki HIFI Cihazı Kontrol Merkezi (İngilizce: HIFI Instrument Control Center) verileri elde etmekten ve analiz etmekten sorumluydu.

NASA bu cihaz için yerel osilatör zincirleri ve güç yükselticilerinden oluşan bir eklenti geliştirdi. Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü Kızılötesi İşleme ve Analiz Merkezi (İngilizce: Infrared Processing and Analysis Center at the California Institute)'nin bir parçası olan Pasadena'daki NASA Herschel Uzay Merkezi bilimsel planlama ve veri analizi yazılımına katkı yaptı.

Servis Modülü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel servis modülü (SVM), Thales Alenia Space şirketinin Torino'daki tesisi tarafından, Herschel ve Planck görevlerini tek bir programda birleştirmek amacıyla tasarlanıp üretilmiştir.

Herschel ve Planck SVM'leri birbirine çok benzer yapıya sahiptir. Hem SVM'nin oktagonal şekli, hem de her iki uzay aracı için farklı ünitelerin sıcaklık yayılımı gereksinimlerini karşılamak üzere yerleştirilmiş sıcaklık üniteleri bulunuyordu. Bu ünitelerin kalitesi, uzay araçlarındaki kadar yüksekti.

Dahası, her iki uzay aracındaki standart tasarım, havacılık elektroniği, durum kontrol ve ölçüm sistemleri (ACMS), komut ve veri yönetim sistemi (CDMS), güç alt-sistemleri, takip, telemetri ve komut alt-sistemleri (TT&C) ile başarıyla tamamlanmıştır.

Uzay aracının SVM üzerindeki bütün üniteleri, ihtiyaç fazlasıydı.

Güç alt-sistemleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Her uzay aracının üzerindeki güç alt-sistemleri güneş dizisi, üçlü güneş hücreleri, bir batarya ve güç kontrol ünitesinden (PCU) oluşur. Bu tasarım her güneş dizisine 30 bölümden oluşan bir ara yüz, kontrol edilen 28 V bir motor, bu gücü korunaklı çıkışlarla dağıtmak için ve bataryanın şarj-deşarj durumunu kontrol etmek için tasarlanmıştır.

Herschel için güneş dizisi, kirostatı Güneş'ten korumak için dizayn edilen saptırma plakasının alt kısmında sabitlenmiştir. Üç eksenli durum kontrol sistemi Güneş doğrultusundaki bu sapmayı engeller. Bu saptırmanın üst parçası Güneş enerjisinin %98'ini yansıtan ve kirostatı ısınmaktan koruyan optik güneş yansıtıcıları (İngilizce: optical solar reflector) (OSR) aynaları ile çevrelenmiştir.

Durum ve yörünge kontrolü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu fonksiyon ACMS'nin bir platformu olan durum kontrol bilgisayarı (İngilizce:attitude control computer) (ACC) ile gerçekleştirilir. Herschel ve Planck yükünün hedefleme ve kontrol gereksinimleri için dizayn edilmiştir.

Herschel uzay aracı üç eksen ile dengelenmiştir. Net odaklanma hatası için 3.7 ark saniyeden daha az bir süre gerekir.

Her iki uzay aracındaki görüş alanı ana sensoru bir yıldız işaretleyicisidir.

Fırlatılma anı ve yörünge

[değiştir | kaynağı değiştir]

Thales Alenia Space'e bağlı Cannes Mandelieu Space Center tarafından üretilen uzay aracı 14 Mayıs 2009 yılında saat 13:12:02 UTC iken Ariane 5 roketinde Planck uzay aracı ile birlikte Fransız Guyanasındaki Guyana Uzay Merkezi'nden başarılı bir şekilde oldukça eliptik olan ikinci Lagrange noktasına yerleşmek üzere fırlatıldı. Yörüngenin yerberisi 270.0 km (270.0±4.5 km), yerötesi 1,197,080 km (1,193,622±151,800 km), eğimi 5.99 derece (6.00±0.06 derece) olarak ölçülmüştür.

