Glossofaringeal sinir

glossofaringeal sinir
Glossofaringeal, vagal, aksesuar sinirlerin dağılımını gösteren şematik görünüm
Latince isim	nervus glossopharyngeus
Tanımlayıcılar
JSTOR	glossopharyngeal-nerve-diseases
Microsoft Academic	2909395712 2777493842, 2909395712
MeSH	D005930
TA	6320
FMA	50870

Glossofaringeal sinir (CN IX) 9. kranial sinirdir. Afferent duyu ve efferent motor nöronlar içeren karma bir sinirdir. üst medulla oblangatadan, vagus sinirinin hemen önünden çıkar. Glossofaringeal sinirin motor dalları embriyonik dönemdeki medulla oblangatanın tabanından, duyu dalları ise kranial nöral katlantıdan köken alır.

Yapısı

Glossofaringeal sinir beyin sapından, flokkulusun hemen önünden veya altından ayrılır ve kafatasını juguler foramenin merkezinden geçerek terk eder. Juguler foramen içerisinde superior ve inferior ganglionlar kendi dural kılıflarına sahiptir.Inferior ganglion, temporal kemiğin petroz parçasının alt kısmında yer alan, kohleanın aquaduct kısmının bağlantılı olduğu triangular oluk ile ilişki içerisindedir. Alt tarafta glossofaringeal sinir vagus siniri ve aksesuar sinirin ön ve dış kısmında bulunur. Glossofaringeus siniri juguler forameni vagus ve aksesorius siniri ile birlikte terk ettikten sonra internal juguler ven ve internal carotid arter arasında karotid kılıf ile birlikte ilerler. Stylopharyngeus kasının alt kısmına doğru sytloid çıkıntı ve ona tutunan kaslar boyunca ilerler. Buradan öne doğru ark şeklinde uzanarak boynun yan tarafında stylopharyngeus ve orta faringeal kaslara uzanır. Hypoglossus kasının altından uzanarak palatin tonsillere, dilin tabanına ve ağızdaki seroz salgı bezlerinde terminal dallarını verir.

Dalları

• Tympanic
• Stylopharyngeal
• Tonsiller
• Karotid sinus siniri
• Dilin 1/3 arka kısmına giden dallar
• Lingual dallar
• Vagus siniri ile bağlantı dalı

Not: Glossofaringeus siniri vagus siniri ile birlikte faringeal pleksusun yapısına katılır.

Glossofaringeal sinirin 5 temel fonksiyonu vardır:

1. Brankial motor (özel visseral efferent) - stylopharyngeus kasını uyarır
2. Visseral motor (genel visseral efferent) - otik ganglion aracılığı ile parotis bezinin parasempatik innervasyonunu sağlar
3. Visseral duyu (genel visseral afferent) - karotid sinüs ve karotis gövdesinden duyusal bilgi alır
4. genel duyu (genel somatik afferent) - timpanik zarın yüzeyinden, üst farinksten ve dilin 1/3 arka kısmından duyusal uyarı alır
5. Visseral afferent (özel visseral afferent) - Sirkümvallat papillalar dahil dilin 1/3 arka kısmından tat duyusu alır

Glossofaringeal sinir hem motor hem de duyu sinirlerinden oluşan karma bir sinirdir. Duyu sinirleri, farinks, orta kulak, dilin 1/3 arka kısmı (tat tomurcukları dahil), karotis gövde ve sinüslerden gelir. Buradan gelen dallar medulla oblangatada sonlanır. medulla oblangatadan çıkar motor sinirler ise parotis tükürük bezine, dilin arkasındaki salgı bezlerine, stylopharyngeus kasına (farinksi açan ve yutmayı sağlayan) gider.

Brankial motor dallar

Brankial motor dallar, yutma ve konuşma esnasında farinksin yukarı doğru hareket ettirilmesini sağlar.

