Gezegen tanımı

Gezegen teriminin tanımı, kelimenin Antik Yunanlar tarafından ortaya atılmasından bu yana birkaç kez değişmiştir. Yunan astronomlar gökyüzünde hareket eden yıldız benzeri cisimler için ἀστέρες πλανῆται (asteres planetai), "gezgin yıldızlar" terimini kullanmışlardır. Binlerce yıl boyunca bu terim Güneş, Ay, uydular ve asteroitlere kadar birçok farklı gök cismini kapsar hâle gelmiştir.

Uluslararası Astronomi Birliği'nin
Güneş Sistemi gezegeni tanımı

Bir gezegen;

Güneş'in yörüngesinde dolanan,
Kendi kütleçekiminin katı cisim kuvvetlerine üstün gelmesini sağlayıp hidrostatik denge hâline (neredeyse yuvarlak şekle) gelmesine yetecek düzeyde kütleye sahip
Yörünge çevresindeki komşu bölgesini temizlemiş gökcismidir.

Kaynak: "IAU 2006 General Assembly: Resolutions 5 and 6" (PDF). IAU. 24 Ağustos 2006. Erişim tarihi: 23 Haziran 2009.

Modern astronomide iki temel gezegen anlayışı vardır. Bir gezegen, bölgesine dinamik olarak hakim olan (yani etrafındaki diğer küçük cisimlerin akıbetini belirleyen) ya da hidrostatik dengede (yerçekimsel olarak yuvarlaklaşmış ve sıkışmış) olan bir astronomik cisim olarak tanımlanabilir. Bunlar dinamik baskınlık tanımı ve jeofiziksel tanım olarak ifade edilebilir.

Gezegen için net bir tanım oluşturulması sorunu Ocak 2005'te, o zamanlar kabul edilen en küçük gezegen olan Plüton'dan daha büyük bir kütleye sahip olan Neptün ötesi cisim Eris'in keşfiyle gündeme geldi.^[1] Gök bilimciler tarafından adlandırma sorunlarını çözmekten sorumlu uluslararası yönetim organı olarak kabul edilen Uluslararası Astronomi Birliği (IAU), Ağustos 2006'da Prag'da yapılan bir toplantı sırasında konuyla ilgili kararını açıkladı. Yalnızca Güneş Sistemi için geçerli olan bu tanıma göre (2003 yılında ötegezegenler de ele alınmış olsa da) bir gezegen Güneş'in yörüngesinde dönen, kendi kütleçekiminin kendisini yuvarlak hale getirmesine yetecek kadar büyük olan ve yörüngesine yaklaşan daha küçük cisimleri “etrafından temizlemiş” olan bir cisimdir. Plüton bu kriterlerden ilk ikisini yerine getirmekte ancak üçüncüsünü yerine getirmemektedir ve bu nedenle bu resmi tanıma göre bir gezegen olarak nitelendirilmemektedir. IAU'nun kararı tüm tartışmaları çözmüş değildir. Birçok gök bilimci bu tanımı kabul ederken, bazı gezegen bilimciler bunun yerine jeofiziksel ya da benzer bir tanım önererek bu tanımı tamamen reddetmişlerdir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Chang, Kenneth (18 Ocak 2022). "Quiz - Is Pluto A Planet? - Who doesn't love Pluto? It shares a name with the Roman god of the underworld and a Disney dog. But is it a planet? - Interactive". The New York Times. 18 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2022.

Konuyla ilgili yayınlar ve dış bağlantılar

What is a planet? -Steven Soter
Why Planets will never be defined: Robert Roy Britt on the outcome of the IAU's decision
Nunberg, Earth (28 Ağustos 2006). "Dwarfing Pluto". NPR.org. NPR. Erişim tarihi: 13 Nisan 2007. An examination of the redefinition of Pluto from a linguistic perspective.
The Pluto Files by Neil deGrasse Tyson The Rise and Fall of America's Favorite Planet
Q&A New planets proposal Wednesday, August 16, 2006, 13:36 GMT 14:36 UK
David Jewitt's Kuiper Belt page- Pluto
Dan Green's webpage: What is a planet?
What is a Planet? Debate Forces New Definition
The Flap Over Pluto
"You Call That a Planet?: How astronomers decide whether a celestial body measures up."
David Darling. The Universal Book of Astronomy, from the Andromeda Galaxy to the Zone of Avoidance. 2003. John Wiley & Sons Canada (0-471-26569-1), p. 394
Collins Dictionary of Astronomy, 2nd ed. 2000. HarperCollins Publishers (0-00-710297-6), p. 312-4.
Catalogue of Planetary Objects. Version 2006.0 O.V. Zakhozhay, V.A. Zakhozhay, Yu.N. Krugly, 2006
The New Proposal, Resolution 5, 6 and 7 2006-08-22
IAU 2006 General Assembly: video-records of the discussion and of the final vote on the Planet definition.
Boyle, Alan, The Case for Pluto The Case for Pluto Book by MSNBC Science Editor and author of "Cosmic Log"
Croswell, Dr. Ken "Pluto Question" Pluto Question

Tanımlama ve yeniden sınıflandırma tartışması

Working definition of "planet" from IAU WGESP — the lower bound remained a matter of consensus in February 2003* Steven Soter's article "What is a Planet" in Scientific American, January 2007, pp 34–41.
Stern & Levinson's article "Regarding the criteria for planethood and proposed planetary classification schemes." 24 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Gravity Rules: The Nature and Meaning of Planethood4 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; S. Alan Stern; 22 Mart 2004
BBC: "Planets plan boost tally 12" 2006-08-16 2 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
BBC: "Pluto loses status as a planet" 2006-08-2430 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
BBC: "Pluto vote 'hijacked' in revolt" 2006-08-25 23 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[NYT-202201182-1] Chang, Kenneth (18 Ocak 2022). "Quiz - Is Pluto A Planet? - Who doesn't love Pluto? It shares a name with the Roman god of the underworld and a Disney dog. But is it a planet? - Interactive". The New York Times. 18 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2022.

[1]