Gesta principum Polonorum
| Gesta principum Polonorum | |
 | |
| Yazar | Anonim (Gallus Anonymus tarafından yazıldığı düşünülse de bir kesinlik yoktur.) |
|---|---|
| Ülke | Belirsiz |
| Dil | Orta Çağ Latincesi |
| Konu | Boleslaus Wrymouth saltanatı (II. ve III. kitap); Wrymouth'un ataları (I. kitap) |
| Tür | Tarihsel anlatı |
| Yayım | 1112-1118 |
Gesta principum Polonorum (Orta Çağ Latincesi: ˈdʒɛsta ˈprinʲtʃipum pɔlɔˈnɔːrum; Polonyalı Prenslerin Tapuları), efsanevi zamanlardan 1113'e kadar Polonya tarihini belgeleyen bilinen en eski Orta Çağ vakayinamesidir.[1]
Anonim bir yazar tarafından Latince yazılmış, büyük olasılıkla 1112 ile 1118 arasında tamamlanmıştır ve günümüze ulaşan metni, iki farklı geleneğe sahip üç el yazması halinde mevcuttur. Anonim yazarı geleneksel olarak Gallus ("Galya" anlamına gelen bir isim), bilinmeyen bir ülkeden dışlanmış ve Macaristan üzerinden Polonya Krallığı'na seyahat eden bir yabancı olarak adlandırılır. Gesta'nın yazımı için Polonya'nın o zamanki hükümdarı III. Bolesław tarafından görevlendirilen Gallus, büyük olasılıkla aldığı ve hayatının geri kalanını yaşadığı çalışması için bir ödül bekliyordu.
Kitap, Polonya tarihi hakkında bilinen en eski yazılı belgedir. Batı ve Güney Avrupalı tarihçiler tarafından aktarılanları tamamlayarak, Avrupa'nın genel tarihi hakkında benzersiz bir bakış açısı sunar. Gesta Danorum'dan ve Polonya'nın erken tarihi hakkında bir sonraki ana kaynak olan Chronica seu originale regum et principum Poloniae'den, kabaca bir asır daha eskidir.
Eserin bilinen en eski nüshası şu anda Varşova'daki Polonya Ulusal Kütüphanesi'ne aittir.
Başlık
[değiştir | kaynağı değiştir]Eser için tasarlanan veya orijinal olarak verilen başlık net değildir.Zamoyski Codex'te metnin ilk büyük harfinde, Cronica Polonorum adlı çalışmanın stilini bir değerlendirme listesi oluştururken, aynı el yazmasında Kitap I'in önsözü Incipiunt Cronice et gesta ducum sive principum Polonorum ile açılır. (Manası:"[Burada] Polonyalıların düklerinin veya prenslerinin vakayinameleri ve eylemleri başlar") II. Kitap için başlangıç yazısı, Liber Tertii Bolezlaui ("Boleslaus Kitabı III") ve III. Kitap Liber de Gestis Boleslaui III ("Boleslaus III'ün Tapuları Kitabı") adlı eserin adını verir..[2] Ancak bunlar genellikle daha sonra eklendiği için güvenilir değildir.
Yazar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Gesta nın yazarı bilinmemekle birlikte, tarihçilik geleneğinde "Gallus" olarak anılır, Latince "Fransa veya Galya'dan gelen kişi" anlamına gelir (ayrıca, potansiyel olarak bir ön addır). Yine de yazarın anonimliği, (çalışmada bahsedildiği gibi) eseri yalnızca Tanrı'ya adama arzusundan dolayı -Orta Çağ'da yaygın olarak popüler olan bir kavram- nedeniyle akıllarda tutuldu. Polonyalı piskopos- Marcin Krome çalışmasını- Folio 199 tamamladığında, eserde gündeme getirdiği Gesta'nın yazarı olarak Gallus'a atıfta bulunan bir dipnot bıraktı. Kabaca şöyleydi: Bu eser Gallus'a ait, sanırım onun "III. Bolesław" zamanında yaşamış bir Fransızkeşişiydi. Yazardan ilk kez "Gallus" olarak bahsediliyordu.
