Falun Madeni
| UNESCO Dünya Mirası | |
|---|---|
 Falun'da bakır madeni | |
| Konum |  İsveç |
| Kriter | Kültürel: ii, iii, v |
| Referans | 1027 |
| Tescil | 2001 (25. oturum) |
| Bölge | Avrupa ve Kuzey Amerika |
| Koordinatlar | 60°36′17″K 15°37′51″D / 60.60472°K 15.63083°D |
Falun Madeni (İsveççe: Falu Gruva), 10. yüzyıldan 1992'ye kadar bin yıldır faaliyette olan İsveç'in Falun şehrinde bir madendi. Avrupa'nın bakır ihtiyacının üçte ikisini üretti[1] ve 17. yüzyıldaki İsveç savaşlarının çoğunun finansmanında yardımcı oldu. Madende meydana gelen teknolojik gelişmeler, iki yüzyıl boyunca küresel olarak madencilik üzerinde derin bir etkiye sahiptir.[2] Maden şimdi bir müzedir ve 2001'de UNESCO dünya miras listesi olarak belirlenmiştir.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
Falun Madeni'ndeki madencilik faaliyetlerinin tam olarak ne zaman başladığını gösteren hiçbir yazılı veri yoktur. Arkeolojik ve jeolojik araştırmalar, kesin olmamakla birlikte madencilik faaliyetlerinin 1000 yılı civarında başladığını göstermektedir. 850'den önce hiçbir önemli faaliyet başlamadı, ancak maden kesinlikle 1080'den beri faaliyet gösteriyordu. Madende 10. yüzyıldan kalma bakırdan yapılmış nesneler bulundu. Başlangıçta, yerel çiftçilerin cevher toplaması, eritmesi ve evdeki ihtiyaçlar için metali kullanması ile işlemler küçük çaptaydı.[3]
1275-1290 yılları arasında hüküm süren İsveç kralı III. Magnus zamanında daha profesyonel bir çalışma başladı. Maden çiftçilerden Lübeck'ten gelen soylular ve yabancı tüccarların eline geçti. Tüccarlar Avrupa'ya bakır taşıdı ve sattı; aynı zamanda işlemleri etkiledi ve madencilik için kullanılan yöntemleri ve teknolojiyi geliştirdi. Madenle ilgili ilk yazılı belge 1288'de; bir mülk karşılığında, Västerås piskoposunun madende % 12,5 faiz aldığını kaydeder.[4]
14. yüzyılın ortalarında, maden hayati bir ulusal kaynak haline geldi ve ilerideki yüzyıllarda İsveç devletinin gelirlerinin büyük bir kısmı bu madenden gelecekti. O zamanki kral IV. Magnus, şahsen bölgeyi ziyaret etti ve madencilik faaliyetleri için bir tüzük hazırladı ve böylece ülkesinin mali çıkarını güvence altına aldı.[5]
Yöntemler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bakırın çıkarılmasında esas olan yöntem kayacın ateş çıkarma olarak bilinen büyük ateşlerle ısıtılmasıydı. Kaya soğumaya başladığında kırılganlaşır ve kırılır, kamalar ve kızak çekiçleri gibi manuel aletlerle ayrılırdı. Cevher madenden dışarıya taşındıktan sonra açık ocaklarda kükürt içeriğini azaltmak için kavrulmuştur. Üretilen kalın, zehirli duman, yüzyıllardır Falun bölgesinin ayırdedici bir özelliği olmuştur. Kızartmadan sonra cevher eritildi; bunun çıktısı bakır bakımından zengin bir materyaldi. Kavurma ve eritme döngüsü ham bakır elde edilinceye kadar birkaç kez tekrar edilirdi. Bu, madenden çıkan nihai çıktı; başka yerlerdeki bakır rafinerilerinde daha fazla rafine edilirdi. Bu yöntem yedi yüzyıl boyunca, 19. yüzyılın sonuna kadar önemli bir değişiklik yapılmadan kullanılmıştır.[6] Muhtemelen ateş çıkarma ve drenaj için yöntem ve teknolojiler, Harz Dağları'ndaki gibi Alman madenlerinden ithal edilmiştir.[7]
Serbest madenciler
[değiştir | kaynağı değiştir]
1347 tarihli tüzük uyarınca yaratılan Falun Madeni organizasyon yapısı zamanının ilerisindeydi. Serbest madenciler, bakır üreticilerinin mülkiyetleri ile orantılı olarak işletme hisselerini ellerinde tuttu. Yapı, modern anonim şirketlerin habercisiydi ve eski maden şirketinin modern halefi Stora Enso, sıklıkla hala dünyada faal olan en eski anonim şirket olarak anılır.[2]
Altın çağ
