Fetihpûr Sikri Ulucamii
 | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Koordinatlar | 27°05′41″K 77°39′43″D / 27.09472°K 77.66194°D |
| İnanç | İslam |
| Mimari | |
| Kurucusu | Ekber Şah |
| Mimari tür | Ulu cami |
| Mimari biçim | Hint-İslam, Babür |
| Özellikler | |
| Uzunluk | 165.20 m |
| Genişlik | 133.60 m |
| Kubbe sayısı | 3 |
| Malzemeler | Kumtaşı, Mermer, Kayrak |
Cuma Mescidi, Hindistan'ın Uttar Pradeş kentinde bulunan UNESCO Dünya Mirası Alanı Fetihpûr Sikri'de bulunan 16. yüzyıldan kalma bir Ulu camidir. Babür İmparatoru Ekber Şah tarafından yaptırılmış olup, inşa edildiği dönemde imparatorluğun en büyük camisidir. Cuma Mescidi'nin tasarımı, Babür öncesi çeşitli sultanlıklar tarafından inşa edilen daha önceki camilerden esinlenmiş ve sonraki Babür mimarisinde önemli bir örnek teşkil etmiştir.
Cami kompleksinde yer alan önemli anıtlar arasında caminin güney kapısı olarak kullanılan Buland Darwaza ve caminin onuruna inşa edildiği evliya Selîm Çiştî'nin Türbesi yer alır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ekber, yeni başkenti Fetihpûr Sikri'nin bir parçası olarak Cuma Mescidi'ni hizmete açmıştır. Yapı, şehirde inşa edilen ilk yerlerden birisidir ve kendi yazıtlarına göre 1571 ile 1574 yılları arasında bir zamanda tamamlanmıştır.[1][2] Cami, Ekber Şah'ın manevi danışmanı olan Sufi Şeyh Selîm Çiştî'nin anısına yapılmıştır. Aynı zamanda Şeyh'in torunları için bir hankah (medrese) olarak da hizmet vermesi amaçlanmıştır. Zamanında güzelliği ve ihtişamı nedeniyle çeşitli yazarlar ve gezginler tarafından övülmüştür.[3]
Cami, Ekber Şah'ın dini tasarımlarında rol oynamıştır. 1579 yılında Fetihpûr Sikri halkının katıldığı bir cemaat namazında hutbe irad etmiştir. Atalarından bazıları bunu yapmış olsa da, hutbe okumak genellikle din adamlarına (örneğin imamlar]]) mahsustu ve bu nedenle ulema tarafından radikal olarak algılanıyordu. Ekber de cemaatle birlikte namaza katılmış ve hatta caminin zeminini süpürürken görülmüştür.[1][4] Kavuri-Bauer, tüm bu eylemlerin Ekber'in camiyi kullanarak kendisini sıradan bir yönetici yerine ilahi bir hükümdar olarak gösterdiğini ve bunun bilinçli bir hareket olduğunu ileri sürmektedir.[1]
Fetihpûr Sikri'deki Cuma Mescidi, Ekber'in iktidarından sonra "Babür mirasının ve gururunun sembolü" olarak kalmıştır.[5] Cami, Ekber Şah'ın oğlu ve halefi Cihangir tarafından çok beğenildi ve yapının babasının en büyük mimari başarılarından biri olduğunu söylemiştir. Cihangir, 1619'da Fetihpûr Sikri'de kaldığı süre boyunca oğlu Hürrem ile cami kompleksini uzun uzun tartışmıştır.[6][3] Hürrem daha sonra Babür İmparatoru Şah Cihan olmuş ve bu camiyi kendi Delhi Cuma Camii için model olarak göstermiştir.[5]
Mimarî
[değiştir | kaynağı değiştir]
Cuma Mescidi, Fetihpûr Sikri sahasının bulunduğu kayalık sırtın en yüksek noktasında yer almaktadır.[7] Düz bir yüzey sağlamak amacıyla inşa edilmiş yüksek bir kaide üzerine yerleştirilmiştir.[3] Cami kompleksi, çevre duvarlarıyla çevrilidir; güney duvarının hemen dışında büyük bir baoli (sekizgen basamaklı kuyu) bulunmaktadır.[8] Fetihpûr Sikri'nin geri kalanına benzer şekilde, cami yerel olarak çıkarılan kırmızı kumtaşından yapılmıştır.[7] Ayrıca dekorasyonda sarı kumtaşı, mermer ve arduvaz kullanılmış olup, Farsça ve Arapça hat sanatına yer verilmiştir.[8]
Cami inşa edildiği dönemde Babür'ün en büyük camisiydi. İslam, Hindu ve Cayn mimarisinin bir füzyonunu temsil ediyor ve belirgin bir Gucerât etkisi vardır.[8] Asher, caminin Mandu'daki Cuma Mescidi ve Chanderi'deki Cuma Mescidi'nden unsurlar aldığını, her ikisinin de Babür öncesi yapılar olduğunu ileri sürmektedir.[9] Alfieri ayrıca Babür öncesi Cuma Mescitlerinden de ilham aldığını görüyor, ancak bunun yerine Atâlâ ve Champaner'deki mescitleri örnek gösteriyor.[10]
Kapılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Cami kompleksine üç kapıdan girilmektedir.[7] Badşahî Dervâze (İmparatorluk Kapısı) olarak bilinen doğu kapısı, Ekber tarafından camiye giriş yapmak için kullanılıyordu. Kesme mozaiklerle süslenmiştir. Kuzey ve güney kapıları tarihsel olarak birbirine benzemiş olabilir; ancak 1573 yılında güney kapısı, Ekber tarafından Gucerât'taki askeri seferinin başarısını kutlamak amacıyla Bülend Dervâze (Yüksek Kapı) olarak yeniden inşa edilmiştir. Bu, birçok katında koridorlar ve odalar bulunan en belirgin kapı ve kendi başına bir anıttır.[10] Asher, kapının Ekber Şah'ın Çişti Tarikatı ile ilişkisini vurgulamak için inşa edilmiş olmasının daha olası olduğunu söylemektedir.[11]
Avlu
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Sahın (avlu) 165 m x 130 m boyutlarındadır. Ortasında bir abdesthane bulunmaktadır.[12] Avlunun kuzey, güney ve doğu yönleri dalanlar (revaklar) ile çevrilidir. Bunlar, konsollarla desteklenen, sürekli çıkıntılı bir saçakla gölgelendirilir. Bu pasajların korkuluklarının tepesinde çhatriler bulunur. Revakların iç bölümü, muhtemelen müritlerin uyuma yeri olarak kullanılan hücreler ile bölünmüştür.[8]
Avlunun kuzey tarafında Selîm Çiştî'nin türbesi, İslam Han'ın türbesi ve Çişti ailesinden birkaç kişinin türbesi bulunmaktadır. Selîm Çiştî'nin türbesi, Cuma Mescidi kompleksinin kırmızı kumtaşından, toptan makrana mermeri kullanımıyla farklılık göstermektedir.[10] Avlunun altında yeraltı su depoları bulunmaktadır.[7]
Esas camii
[değiştir | kaynağı değiştir]Dikdörtgen şeklindeki esas camii (ölçüleri 89 m x 20 m) İslam geleneğine uygun olarak avlunun batı ucunda, Mekke'ye bakacak şekilde yer almaktadır.[2] Cephesinde üç kemerli girişi olan büyük bir piştak yer almaktadır. Çatıdan, salonun bölündüğü üç bölmeye karşılık gelen üç kubbe yükselir.[8] Ortadaki bölme kare şeklindedir ve zengin bir şekilde dekore edilmiştir; geometrik mermer kakmaların yanı sıra çok renkli çiçek resimleri de bulunmaktadır.[4] Batı duvarında mozaikler ve sırlı çinilerle çevrili süslü Mihraplar bulunmaktadır.[3] İki yan bölme, her biri kare bir odayı içeren sütunlu salonlardır. Bu salonların kendilerine ait süslü mihrapları vardır ve Hindu tarzı sütunlarla desteklenmektedirler.[8] Esas camiinin uçlarında zenanalar (kadın galerileri) bulunmaktadır.[10]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Hindistan'da İslam
- Jodha Bai Mahal
- Tac Mahal
- Selîm Çiştî Türbesi
- İbadet Hana
- Naubat Hana
- Bülend Dervâze
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c Kavuri-Bauer, Santhi (2 Ocak 2019). "The Impact of Akhlaq-i Nasiri on the Forms and Spaces of Akbar's Fatehpur Sikri". South Asian Studies (İngilizce). 35 (1). ss. 43-62. doi:10.1080/02666030.2019.1605574. ISSN 0266-6030. 25 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2024.
- ^ a b Asher 1992, s. 53-54.
- ^ a b c d Alfieri 2000, s. 219.
- ^ a b Asher 1992, s. 55.
- ^ a b Asher 1992, s. 202.
- ^ Asher 1992, s. 110.
- ^ a b c d Asher 1992, s. 52.
- ^ a b c d e f "Jami' Masjid, Fatehpur Sikri, India". ArchNet. 15 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Asher 1992, s. 54.
- ^ a b c d Alfieri 2000, s. 220.
- ^ Asher 1992, s. 53.
- ^ Alfieri 2000, s. 219-220.
- Genel
- Asher, Catherine B. (1992), Architecture of Mughal India, Cambridge University Press, ISBN 9780521267281
- Alfieri, Bianca Maria (2000), Islamic Architecture of the Indian Subcontinent, Laurence King Publishing, ISBN 9781856691895
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
