Habbani Yahudileri
Habbani Yahudiler (İbranice: חַבָּאנִים, romanize: Ḥabānim) veya Habbanim, Yemen'in bugünkü Şabva vilayetine ait Habban bölgesinde yaşayan Yahudilerdi.
Antik ve Ortaçağ
[değiştir | kaynağı değiştir]İsrailoğullarından askerlerin Birinci Tapınak'tan 42 yıl önce Arabistan'a geldiklerini belirten efsaneler bulunur. Efsaneye göre, aralarında Kohenler ve Levilerin de bulunduğu yaklaşık 75,000 İsrailoğlu peygamber Yeremya önderliğinde Yemen'e varmıştır.[1] Güney Yemen'deki Yahudiler ise atalarının Yehudalardan, İkinci Tapınak yıkılmadan önce geldiklerine inanmaktadır. Rivayete göre bu Yehudalılar, Roma askerlerine yardım etmek için Karl Hirodes'in oluşturduğu tugayın bir parçasıydı.[2]
Uzak diyarlardaki Yahudi cemaatlerine yapılan seyahat, Seyyah Rabbi Benjamin tarafından 1165 ila 1173 yılları arasında gerçekleşmiştir ve ziyaret edilen yerler arasında Yemen de bulunmaktadır. Benjamin, 12. yüzyılda, Yemen'in Tehama şehrinde bağımsız savaşçı Yahudi bir kabileyle tanıştı.[4][5] Benjamin'in buradan geçmesinin sebebi Kutsal Topraklara hac yapmak istemesi olabilir.[6] Oraya yerleşmek istemiş olabilir fakat seyahatinin sebepleri konusunda ihtilaflar vardır. Ziyaretinin sebebinin dini gereklerin yanı sıra ticari olduğu da görüşler arasındadır. Öte yandan, Kutsal Topraklara hac yapmak isteyenler için takip edilebilecek yolun veya zulümden kaçan Yahudilerin yerleşebileceği yerlerin kataloğunu da hazırlamak istemiş olabilir.[7] "Uzun yoldan" giden Benjamin sıkça mola vermiş, insanlarla tanışmış, yeni yerler ziyaret etmiş ve seyahatnamesinde her ülke ve şehirden Yahudilerin meslekleri ve demografileriyle ilgili bilgiler toplamıştır.
Modern zaman
[değiştir | kaynağı değiştir]16. yüzyılda Habbani Yahudisi olan Bilge Süleyman'ın önerisiyle Yahudilere ait bir mahalle tedarik edildi.[8]
1912'de Siyonist temsilci Shmuel Yavnieli güney Yemen'de sekiz Bedevi tarafından kaçırılıp fidyesi Habbanilerce ödenince ilk defa Habbani Yahudileriyle irtibata geçmiş oldu. Yavnielli, Habban Yahudilerini şöyle tanımlamaktadır:
- Bu alandaki Yahudiler Yemen ve Aden'deki herkes tarafınca itibar görmektedir. Onlar için cesur, her zaman silahlı, uzun saçlı denmekte ve kasabalarının isimleri Yemen Yahudilerince hayranlıkla ifade edilmektedir.[9]
Kuzey Yemen'deki Yahudilerin aksine Habbani Yahudileri Cambiye denen hançer, Matsnaf denen sarık ve Avnet denen kuşak giyinmekteydi. Arabistan sultanları tarafından Habbani Yahudileri asker veya kişisel koruma olarak kullanılması sıradandı.[10] Habbani Yahudiler bazen paralı asker olarak görev yaptılar; Ürdün Kralı I. Abdullah'ın Habbani Yahudilerinden olan Sofer kardeşlerden Sayit, Salah ve Saadia isimli korumaları vardı.[11]
1948'de bir grup Habbani Yahudisi Aden'e vardı, bazen yolda saldırgan Arap kabileleriyle çatıştılar. Buradan, Sihirli Halı Operasyonuyla İsrail'e topluca hava yoluyla nakledildiler. Arapların, Yahudilerin Siyonistlere yardım edip Filistinli Araplarla savaşmaya gitmesi şüphesiyle Yahudiler Habban'ı gizlice terk etmek zorunda kaldı.
Sihirli Halı Operasyonu için Habbanilerin aldığı yolun açıklaması şöyledir:
- Yol [havaalanına giden yol] genelde Ihwar istikametine doğruydu. Ihwar'da bir süre konaklarlar, yemek ve para toplarlardı, ardından Haşid kampının bulunduğı Şeyh Osman ve Aden'e giderlerdi - ve orada [İsrail] toprak[ların]a gitmek için uçağa binme sıralarını beklerlerdi. Sorun, Haşid kampına girmekteydi, [yerliler] her zaman herkese giriş izni vermezlerdi. Bu yüzden ilk göçmenler Şeyh Osman'da uzunca süre kaldılar. Aden'de pogromlar olduğu zaman hayatları riskteydi.