[değiştir | kaynağı değiştir]17. yüzyılda üretim kapasitesi zirveye ulaştı. Bu süre zarfında, maden ocağı, büyük güç döneminde İsveç'in çeşitli savaşlarını finanse etmek için kullanıldı. İsveç Privy Konseyi, maden ocağına, ülkenin hazinesi ve kalesi olarak atıfta bulundu. Azami üretim noktası 1650 yılında gerçekleşti ve 3.000 tonun üzerinde bakır üretildi.[1]
Dağ, altın çağın sonlarına doğru neredeyse yarım bin yıldır madenliydi. Üretim önümüzdeki on yıllarda yoğunlaşmış ve 1687 yılına kadar kayalar sayısız şaft ile çaprazlanmış ve mağara girişleri olağandışı değildir. Maden haritalarını üretmek için büyük çaba harcandı, ancak genel bir organizasyon ya da dağın dayanıklılığı hakkında herhangi bir tahmin yoktu. 1687 yazında, dağdan düzenli olarak gürleme duyuluyordu. Yaz gündönümünde ana çukurlar ile temeller arasındaki bölme duvarı yol açtı ve madenin önemli bir kısmı çöktü. Madencilerin çalışmadığı iki günün birinde, biri yaz gündönümü diğeri Noel, gerçekleşmiş olsaydı; yüzlerce insanı öldüren büyük bir felaket meydana gelebilirdi.[8]
Madende yaşam
[değiştir | kaynağı değiştir]Cevherin ısınması için gün sonunda ateşler yakılırdı ve gece boyunca yanmaya bırakılırdı. Ertesi sabah yangın söndürülecek ve cevher kırılmış olacaktı. Bu şekilde, madenciler ayda yaklaşık 1 m ilerleyebilirdiler. Yangınları oluşturan ve kayayı kıran madenciler en iyi ücretli ve en yetenekli maden işçileridir. Kırılmış cevherin el arabalarıyla taşınması, uzun menzilli çok sayıda ekip tarafından yaklaşık 20 m (70 ft) mesafede bir el değiştirmeyle taşınırdı. Bu genellikle yeni gelenlerin kendilerini ispatlamasına tahsis edilirdi. İşler zordu ve cevherler çıkan ateşlerden dolayı çok sıcaktı, bu nedenle madencilerin yerel içki işletmelerinin iyi müşterileri olduğu şaşırtıcı değildir. Sarhoşluk madenciler için oldukça normal kabul edilirdi.[9]
Carl Linnaeus maden ocağını ziyaret etti ve madencilerin yaşamının canlı bir tanımını yaptı. Madencilerin cesur merdivenlere "banyodaki su" gibi vücutlarından ter dökerek girdiklerini belirtti. Şöyle devam etmiştir: "Falun Madeni, İsveç'in en büyük harikalarından biridir, ancak cehennem kadar korkunçtur". Linnaeus'un madencilerin içinde bulunduğu ortamı açıklaması şöyledir: "Koyu ve karanlık onları her taraftan kuşatmıştı. Taşlar, çakıl, aşındırıcı sülfirik asit, damlar, duman, keskin kolu gazlar, ısı, toz, her yerde vardı ".[10]
Ekonomik etki
[değiştir | kaynağı değiştir]
İsveç'in, 17. yüzyılda bakır üzerinde elinde tuttuğu sanal bir tekel vardı. Benzer bakır üretimi olan tek ülke Japonya'ydı ancak Avrupa'ya Japonya'dan gelen ithalat önemsizdi. 1690 yılında ünlü metalurji uzmanı Erik Odhelius, Avrupa metal pazarını incelemek üzere kral tarafından gönderildi. Raporunu hazırladığı zamana kadar bakır üretimi zaten düşmüş olsa da, Odhelius'un bir sır olarak saklamadığı bir şey var: "Bakır üretimi için İsveç her zaman bir anne gibi olmuştu ve Avrupa'da ve Avrupa'nın pek çok yerinde bakır çıkartılmış olmasına rağmen, İsveç bakırının bolluğunun yanında hiçbir şey olmadığını" belirtmiştir.[11]
Bununla birlikte, modern standartlara göre çıktı büyük değildi. En yüksek üretim, yılda 3000 ton bakırdır ancak 1665 yılına kadar üretim yılda 2.000 tona düştü; 1710-1720 yılları arasında üretim yılda 1.000 tondur. Günümüzde dünya çapında bakır üretimi yılda 18.3 milyon tondur.[12]
Modern tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bakır üretimi 18. yüzyıl boyunca geriledi ve maden şirketi çeşitlenmeye başladı. Bakır çıkarılmasını demir ve kereste üretimiyle destekledi. 19. yüzyılda demir-orman ürünlerinin önemi artarak devam etmiştir. 1881'de Falun Madeninde altın keşfedildi, kısa süreliğine olmak üzere altın rağbet gördü. Sonunda toplam 5 ton altın üretilmiştir.
