Hâle etkisi

Halo Etkisi; bir kişi, olay, ortam, kurum veya nesne hakkında sahip olunan olumlu ya da olumsuz bir izlenimin ilgili o öznenin tüm özelliklerine genellenmesi eğilimidir.

Hale etkisi, ayla etkisi, hare etkisi, hareleme hatası, baskın özellik etkisi ve genelleme hatası gibi farklı kavramlarla da adlandırılmaktadır. Örneğin; bir kişinin iyi bir kişi olduğu yönünde bir tutuma sahipsek o kişinin diğer bütün iyi özelliklere de sahip olduğunu düşünme eğilimi sergileriz ya da bir kişinin kötü bir kişi olduğu yönünde bir tutuma veya ilk izlenime sahipsek o kişinin diğer bütün kötü özelliklere de sahip olduğunu düşünme eğilimi sergileriz. Yani, o kötü ya da iyi özelliğin, bir meleğin aylası gibi kişiyi bütün yönleriyle yansıtacağı düşünülür. Örneğin; bir öğretmen halo etkisiyle kendi dersinde başarısız olan bir öğrencinin diğer derslerde veya toplumsal yaşamda da başarısız olduğu yanılgısına düşer.

Başka bir şekilde ifade edecek olursak bir boyutuyla veya özelliğiyle tanınan bir öznenin diğer boyutlarının, özelliklerinin bilinen veya bilindiği düşünülen bu özellikle açıklanmaya, tanımlanmaya çalışılması çabasıdır. Halo kelimesinin İngilizcedeki anlamı ise sakin ve durgun bir suya atılan taşın sahip olduğu devinim sayesinde suya uyguladığı şiddetin, taşın suyla temas ettiği bölgede yayılan dalgalar meydana getirmesidir. Halo Etkisi, ilk kez 1920 yılında Amerikalı psikolog Edward Thorndike tarafından "özel çıkarıma dayanarak genel izlenim yaratma eğilimi" olarak isimlendirilerek tanımlanmıştır. 1972'de Berscheid, Dion ve Walster tarafından yapılan bir deneyde, deneklerin kişilere güzellik derecelerine göre olumlu ve olumsuz özellikler atfettiği görülmüştür. Deneklerin güzel olarak betimledikleri kişilerin diğer özelliklerinin de olumlu, güzel olmayan olarak betimledikleri kişilerin diğer özelliklerinin de olumsuz olacağı düşüncesi taşıdığı görülmüştür.

Halo etkisi genellikle bir bireyin yeterince bilgi sahibi olmadığı kişi, nesne, kurum vb. gibi öznelerle ilgili bir yargıda bulunması veya bir karar vermesi gerektiği durumlarda ortaya çıkar. Sahip olunan bilgiden yola çıkılarak sahip olunmayanlar hakkında fikir yürütme çabası olduğu için bir tür yordama şeklidir. Ancak sahip olunduğu düşünülen bilgiler, kişiler veya nesneler hakkındaki öznel tutumları içerdiği ya da kişilerin veya nesnelerin sadece bir özelliğiyle ilgili olduğu için genelleme yanılgısı olarak da kabul edilir. Bu nedenle halo etkisi, değerlendiricinin veya araştırmacının yanlış veya eksik değerlendirme yapmasına, hatalı çıkarımda bulunmasına yol açabilmektedir.