Eyaklar

Eyaklar
(I·ya·q)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Alaska	428
Diller
	Eyakça (tükendi : 2008), İngilizce
Din
	Hristiyanlık
	; ^ "Eyak Corporation". 6 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2010. ;

Eyaklar ya da Eyak Kızılderilileri (kendilerince I·ya·q; Tlingitçe Yatk̲wáan; İngilizce Eyak; eskiden Almanca Ugalenzen, Rusça Угаленцевь), ABD'nin Alaska eyaletinde Copper Nehri deltasında ve yakınındaki Cordova kasabasında yaşayan Na-Dene Kızılderilileri grubundan bir halk. En yakın akrabaları Atabask Kızılderilileri en uzak akrabası ise Tlingitlerdir. Kuzeyde Ahtna Atabask kızılderilileriyle ve doğuda Tlingit Kızılderilileriyle komşu olan Eyaklar, batıda Yupik Eskimolarından Supiklerle komşudur.

1909'da Cordova'ya yerleştirme ve 1911'de Cordova ile Kennecott bakır madenleri arasındaki taşıma için Copper Irmağı ve Kuzeybatı Demiryolu (Copper River & Northwestern Railroad) 'nun tamamlanması Eyak halkını derinden etkiledi. Avrupalıların beraberinde getirdikleri yeni hastalıklar Eyak nüfusuna vurulmuş en büyük darbedir.

Toprakları ve Köyler

Geleneksel Eyak toprakları Copper Irmağı Deltası ve Cordova kasabasına kadar batıdır. Tarih içerisinde topraklarının sınırı birtakım sebeplerle değişkenlik gösterir.

Tarihte Eyakların Batılılarca kayda geçmiş 4 köyü biliniyor:

1. Alaganik: Günümüzdeki Copper Irmağı Otoyolunun 21 mil yakınında idi.
2. Eyak: 5.5 mil yakınında idi.
3. adsız: Fort'taki bu adı bilinmeyen köy, Eyak köyünün 800 yarda güneyinde idi.
4. Orca: Günümüzdeki Cordova kasabasına denk düşüyor.

Sabit olan bu dört köy dışında ayrıca, Mountain Slough ile Point Whitshed yörelerinde iki tane de mevsimlik balık avlama kampı bulunuyordu.

Tarih

Eyaklar ile Avrupalılar arasındaki ilk temas tarihi bilinmemektedir. Avrupalıların çoğunun Eyakları komşuları olan Doğu Supiklerinden (Chugach) ayırt edemedikleri anlaşılıyor. Her ikisi de farklı bir dil konuşmalarına rağmen Eyakların giyimleri Supiklerinkine çok benzerdi. Ayrıca som balığı ve ufak foklar üzerine odaklanan beslenmeleri de aynıydı. Ağaç ve tahtadan yapılan evlerde yaşayan ve tek parça ağaçtan oyma kayık kullanan Eyaklar, oyma kayık yerine deri kaplı kayıkları kullanan Supiklerden ayrılırdı.

Avrupalıların beraberinde getirdikleri ve yerlilerin yabancısı olduğu hastalıklar Eyak nüfusunu kırıp geçirdikten sonra geriye kalan az nüfus farklı olduğu anlaşılarak kayda geçirilmiştir. İlk kayıt Rus Amerikası döneminde Ruslar tarafından yapılmıştır. Rusların yaptığı bu kayda göre 1818 yılında Eyak nüfusu 117 kişiden oluşuyordu. 19. yy sonlarında yapılan geçmişe dönük tahminler Eyak nüfusunu 1560 olarak gösterir. Alaganik köyü sakinleri 1892 - 1893 yıllarında çok büyük bir salgın geçirmişler ve köy terkedilmiştir. Salgından kurtulan az sayıda Eyak, iki konserve fabrikasında çalıştırılmak üzere Cordova'nın Old Town denilen bölümüne yerleştirildi. 1933 yılında 59 kişilik Eyak nüfus arasında yapılan etnografik çalışmada gerçek Eyak asıllı kişi sayısının 38 ve bunların da yalnızca 19 tanesinin daha saf Eyak olduğu ortaya çıkmıştır. 1992 yılına gelindiğinde ise Eyak dilini ancak tek bir kişi konuşabiliyordu. Marie Smith Jones olarak bildiğimiz o kişi, 2008 yılında öldüğünde, dil de ölmüş oldu.

Komşulukları

Nüfusları az olsa da Eyaklar, kıyı ile iç bölge arasındaki yerli ticaret hattında önemli rol oynamışlardır. 1868 yılında bir kızamık salgını sonrası, Copper Irmağı vadisinde Doğu Supikleri (Chugach) ile Ahtna Atabaskları arasındaki anlaşmazlıkta Eyaklar arabulucuk görevi üstlenmiş ve mal karşılığında bunu yerine getirmiştir.

Ahtnalar, Chugach Dağları üzerinden sahile açılan birkaç ticaret yolunu kullanıyorlardı. Bu ticaret yollarından birisi olan Klutina Nehrinin yukarısında ve Valdez Buzulu üzerinde bulunan yol, sonraları Beyazlar tarafından 1898 - 1899 yıllarında Altına hücum (Gold rush) yürüyüşlerinde de kullanılmıştır. Bu yol, Supikler ile Ahtnalar arasında 1868 yılında anlaşmazlık çıkana kadar kullanılmıştır. 1868 sonrası, Ahtna tüccarlar Mart ayında donmuş olan Copper ırmağını geçerek, Mayıs ve Eylül aylarında ise su düşüklüğünden yararlanarak Alaganik köyüne bakır ticareti için gelirlerdi. Eyaklar, Ahtnalarla bakır karşılığında kürk ve diğer ticari malları değiş tokuş ederlerdi.

ANCSA Yapılanması

Eyak Corporation, ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde yürülüğe giren Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA Alaska Native Claims Settlement Act) gereği 1973 yılında kurulan kâr amaçlı bir yerli köy şirketidir. Eyak yerli lideri Cecil Barnes tarafından verilen dilekçe ile başlayan süreç, Eyak Corporation adıyla şirketin kurulmasıyla tamamlanmıştır. Şirket, Eyakların yasalarla belirlenmiş maddi haklarını korumak ve kollamakla yükümlüdür. Haziran 2010 itibarıyla hissedarları 428 kişidir. Bu rakam aynı zamanda Eyakların günümüzdeki yasal sayılarını belirtir.

Dil

En yakın akrabası olan Atabask dilleriyle birlikte Eyak - Atabask dilleri adı altında bir alt grup oluştururlar. En uzak akrabası ise Tlingitçedir. Son konuşanı Marie Smith Jones'un 21 Ocak 2008'de Anchorage'da ölmesiyle de yok olmuştur. Bu yok oluş sürecinde Eyakça, dillerin gitgide artan yok oluşuna karşı verilen mücadelede bir sembol olmuştur.

Denesey dilleri
- Yenisey dilleri
- Na-Dene dilleri
  - Tlingitçe
  - Eyak-Atabask dilleri
    - Eyakça
    - Atabask dilleri

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Cordova Historical Museum25 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Eyak Corporation 6 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
An interview with Dune Lankard and Marie Smith Jones 6 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

Native Village of Eyak 27 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ilanka Cultural Center (Cordova, Alaska) 11 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] "Eyak Corporation". 6 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2010.

[1]