20. yüzyılın sonlarına doğru, maden artık ekonomik açıdan çalıştırılabilir değildi. 8 Aralık 1992'de son maden ateşlendi ve tüm ticari madencilik sona erdi. Bugün maden, bu müzeyi ve turları işleten Stora Kopparberget Vakfına aittir.[13]
Dünya Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]2001'de Falun Madeni, UNESCO Dünya Mirası alanı olarak seçildi. İsveç'teki 15 dünya mirasından biridir. Madenin kendisine ek olarak, dünya miras alanının bulunduğu Falun şehrinde, 17. yüzyıl madencilerin evlerini, konut alanlarını[14] ve serbest madencilerin yerleştikleri geniş bir alan olan Bergsmansbygden'i de içine alarak, servetlerini yansıtacak mülkleri sık sık inşa ettiler.[15]
Müze
[değiştir | kaynağı değiştir]Müzenin yılda yaklaşık 100.000 ziyaretçisi vardır.[16] Müze, Falun Madeni'ndeki yüzyıllardır olan madencilik tarihini madenlerin üretimi, makine modelleri, araçlar ve madendeki insanlar da dahil olmak üzere sergiliyor. Müzede ayrıca 17. yüzyıldan başlayarak madendeki önemli kişilerin portre koleksiyonu da vardır.[17]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "1600s - The period of greatness". Falu Gruva. 9 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2016.
- ^ a b ICOMOS, p. 5
- ^ Rydberg, pp. 9–11
- ^ Rydberg, p. 12
- ^ Rydberg, p. 13
- ^ Rydberg, p. 14
- ^ ICOMOS, p. 1
- ^ Rydberg, p. 44
- ^ Rydberg, pp. 43–44
- ^ Kjellin, p. 124
- ^ Heckscher, p. 87
- ^ "Copper" (PDF). Mineral Commodity Summaries 2015. 27 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Ağustos 2016.
- ^ "1900s and the end of the mining operation". Falu Gruva. 18 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2016.
- ^ "The town of Falun". Falun World Heritage Site. Erişim tarihi: 29 Ekim 2009.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Homesteader estates". Falun World Heritage Site. Erişim tarihi: 29 Ekim 2009.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Kjellin, p.126.
- ^ "Mining Museum". Falu Gruva. 10 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2016.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Forss, Tommy (1990). The Falun Mine. Falun: Copper Mine Museum.
- Rydberg, Sven (1979). Stora Kopparberg - 1000 years of an industrial activity. Gullers International AB. ISBN 91-85228-52-4.
- Kjellin, Margareta; Ericson, Nina (1999). Genuine Falun Red. Stockholm: Prisma. ISBN 91-518-4371-4.
- Heckscher, Eli Filip (1954). An economic history of Sweden, Volume 95. Harvard University Press. ISBN 0-674-22800-6.
- International Council on Monuments and Sites (ICOMOS) (2000), Mining Area of the Great Copper Mountain in Falun - Advisory Body Evaluation (PDF), Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü., 26 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 11 Mayıs 2017
| Doğu |  | |
|---|---|---|
| Güney | ||
| Kuzey | ||
1 Finlandiya ile paylaşmakta · 2 Dokuz diğer ülke ile paylaşmakta | ||