14 Haziran 2009'da ESA, cryocover ismi verilen bir kapağa, uzayı gözlemlemek ve görüntünün yeryüzüne ulaşmasını sağlamak amacıyla PACS sistemlerini çalıştırması için birkaç hafta içerisinde başarılı bir şekilde komut gönderdi. Bu kapak, teleskop yörüngesine başarılı bir şekilde yerleştirilene kadar aynanın kirlenmesini engellemek için kapalı kalmalıydı.

Herschel'den gelen ve M51 grubunun görüldüğü ilk fotoğraflar, 5 gün sonra ESA tarafından yayınlandı.

2009 yılı temmuz ayının ortalarında, yaklaşık olarak fırlatmadan altmış gün sonra, Dünyadan 1,5 milyon kilometre uzaklıkta, Dünya-Güneş sistemindeki ikinci Lagrange noktası civarlarında bulunan ve çapı ortalama olarak 800.000 km olan bir Lissajous yörüngesine girdi.

Keşifler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Herschel Uzay Gözlemevi ve Spitzer Uzay Teleskobu'ndan alınan görüntüler

21 Temmuz 2009'da Herschel komisyonu, işletme sürecinin başlamasını sağladığından dolayı başarılı olarak ilan edildi. Herschel'in genel sorumluluğu, program yöneticisi Thomas Passvogel'den görev yöneticisi Johannes Riedinger'e resmi olarak devredildi.

Herschel, yıldız oluşum sürecinde bilinmeyen ve beklenmedik bir aşama keşfetti. İlk doğrulama ve yer tabanlı bir teleskop sayesinde yapılan teyit, daha önce karanlık bir bulutsu olarak düşünülen NGC 1999 bölgesindeki yeni oluşan bir yıldız bölgesinde, etrafındaki malzemenin atılması sonucu ortaya çıkan farklı bir ışığın gözlemlenmesiyle elde edildi.

Temmuz 2010'da gözlemevinin ilk sonuçlarını belirten 152 sayfalık özel bir Astronomi ve Astrofizik yayını yayımlandı.

İkinci özel Astronomi ve Astrofizik yayını, Herschel'in Ağustos 2009 ile Şubat 2010 arasındaki 6 aylık teknik hatası olan HIFI cihazı ile ilgili olarak Ekim 2010'da yayımlandı.

1 Ağustos 2011'de Herschel Uzay Gözlemevi ile uzayda oksijen moleküllerinin keşfedildiği rapor edildi. Bilim insanları, daha önce Odin ekibinin keşfinden sonra uzayda ikinci kez bir molekül keşfetmiş oldular.

Ekim 2011'de Nature dergisinde yayımlanan bir raporda, Herschel'in Hartley 2 kuyruklu yıldızındaki döteryum seviyesi ölçümleri, Dünya'da oluşan suyun çoğunun kuyruklu yıldız etkisiyle geldiğine işaret ediyordu. 20 Ekim 2011'de ise okyanuslardaki soğuk su buharı oranının, genç bir yıldızın toplanma diskinde keşfedildiği rapor edildi. Yıldız oluşum bölgelerinin yakınında daha önce keşfedilen sıcak su buharlarının aksine, soğuk su buharları, Dünya'daki suyun kökeniyle ilgili bir teorideki gibi, sonradan gezegenlere su getirecek olan kuyruklu yıldız oluşumuna katılma özelliğine sahiptir.

18 Nisan 2013'te Herschel takımı, yılda 2.000 Güneş kütlesinden fazla yıldız üreten, yıldız patlamalarıyla dolup taşan olağanüstü bir galaksi keşfettiğini, başka bir Nature yayınında açıkladı. HFLS3 olarak adlandırılan bu galaksi, büyük patlamadan yalnızca 880 milyon yıl sonra oluşmuş olup, z=6.34 noktasında bulunur.

Görevin bitiminden yalnızca bir gün önce ESA, Herschel'in gözlemlerinin 1994 yılındaki Shoemaker–Levy 9 kuyruklu yıldızı çarpışmasından dolayı Jüpiter'de su oluşmasına neden olduğunu işaret ettiğini açıkladı.