Gottfried Lengnich'in basılı baskısında Lengnich, Gallus'un Opavalı Martin ile karıştırıldığı Jan Długosz'un yanlış okunmasına dayanarak yazarı "Martin Gallus" olarak adlandırdı. Martin Gallus, bir süre daha Alman biliminde standart isim haline geldi, ancak bu tanımlama artık çoğu tarihçi tarafından reddediliyor. Tarihçi Maximilian Gumplowicz yazarı, sözde Kruszwica Piskoposu Baldwin Gallus olarak tanımladı, ancak benzer şekilde bu teori genel kabul görmedi.
Metindeki ipuçlarından Gallus'un kökenini belirlemeye yönelik sık sık girişimlerde bulunulmuştur. Marian Plezia ve Pierre David, Gallus'un şu anda güney Fransa'da bulunan Provence'tan geldiğini ve Benedictine manastırı Saint-Gilles ile yakından bağlantılı olduğunu savundu. Başka bir tarihçi Karol Maleczyński, kanıtların Flandre ile bir bağlantı olduğunu öne sürerken, Danuta Borawska ve Tomasz Jasiński, Venedik ile bağlantılı olduğunu ve St Nicholas'ın anonim bir ''Translatio imperii'' yazdığını üslupsal kanıtlara dayanarak tartıştılar. Marian Plezia, 1984'te, yazı stilinin orta Fransa'daki okullardan birinde, muhtemelen Tours veya Orléans'ta bir eğitim önerdiğini savundu.
Plezia ve diğerleri ayrıca, Gallus'un Macaristan hakkındaki kapsamlı bilgisinin, St Gilles'in kızı evi olan Macaristan'daki Benediktin Somogyvár Manastırı ile bir bağlantı olduğunu öne sürerek, buradaki bağlantılara tanıklık ettiğini ileri sürüyorlar. II. Bolesław altında başarılı olmuş ve Macaristan'a sürgün edilmiş ancak III. Bolesław döneminde Polonya işlerinde öne çıkan bir İskandinav veya Rus kökenli akraba olan Awdańcy klanına yakından bağlı görünüyor. Slavca'da "Gniezno şehrinin... "yuva" anlamına geldiğini belirttiği için yazarın ülkenin dilini biliyor olabileceği düşünülüyor. Kesin olan tek şey onun belki bir Polonya yararına Polonya'da yaşayan bir keşiş ve yabancı olduğu.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel olarak, orijinal metnin 1112 ile 1117 arasında bir noktada yazıldığı düşünülmektedir. Gesta'nın önsözündeki ithaf mektubu, orijinal metnin 1112 ile 1118 yılları arasında tamamlandığını belirtir. Çalışmada bahsedilen son olay, III. Bolesław'un 1112 veya 1113'te Macaristan'daki Székesfehérvár'a yaptığı hac ziyaretidir. Çalışma, neredeyse kesinlikle 1117-18'deki Skarbimir isyanından önce tamamlanmış ve sonradan eklenmiştir. Örneğin, Pomeranya Dükü Swietobor'un soyundan gelenlere atıfta bulunulmaktadır.
Hikaye
[değiştir | kaynağı değiştir]
Çalışma, Gniezno Başpiskoposu Martin 'e ve Polonya bölgelerinin piskoposlarına Simon (Plock Piskoposu, yaklaşık 1102-29), Paul (Poznan Piskoposu, 1098–c. 1112), Maurus'a bir adres ve ithaf ile başlar. (Kraków Piskoposu, 1110-18) ve Zyroslaw (Wroclaw Piskoposu, 1112-20). Thomas Bisson, metnin esas olarak, Dük Boleslaus III Wrymouth'un eylemlerini savunan ve hanedanını meşrulaştıran bir kutlaması olarak Latin edebiyatının gesta türünde (bakınız:Genre) yazıldığını savundu (Deeds of Louis the Fat ile karşılaştırın[3]).
Eser, şecere, siyaset ve savaşa odaklanan üç kitaba bölünmüştür. 31 bölümden oluşan birinci kitap, III. Bolesław 'ın (efsanevi Piast the Wheelwright ile başlayan) atalarının eylemlerini ve onların Rus, Bohemyalı, Pomeranyalı, Mazovyalı ve belirsiz Selencialılar gibi komşu Germen ve Slav halklarına karşı olan savaşlarını ele alıyor. İlk Kitap sözlü geleneğe dayandığını iddia eder ve karakter olarak I. Mieszko'ya kadar büyük ölçüde efsanevidir. Daha önceki materyaller, erken dönem Slav halk mitinde yaygın olan bir hikâye olan Piastların köylülükten hükümdarlığa yükselişlerini anlatır.