- Zamanında ayaklanmaya katılan ve şu anda Salame [Kfar Şalem] - Telaviv'de yaşayan görgü tanıkları Gamar bat Hassan Adeni, Said bin Yusuf ve Said bin Musa Mifi, savaşan Habbani Yahudilerinin cesur ve güçlü olduğunu dile getirmekteydi, çok sayıda Arap öldürdüler. Ve hangi silahlarla? Balta, kazma, bıçak ve demir ve tahta sopa gibi eşyalarla.[12]
Rabbi Yoseph Maghori-Kohen'in tanımlamasına göre:
- Habbaniler ulu kahramanlardı. Gençliğimde yaşlılardan Habbaniler hakkında, savaşları hakkında, 'isimlerine göre' nasıl savaştıkları hakkında çok hikâye duydum. 'İsimlerine göre' ne demek? - harfler: Elleriyle bir [İbrani] harf[i] yaparlar böyle muzaffer olurlardı. Ayrıca Şarabimler -Şarab şehrinden olanlar- güçlüydüler fakat Habbaniler kadar değil. Bir keresinde Yemen'de katil Arap savaşçılardan oluşan vahşi bir kabile vardı, şehirleri istila ediyor kimi bulurlarsa katlediyorlardı. Bir yerleşkeden öbürüne ilerliyorlardı: 13,000 kişilik Yahudi şehrine yaklaşana kadar -isimleri yok olsun- öldürüyorlardı. Hiç kimsenin umudu yoktu -hatta aralarında yaşayan Araplar dahi ellerini başlarına koymuş kaçacak yer arıyordu. Aniden on [Yahudi] Habbani belirdi ve onlarla savaşa tutuştu -on'a karşı bin- ve hepsini yok ettiler. Tek bir savaşçı dahi sağ kalmadı ama bu on'una hiçbir şey olmadı.[13]
Habbani Yahudileriyle Kuzey Yemen Yahudileri arasındaki farklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Habban Yahudilerinin tarihinin büyük kısmı, merkezi Yemen Yahudi tarihinden farklıdır ve coğrafik açıdan da soyuttular. Soyutlanmış olmalarına rağmen dini ve ekonomik kaynaklarını ve kendilerine has çevrelerini yarattılar.[8]
Habban Yahudilerini, kuzey Yemen Yahudilerinden ayıran başlıca özellikler vardır:[14]
- Giyim ve görünüşleri.
- Yemekleri ve hazırlayış şekilleri.
- Kendilerine has meslekleri (hepsi gümüşçüydü).
- İçlerinde Kohen veya Levi yoktu.
- Kendilerine has bayram gelenekleri ve mutlu okazyonları vardı.
- Dua şekilleri ve piyutları
Habbaniler genelde diğer Yemen Yahudilerinden soyut olmuşlarsa bile seyrek olarak irtibata geçtikleri ve dini kanunlarla ilgili tartışmalar gerçekleştiği söylenmektedir.[15]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Aden Yahudileri
- Arap Yahudileri
- Arap Yarımadası'ndaki Yahudilerin tarihi
- Bilad el-Sudan Yahudileri
- Hadramut Yahudileri
- İbrahimi dinler
- İslam hakimiyeti altındaki Yahudilerin tarihi
- İslam ve Yahudilik
- Mizrahi
- Yahudilerin Arap topraklarından toplu göçü
- Yemen Yahudileri
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ A Journey to Yemen and Its Jews," by Shalom Seri and Naftali Ben-David, Eeleh BeTamar publishing, 1991, page 43
- ^ Jewish Communities in Exotic Places," by Ken Blady, Jason Aronson Inc., 2000, pages 32
- ^ "PDF: The Itinerary of Benjamin of Tudela trans. Nathan Marcus Adler. 1907: Includes map of route (p. 2) and commentary" (PDF). teachittome.com. 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2011.
- ^ "Map :Image:Benjamin of Tudela route.jpg: "The Travels of Benjamin of Tudela" from The Itinerary of Benjamin of Tudela trans. Nathan Marcus Adler. 1907: Includes map of route (p. 2) and commentary". Wikipedia map.
- ^ Shatzmiller, Joseph. "Jews, Pilgrimage, and the Christian Cult of Saints: Benjamin of Tudela and His Contemporaries." After Rome's Fall: Narrators and Sources of Early Medieval History, p. 338. University of Toronto Press: Toronto, 1998.
- ^ Shatzmiller, Joseph. "Jews, Pilgrimage, and the Christian Cult of Saints: Benjamin of Tudela and His Contemporaries." After Rome's Fall: Narrators and Sources of Early Medieval History, p. 347. University of Toronto Press: Toronto, 1998.
- ^ a b [Ma`atuf, Sa`adia bin Yitzkhaq,[translation:] [[Habbani Jewry [of Hatzarmavet] in the Last Generations]], published by the Ma`atuf family under the auspices of the local municipality of Bareqeth and greater municipality of Ben Shemen, 1987, 223pp., pages I.]
- ^ The Jews of Habban South Yemen, Jewish Communities in Exotic Places, by Ken Blady, Jason Aronson, Inc, Northvale, New Jersey, Jerusalem, 2000, page 32
- ^ The Jews of Habban South Yemen, Jewish Communities in Exotic Places, by Ken Blady, Jason Aronson, Inc, Northvale, New Jersey, Jerusalem, 2000, page 33
- ^ http://tripatlas.com/Habbani%20Jews[ölü/kırık bağlantı]
- ^ [Ma`atuf, Sa`adia bin Yitzkhaq,[translation:] [[Habbani Jewry [of Hatzarmavet] in the Last Generations]], published by the Ma`atuf family under the auspices of the local municipality of Bareqeth and greater municipality of Ben Shemen, 1987, 223pp., pages 126 to 127.]
- ^ A Living Memory of the Bravery & Might of the Habbani Warriors Continues among Baladi Yemenite Jews, Words of Rav Yoseph Maghori-Kohen, Recorded by Rabbi Michael Bar-Ron [1] 17 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ [Ma`atuf, Sa`adia bin Yitzkhaq,[translation:] [[Habbani Jewry [of Hatzarmavet] in the Last Generations]], published by the Ma`atuf family under the auspices of the local municipality of Bareqeth and greater municipality of Ben Shemen, 1987, 223pp., page III.]
- ^ [Ma`atuf, Sa`adia bin Yitzkhaq,[translation:] [[Habbani Jewry [of Hatzarmavet] in the Last Generations]], published by the Ma`atuf family under the auspices of the local municipality of Bareqeth and greater municipality of Ben Shemen, 1987, 223pp., pages II.]