22 Ocak 2014'te ESA'lı bilim insanları, ilk defa kesin olarak, asteroit kuşağındaki en büyük nesne olan cüce gezegen Ceres'te su buharı keşfettiklerini rapor etti. Bu keşif, Herschel Uzay Gözlemevi'nin uzak-kızılötesi yetenekleri kullanılarak yapılmıştı. Bu gözlemler, beklenmedik bir keşfe neden olmuştu çünkü asteroitlerin aksine, kuyruklu yıldızlar tipik olarak bir "jet kaynağı ve bulutu" olarak düşünülüyordu. Bilim insanlarından biri, "Kuyruklu yıldızlar ve asteroitler arasındaki çizgi gittikçe bulanık hale geliyor." şeklinde bir yorumda bulundu.

Görevin sonu

[değiştir | kaynağı değiştir]

29 Nisan 2013'te ESA, Herschel'in cihazları ve teleskoba bağlı bulunan detektörleri soğutmak için kullanılan sıvı helyum tedarikinin tükendiğini açıkladı. Bu artık Herschel'in kullanılamayacağı ve görevin sona erdiği gerçeğiydi. Açıklamanın yapıldığı sırada Herschel dünyadan yaklaşık olarak 1,5 milyon kilometre uzaklıkta bir yörüngede bulunuyordu. Herschel'in L2 noktasındaki yörüngesi değişken olduğu için ESA, gözlem uydusunu bilinen bir yörüngeye yönlendirmek istedi. ESA yöneticilerinin aklında iki seçenek vardı:

  • Herschel'i en az birkaç yüzyıl boyunca Dünya'ya tekrar gelemeyeceği bir güneş yörüngesine doğru yerleştirmek.
  • Herschel'i Ay'ın kutbunda su aramamıza yardım etmesi için yüksek hızda bir çarpışma yaşayacağı Ay'a doğru yönlendirmek. Herschel'in Ay'a ulaşması yaklaşık olarak 100 gün sürecekti.

Yöneticiler ilk seçeneği seçtiler çünkü daha az masraflıydı.

17 Haziran 2013 yılında Herschel benzin tankının tükenmesi ve Dünya ile iletişimi sağlayan bilgisayar programının çalışamaması sonucunda aktivitesini tamamıyla durdu. İletişimin koptuğu son komut Avrupa Uzay İşletme Merkezi (İngilizce:European Space Operations Centre) (ESOC) tarafından saat 12:25 p.m. GMT'de gönderilmişti.

Görevin operasyon sonrası aşaması 2017 yılına kadar devam etti. Ana görevler veri kalitesini geliştirmek için konsolidasyon ve cihazın kalibrasyonunu iyileştirmek ile bilimsel geçerliliği olan veriler oluşturmak için veri analizi yapmak olarak belirlendi.

Herschel görevinin durmasının ardından bazı Avrupalı astronomlar ESA'yı uzak kızılötesi gözlem yapan "Kozmoloji ve Astrofizik için Japonya Liderliğindeki Uzay Kızılötesi Teleskobu" (İngilizce:Japanse-led Space Infrared Telescope for Cosmology and Astrophysics) (SPICA) projesine katılmaya zorladı.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Amos, Jonathan (29 Nisan 2013). "Herschel space telescope finishes mission". BBC News. 11 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. 
  2. ^ a b c "Herschel: Vital stats". European Space Agency. 30 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. 
  3. ^ Amos, Jonathan (17 Haziran 2013). "Herschel telescope switched off". BBC News. 5 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2013. 
  4. ^ a b "The Herschel Space Observatory". Swiss Physical Society. Mart 2009. 21 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. 
  5. ^ a b "ESA launches Herschel and Planck space telescopes". Aerospaceguide. 7 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2010. 
  6. ^ "ESA launches Herschel and Planck space telescopes". Euronews. 28 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2010. 
  7. ^ Amos, Jonathan (14 Haziran 2009). "ESA launches Herschel and Planck space telescopes". BBC. 7 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2010. 
  8. ^ "Herschel closes its eyes on the Universe". ESA. 1 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2013. 
  9. ^ "NSSDC Spacecraft Details: Herschel Space Observatory". NASA. 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2010. 

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikihaber'de bu konuyla ilgili haber var:
Wikimedia Commons'ta Herschel Uzay Gözlemevi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Herschel_Uzay_Gözlemevi&oldid=34525397" sayfasından alınmıştır