50 bölümden oluşan ikinci kitap, Bolesław'ın doğuşunu, çocukluktaki başarılarını izler ve kendisinin ve Skarbimir'i Pomeranyalılara karşı "kont palatine" tarafından yürüttüğü savaşları belgeler. 26 bölümden oluşan üçüncü kitap, Boleslaus ve Polonyalıların Pomeranyalılara, Alman imparatoru V.Heinrich ve Bohemyalılara ve Baltık Prusyalılarına karşı yürüttüğü savaşların hikâyesini sürdürüyor
El Yazmaları ve Baskılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Gesta orijinalinde mevcut değildir, bunun yerine iki farklı geleneği temsil eden üç farklı el yazmasında varlığını sürdürmektedir. Codex Zamoyscianus (Z) ve Codex Czartoryscianus (S) ilk ve en eski belgelenmiş geleneği temsil eder, ikincisi birincisinden türetilmiştir. Heilsberg kodeksi, daha sonra ve daha az ayrıntılı olarak varlığını sürdürse de, metnin bağımsız bir tanığıdır ve ikinci ayrı geleneği oluşturur.[4]
Zamoyscianus Kodeksi
[değiştir | kaynağı değiştir]En eski versiyon, Codex Zamoyscianus veya Zamoyski Codex olarak bilinen el yazmasında yer almaktadır. Bu, 14. yüzyılın sonlarında, muhtemelen 1380 ile 1392 yılları arasında Kraków 'da yazılmıştır. 15. yüzyıla kadar Łaski ailesinin kütüphanesinde bulunuyordu. O sırada, Gniezno Katedrali'nin bir kanonu ve tarihçi Jan Długosz'un arkadaşı olan Czechłoj'lu Sandilogius (Sędziwój) (ö. 1476) ona sahip oldu. Daha sonra Zamość kontlarının kütüphanesindeydi, ancak şimdi Varşova'daki millî Kütüphanede Bayan BOZ cim olarak bulunuyor. 28.
Czartoryscianus Kodeksi
[değiştir | kaynağı değiştir]Gesta'nın ikinci bir versiyonu, Sędziwój Codex olarak da adlandırılan Codex Czartoryscianusta yer almaktadır. 1434 ve 1439 yılları arasında Çekyalı Sandivogius, kendisi için Codex Zamoyscianustaki versiyondan üretilmiş ikinci bir kopya yaptırdı. Doğrudan bir kopya olduğu için, orijinal metnin yeniden yapılandırılmasında kullanışlılığı sınırlıdır. Bu sürüm şu anda Kraków'daki Czartoryski Müzesi'nde bulunmaktadır.
Heilsberg Kodeksi
[değiştir | kaynağı değiştir]Metnin üçüncü ve son tanığı, sözde Heilsberg Kodeksi'ndeki versiyondur. Bu sürüm, önceki bir sürüme dayalı olarak 1469 ile 1471 arasında yazılmıştır. Sonuncusu 1330 civarında Krakov'da yazılmıştı, 1378'de Łekno manastırındaydı ve Warmia Piskoposu Marcin Krome'in (1579-1589) eline geçmeden önce Trzemeszno'daki manastıra transfer edilmişti.
16. yüzyılın ortaları ile 18. yüzyıl arasında, el yazması Almanca konuşulan Prusya kasabası Heilsberg'de (bugün Polonya'nın Lidzbark Warmiński kasabasında bulunuyordu (İsmini buradan almıştır.) Codex Czartoryscianustaki versiyonun aksine, bu orijinal metnin bağımsız bir tanığıdır. Şu anda Varşova'daki millî Kütüphanede bulunmaktadır.
Heilsberg kodeksi, diğer iki elyazmasında bulunan metnin büyük bölümlerini, örneğin Kitap I'deki 27 ve 28 gibi birkaç bölümü atlamaktadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022.