Gertrude Bell

Gertrude Bell Irak'ta, Babylon'da arkeolojik kazıları ziyarette, 1909

Bell'in objektifinden İnce Minareli Medrese (Temmuz 1907, Konya)

1909'da Bell tarafından fotoğraflanan Samarra yakınlarındaki Nehrevan Kanalı'nın kuru yatağı

Gertrude Margaret Lowthian Bell (Çölün Kızı) (14 Temmuz 1868 – 12 Temmuz 1926), İngiltere'nin Durham Kontluğu'nda ayrıcalıklı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen ünlü İngiliz kadın seyyah ve casus.

"Pasta keser gibi ülke bölen kadın," "cetvelle sınırları çizen kadın," "çöl kraliçesi" ve "şark şeytanı" gibi lakaplarla anılan Gertrude Bell, yaşadığı dönemin çok ilerisinde bir eğitim ve bilgi birikimine sahipti. Viktorya dönemi İngiltere'sinde, Oxford Üniversitesi'nde eğitim gören ilk beş kadın arasında yer aldı. 1920'ye kadar kadınlara mezuniyet derecesi verilmediği için üniversiteden fahri bir dereceyle mezun oldu.

Gençliği

Bell'in babası ünlü bir aileden gelen Thomas Hugh Bell'di. Gertrude Bell, henüz 3 yaşındayken annesi öldü. bunun üzerine babası Thomas birkaç yıl sonra seçkin bir aileden gelen ve oyun yazarı Florence Oliffe ile evlendi. İlk ve orta öğrenimini Londra'daki çeşitli okullarda tamamlayan Bell, Tarih okumak için Oxford Üniversitesi'ne gitmeye karar verdi. Burada başarılı bir eğitim dönemi geçirerek okuldan birincilikle mezun olmayı başaran ilk kadın oldu.

"Çölün kızı"

Okuldan mezun olduktan sonra seyahat etmeye karar veren Bell, Avrupa ve daha sonra da Ortadoğu'ya çok sayıda seyahatlerde bulundu. İlerleyen yıllarda dağcılık ve dünya turlarıylada ilgilenmeye başlayan Bell, 1897 - 1898 ve 1902 - 1903 olmak üzere iki kez dünya turuna çıktı.1899 yılında Kudüs'e yaptığı ziyaretten sonra Araplara karşı büyük bir sevgi ve ilgi duymaya başladı. Arap çöllerinde seyahatler yaptı ve batılılara çöl hayatını anlatan yazılar yazdı. Araplar ona "Çölün Kızı" ve "Irak'ın Taçsız Kraliçesi" isimlerin verdiler.

Bell, 1907'in Mart'ında arkadaşı arkeolog William Ramsay ile birlikte Anadolu'ya geldi ve bir süre sonra İngiltere'ye döndü. Daha sonra Ocak 1909'da Mezopotamya'ya bir gezi düzenleyen Bell, bu sırada Geç Hitit dönemine ait olan Karkamış'ta önemli keşif ve incelemelerde bulundu ve bu bölgede kısa süreli kazılar yaptı. Sonra Irak'taki ünlü antik şehir olan Babil'e gitti.

Sonraki yıllarda Orta Doğu da İngiltere'nin çıkarları için çeşitli faaliyetlerde bulunmaya başlayan Bell, Orta Doğu'da İngilizlerin şimdi bile aktif oldukları Orta Doğu politikasının kurucusu ve planlayıcılarından biridir. Mezopotamya bölgesindeki Arap kabileleri Türklere karşı kışkırtan faaliyetlerde bulunmuştur. Ayrıca 1919 yılındaki Paris Barış Konferansı'na delege olarak katıldı ve Irak devletinin sınırlarının belirlenmesi için çalışmıştır.

Orta Doğu'da Seyahatler ve Kitapları

Gertrude Bell, ailesinin zenginliği sayesinde çok sayıda seyahat etme imkanı buldu. Bu fırsatı, hem entelektüel meraklarını hem de macera tutkusunu gerçekleştirmek için kullandı ve Orta Doğu'da tek başına seyahat eden ilk Batılı kadınlardan biri oldu. Bölgeye olan ilgisi, 1892'de İran'daki İngiliz Büyükelçisi olan amcası Frank Lascelles'i (1841-1920) ziyaret etmek için Tahran'a yaptığı seyahatle başladı. İki yıl sonra, İran'da geçirdiği zamanını anlattığı ilk kitabı Safar Nameh, Persian Pictures adlı eserini yayımladı. Bell, sonraki yirmi yılını Orta Doğu'yu keşfetmeye adadı. Bu süreçte Suriye, Filistin ve Mezopotamya'daki antik yerleri ziyaret etti ve Çöl ve Ekili (1907) ile Ammurath'tan Ammurath'a (1911) gibi klasik seyahat kitapları kaleme aldı.