Brankial motor dallar medulla oblangatanın rostral kısmında bulunan ve retiküler formasyonun bir parçası olan nucleus ambiguus'dan köken alır. Buradan çıkan lifler öne ve yana doğru uzanır ve oliver çekirdek ve inferior cerebellar pedinculus'un arasından çıkar.

Sinirin motor dalları, beyinden sapından aynı sinirin diğer dalları ile birlikte çıkar ve kafatasını juguler foramen içerisinden geçerek terk eder. Yine aynı kanaldan kafatasını terk eden vagus siniri ve aksesuar sinirin önünde seyreder.

Motor dallar kafatasını terk ettikten sonra aşağı doğru temporal kemiğin styloid çıkıntısı yanından stylopharyngeus kasının etrafını sararak sonlanır.

Stylopharyngeus kasının istemli kontrolünü sağlayan uyarı beynin pre-motor ve motor korkeksinden çıkar, kortiko-bulbar yollar aracılığı ile internal kapsülün genu kısmından geçerek her iki taraftaki nucleus ambiguusda sinaps yapar.

Visseral motor bileşenler

Glossofaringeal sinirin parasempatik lifleri aynı taraftaki parotis tükrük bezini uyarır

Beyin sapında (medulla) bulunan inferior salivaturar çekirdekten çıkan parasempatik pre-ganglionik lifler, beyin sapında oliver çekirdekler ve inferior serebellar pedinkül arasından çıkarlar. Bu sinirler beyin sapının kesitsel görüntülemelerinde bir çekirdek görünümü oluşturmazlar. Diagramdaki görünümler şematize edilmiştir.

Visseral motor sinirler beyin sapının yan kısmından çıktıktan sonra sinirin diğer komponentleri ile birlikte juguler foramene girerler. Juguler foramen içerisinde genel, visseral ve özel duyuları algılayan 2 adet ganglion bulunmaktadır. Visseral motor sinirler bu iki ganglion içerisinde sinaps yapmadan geçerler. Juguler kanaldan çıkmadan önce timpanik dal temporal kemiğin petroz parçasından içeri girer ve inferior timpanik kanal içerisinde yukarı doğru seyrederek timpanik boşluğa ulaşır. Timpanik sinir, orta kulak içerisindeki timpanik boşlukta bulunan promontoriumun yüzeyindeki pleksusa katılarak genel duyu sinirlerini oluşturur.

Kafatasından çıktıktan sonra küçük petrozal sinir, foramen ovalenin hemen altında mandibular sinir komşuluğundaki otic ganglionda sinaps yapar. otic gangliondan çıkan post-ganglionik lifler trigeminal sinirin 3. dalı olan (CN V3) mandibular sinirin auriculotemporal dalı içerisinde parotis bezinin içine ulaşır.

Hipotalamus ve olfaktor traktusdan çıkan bazı uyarılar, dorsal longitudinal fasikulus aracılığı ile inferior salivatuar çekirdeğe gelir. Korku esnasında ağzın kuruması veya güzel bir yemek gördüğümüzde ve kokladığımızda ağzımızın sulanması bu sayede olur.

Visseral duyusal bileşen

Glossofaringel sinirin bu komponenti karotid sinüsteki baroreseptörler ve karotik gövdesindeki kemoreseptörlerden duyu alır.

Duyusal lifler, karotid bifurkasyondaki karotid sinüs ve karotis gövdesinden başlar ve yukarı doğru çıkarak sinirin diğer dalları ile birleşerek inferior glossofaringeal gangliona gelir. Buradan çıkan sinirler juguler foramenden kafatasına girerler. Kafatasına girdikten sonra sinirler oliver çekirdek ile inferior serebellar pedinkül arasından beyin sapına girer. burada soliter çekirdeğin alt kısmına gelir. Buradan lifler beynin talamus gibi başka bölgeleri ile bağlantı kurarlar. Bu sayede solunum hızı, kan basıncının dengelenmesi, serum karbondioksit ve oksijen saturasyonlarının düzenlenmesi sağlanır.

CN IX'un visceral duyu dallarını farinksin arka duvarına temas ile ortaya çıkan gag refleksinin (öğürme) tetiklenmesini sağlar. bu refleksin efferent motor uyarısı vagus siniri ile taşınır.

Somatik duyu bileşen

Hipoglossal sinirin bu bileşeni, dış kulağın cildinden, timpanik zarın iç kısmından, üst farinks duvarından, dilin arka 1/3 kısmından, epiglottisin ön yüzünden ve valleculadan genel somatik duyu dalları alır. Bu dallar ağrı, ısı, dokunma hissi gibi bilgileri taşır.

Dış kulak yolu cildinden alınan duyular ilk olarak vagus sinirinin auricular dalı ile alınırken, orta kulaktan geçişi esnasında glossofaringeal sinirin timpanik dalı içerisinde taşınır. Üst farinksin ve dilin 1/3 arka kısmından gelen duyular CN IX'un faringeal dalları ile taşınır. Buradan gelen sinirler superor veya inferor glossofaringeal ganglionlara gelir. Sinirler juguler foramenden kafatasına girerler. Buradan beyin sapına girerler. Beyin sapında trigeminal sinirin spinal çekirdeklerine gelir.

Özel duyusal bileşen

özel duyusal sinirler dilin arka 1/3 kısmından tat duyusunu algılar

Dilin 1/3 arka kısmından çıkan uyarılar, bu sinirlerin gövdelerinin olduğu inferior glossofaringeal gangliona gelir. Inferior glossofaringeal gangliondan çıkan uyarılar juguler foramenden kafatasına girerler. Buradan beyin sapına oliver çekirdek ile inferior serebellar pedinküllerin arasından girerler. Beyin sapına girdikten sonra yukarı doğru çıkarak nucleus solitariusun tat ile ilgili bölgesine gelir. Fasiyal sinir ve vagus sinirinin tat ile ilgili uyarıları da aynı bölgeye gelir. Bu çekirdekten çıkan uyarılar santral tegmental yol boyunca yukarı çıkarak her iki taraftaki talamusun ventral posteriomedial (VPM) çekirdeklerine gelir. Son olarak 4. nöronlar buradan çıkarak internal kapsülün arka bacağından geçerek parietal korkesteki primer duyu alanına gelir.

Fonksiyonları

1. Dilin 1/3 arka kısmından tat ile ilgili özel visseral afferent duyu alır
2. Dilin 1/3 arka kısmı, tonsiller, farinks, orta kulaktan genel somatik duyu (ventral trigeminotalamik yol) alır
3. karotid sinüs ve karotid gövdeden visseral duyu alır.
4. Otik ganglion aracılığı ile parotis bezinin parasemptaik uyarımını sağlar.
5. Bu kranial sinirin tek motor bileşeni stylofaringeus kasına motor dallar verir.
6. Faringeal pleksusun yapısına katılır.

Klinik özellikler

Hasarı

Glossofaringeal sinir hasarı dilin 1/3 arka kısmının tat duyusunun ve yutma fonksiyonlarının kaybına sebep olur.

Muayene

Glossofaringeus sinirinin muayenesinde gag refleksi kontrolu, konuşmanın kontrolu, yutma ve öksürme gibi fonksiyonların kontrolu yapılır. Ayrıca dilin 1/3 arka kısmının tat duyusu için farklı tatlar ile kontrol yapılabilir.

Ek resimler

• 
  Beynin kranial sinirler ile birlikte alttan görünümü
• 
  Kafa tasının sağ taraftan kemik ve duranın kaldırılmış şekilde görünümü
• 
  Beyin sapı ve orta beynin şematik görünümü
• 
  Superior maksiller sinir ve sfenopalatin ganglionların dallarının görünümü
• 
  Omuriliğin üst kısmının, beyin sapı ve orta beynin arkadan görünümü
• 
  Hipoglossal sinir, servikal pleksus ve dalları

Kaynakça

• Atlas of Human Anatomy, 5th Ed, Netter
• Mancall, Elliott L., David Brock. Gray's Clinical Neuroanatomy E-Book. Saunders.