1911'de Gertrude Bell, Ukhaidir Kalesi'ni incelemek ve fotoğraflamak amacıya Güney Mezopotamya'ya döndü. Bu çalışmanın sonucunda, 1914 yılından yayımlanan The Palace and Mosque of Ukhaidir: A Study in Early Mohammadan Architecture adlı eseri, günümüzde arkeolojiye yaptığı en önemli akademik katkılardan biri olarak kabul edilmektedir. Bell, The Desert and the Sown adlı kitabında, seyahatlerinin bilgi toplamayla olan ayrılmaz bağınu şu sözlerle ifade etmiştir: "Kamp ateşlerimizin etrafında oturanların ve çöl ile dağlarda bizimle birlikte at sırtında gezenlerin dudaklarından dökülenlerin sözleri Asya siyasetinin selindeki saman çözleri gibidir ve akıntının hangi yöne aktığını gösterir." Birinci Dünya Savaşı'na gelindiğinde, Gertrude Bell, büyük ölçüde erkeklerin egemen olduğu Ortadoğu tarihi ve İngilizce seyahat yazımı alanlarında kendini bir otorite olarak kabul ettirmişti.

Ortadoğu: Yanlış Çizilen Haritanın Mirası

İlber Ortaylı'nın Cumhuriyetin İlk Yüzyılı :1923-2023 adlı kitabında Gertrude Bell'e atıfta bulunularak Ortadoğu'nun siyasal ve coğrafi yapısına dair dikkat çekici bir analiz yer almaktadır. Ortaylı, Ortadoğu'nun "yanlış çizilmiş bir harita" üzerine inşa edildiğini vurguluyor. Bölge, bir imparatorluğun merkezi bir unsuru iken Batı'nın paylaşım planları sonucu karmaşık bir coğrafyaya dönüşmüştür. Bu planların geçerliliğini yitirdiğini ve anlamını kaybettiğini belirten Ortaylı, suni bir coğrafyanın ortaya çıktığını ifade ediyor.

Kitapta, Ortadoğunun renkli etnik ve dini çeşitliliğine dikkat çekilerek, Kürtler, Araplar, Şiiler, Türkler ve farklı Doğu Hristiyan mezheplerinin yanı sıra Hanifler gibi azınlık gruplarının varlığına değiniliyor. Özellikle Irak, bu farklı unsurların bir araya toplandığı bir mozaik olarak tanımlanıyor. Ortaylu , bu durumun Gertrude Bell'in çizdiği haritaya dayandığını ve aceleyle oluşturulan siyasal ve coğrafi yapının günümüzdeki istikrarsızlıkların temelini oluşturduğunu ifade ediyor.

Son yılları ve ölümü

Bell, 1925'te kısaca İngiltere'ye döndüğünde, aile sorunları ve sağlık sorunlarıyla karşı karşıya kaldı. Ailesinin serveti, Birinci Dünya Savaşı sonrası İngiltere'deki işçilerin grevlerinin başlaması ve Avrupa'daki ekonomik bunalım nedeniyle düşmeye başlamıştı. Bağdat'a döndü ve kısa sürede plörezi rahatsızlığı gelişti. İyileştiğinde, küçük üvey kardeşi Hugh'un tifodan öldüğünü öğrendi.

Hiç evlenmemiş olan ve yalnızca bir kez nişanlanan Bell, nişanlısını Çanakkale Savaşları sırasında kaybetti. Yalnızlık ve sağlığınında bozulması sebebiyle bunalıma giren Bell'in aşırı dozda uyku hapı nedeniyle öldüğü anlaşıldı. Ölümü hakkında çok fazla tartışma bulunmaktadır, ancak aşırı dozun kasıtlı bir intihar mı yoksa kaza sonucu mu olduğu bilinmiyor, çünkü hizmetçisinden kendisini uyandırmasını istedi.

Bağdat'ın Bab al-Sharji semtindeki İngiliz mezarlığına defnedildi. Cenazesi arkadaşları, İngiliz yetkililer ve Irak Kralı dahil olmak üzere çok sayıda insanın katıldığı büyük bir olaydı. Mezarlığa tabutu taşınırken Kral Faysal'ın özel balkonundan olayı izlediği söylenmektedir. Geride özellikle tarihî eserleri ve gezilerini anlatan çok sayıda yayın bırakmıştır.

Popüler kültüre etkileri

Werner Herzog'un yazıp yönettiği 2015 ABD yapımı Çöl Kraliçesi isimli filmde Gertrude Bell'i Nicole Kidman canlandırmıştır.

Kaynakça

• Editör:Caner ARABACI, Konya Kitabı VII, Konya Ticaret Odası Yayıncılık, Aralık 2004, Sayfa 116, 117, 118

Ayrıca bakınız

• Irak Ulusal Müzesi

Dış bağlantılar

• Newcastle Üniversitesindeki Gertrude Bell Kütüphanesi24 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce), 15 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir