İçeriğe atla

Eczacı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Eczacı, İspençiyar
Bir adam eczacıya danışırken, 2005
İsimleriEczacı, İspençiyar
Etkin sektörlerSağlık hizmeti, sağlık bilimleri, kimya
YeterliklerTıp etiği, sanatı ve bilimi, analitik beceriler, eleştirel düşünme
Gerekli eğitimlerEczacılık lisans diploması (Türkiye'de), PharmD, MPharm, BPharm (Bazı ülkelerde)
İlgili mesleklerHekim, eczacı teknisyeni, toksikolog, kimyacı ve diğer sağlık uzmanları

Eczacı, ilaçların bileşenleri, etkileri, etki mekanizmaları, uygun ve etkili kullanımları konusunda uzmanlaşmış sağlık profesyonelidir. Eczacı, ilaçların etki mekanizması hakkındaki bilgilerini kullanarak ilaçlardan maksimum fayda, minimum yan etki elde etmek ve ilaç etkileşimlerinden kaçınmak için nasıl kullanılmaları gerektiğine hakimdir.[1][2] Eczacılar, ilaçların biyokimyasal mekanizmalarını ve etkilerini, ilaç kullanımlarını, tedavi edici rollerini, yan etkilerini, olası ilaç etkileşimlerini ve izleme parametrelerini öğrenmek için üniversite veya yüksek lisans düzeyinde eğitim alırlar. Eczacılar bu uzmanlık bilgisini yorumlar ve hastalara, doktorlara ve diğer sağlık hizmeti sağlayıcılarına iletir.

Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumunun eczane ve eczacılık hakkındaki yönetmeliğine göre eczacı, ''Hastalıkların teşhis ve tedavisi ile hastalıklardan korunmada kullanılan tabii ve sentetik kaynaklı ilaç hammaddelerinden değişik farmasötik tipte ilaçların hazırlanması ve hastaya sunulması; ilacın analizlerinin yapılması, farmakolojik etkisinin devamlılığı, emniyeti, etkililiği ve maliyeti bakımından gözetimi; ilaçla ilgili standardizasyon ve kalite güvenliğinin sağlanması ve ilaç kullanımına bağlı sorunlar hakkında hastaların bilgilendirilmesi ve çıkan sorunların bildiriminin yapılmasına ilişkin faaliyetleri yürüten sağlık hizmetini'' gerçekleştirir.[3]

Diğer lisans gerekliliklerinin yanı sıra, bazı farklı ülkeler eczacıların Eczacılık Lisansı (BPharm, Bachelor of Pharmacy), Eczacılık Yüksek Lisansı (MPharm, Master of Pharmacy) veya Eczacılık Doktoru (PharmD, Doctor of Pharmacy) derecelerine sahip olmasını şart koşmaktadır.

Dünyadaki en yaygın eczacı pozisyonları, eczane eczacısı, hastane eczacısı ve klinik eczacıdır.[4][5] Çoğu ülkede meslek, mesleki düzenlemeye tabidir. Bazı ülkelerde yasal uygulama kapsamına bağlı olarak eczacılar bazı yetki alanlarında reçete yazılmasına ve belirli ilaçların uygulanmasına (örneğin aşılar) katkıda bulunabilir. Eczacılar ayrıca endüstride medikal müdür, farmakovijilans uzmanı vb. olarak, araştırma, akademi, formülasyon yönetimi, ordu ve hükûmet dahil olmak üzere çeşitli başka ortamlarda da çalışabilirler.

İşin doğası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihsel olarak eczacıların bir sağlık profesyoneli olarak temel rolü, hastalara reçete edilen ilaçları kontrol etmek ve doktorlara dağıtmaktı. Günümüzde dünyadaki eczacıların rolü, hastalara ve sağlık hizmeti sağlayıcılarına ilaçların seçimi, dozajları, etkileşimleri ve yan etkileri hakkında tavsiyelerde bulunmaya ve reçeteyi yazan doktor ile bir hasta arasında aracı görevi görmeye evrilmiştir. Eczacılar, ilaçların güvenli ve etkili kullanımını sağlamak için hastaların sağlığını ve hastalığın ilerleyişini izler. Eczacılar yapma ilaç (majistral) hazırlama pratiği yapabilir; bununla birlikte artık birçok ilaç, ilaç firmaları tarafından standart bir dozaj ve ilaç dağıtım sistemiyle üretilmektedir. Bazı hukuk sistemlerinde, eczacıların ya bağımsız olarak kendi yetkisiyle ya da üzerinde anlaşılmış bir protokol üzerinde anlaşmaya varılması yoluyla birincil bakım doktoru ile işbirliği halinde reçete yazma yetkisi vardır.[6]

Türkiye'de ise eczacıların reçete yazma yetkisi yoktur; bu yetki sadece hekim, diş hekimi ve veteriner hekimlere mahsustur.[7]

Artan sayıda ilaç tedavisi, yaşlanan ancak daha bilgili ve talepkâr nüfus ve sağlık sisteminin diğer alanlarındaki eksiklikler, eczacının klinik danışmanlık becerilerine olan talebi arttırıyor gibi görünmektedir.[1] Eczacıların şu anda başlıca Amerika olmak üzere dünyada üstlendiği en önemli rollerden biri farmasötik bakımdır.[8] Farmasötik bakım, sonuçları iyileştirmek için hastalar ve hastalık durumları, ilaçlar ve her birinin yönetimi için doğrudan sorumluluk almayı içerir. Farmasötik bakımın birçok faydası vardır: ilaç hatalarının azalması; ilaç yönetiminde artan hasta uyuncu; hipertansiyon ve diğer kardiyovasküler hastalık risk faktörleri dahil olmak üzere daha iyi kronik hastalık durumu yönetimi;[9] güçlü eczacı-hasta ilişkisi; ve tıbbi bakımın uzun vadeli maliyetlerinin azalması.

Eczacılar, sağlık sorunları olan hastalar için genellikle ilk temas noktasıdır. Bu nedenle eczacılar, hastalardaki ilaç yönetimini değerlendirmede ve hastaları hekimlere sevk etmede önemli bir role sahiptir. Bu roller şunları içerebilir, ancak bunlarla sınırlı değildir:

  • İlaç yönetimlerinin gözden geçirilmesi ve izlenmesi dahil olmak üzere klinik ilaç yönetimi
  • Teşhis edilmemiş veya teşhis edilmiş durumları olan hastaların değerlendirilmesi ve klinik ilaç yönetimi ihtiyaçlarının belirlenmesi
  • Böbrek ve karaciğer yetmezliğinde ilaçların dozlanması gibi hastalık durumlarının özel olarak izlenmesi (Klinik eczacılık)
  • İlaçları birleştirmek
  • Farmasötik bilgi sağlamak
  • Hastalara genel rahatsızlıklar ve hastalık durumlarının tavsiye ve tedavisi dahil olmak üzere sağlık izleme ve tavsiyelerini sağlamak
  • Eczane teknisyenlerini ve diğer personeli denetlemek
  • Reçeteyle satılan ilaçların gözetimi
  • Reçetesiz satılan ilaçlar hakkında danışmanlık sağlayıp bu ilaçları karşılama
  • Hastalar ve diğer sağlık hizmeti sağlayıcıları için optimum ilaç kullanımı konusunda eğitim ve danışmanlık (örneğin akılcı ilaç kullanımı, aşırı ilaç tedavisinden kaçınma vb.)
  • Gerekirse diğer sağlık uzmanlarına yönlendirmeler
  • Farmakokinetik değerlendirme
  • İlaç formülleri oluşturmak
  • İlaç geliştirme için klinik deneyler tasarlamak
  • Güvenli ilaç politikaları geliştirmek için federal, eyalet veya yerel düzenleyici kurumlarla çalışmak
  • İlaç tedarikine yönlendiren semptom değerlendirmesi ve toplum temelli sağlık sorunları için yaşam tarzı tavsiyeleri (örneğin, soğuk algınlığı veya sigarayı bırakma[10])

Eğitim ve yeterlilik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eczacılık eğitiminin, eczacı lisansının ve sürekli eğitimin rolü ülkeden ülkeye ve ülkelerdeki bölgeler arasında değişir. Çoğu ülkede, eczacılar bir eczacılık fakültesinde veya ilgili kurumda bir üniversite diploması almalı ve/veya diğer ulusal/yerel kredilendirme gereksinimlerini karşılamalıdır. Pek çok bağlamda, öğrenciler ilk önce meslek öncesi (lisans) kurslarını tamamlamalı, ardından eczacılıkta bir derece elde etmek için yaklaşık dört yıllık profesyonel akademik öğrenimi (PharmD) tamamlamalıdır. Avrupa Birliği'nde eczacıların MPharm derecesine sahip olmaları gerekir, bu pratik yapmak istedikleri başka herhangi bir AB ülkesinde mesleki ve dil sınavlarına kadar pratik yapmalarına izin verir. Eczacılar farmakoloji, farmakognozi, kimya, organik kimya, biyokimya, farmasötik kimya, mikrobiyoloji, eczacılık uygulamaları (ilaç etkileşimleri, ilaç izleme, ilaç yönetimini kapsar), farmasötik teknoloji, eczacılık etiği ve deontolojisi, patofizyoloji, fizyoloji, anatomi, farmakokinetik, farmakodinamik, ilaç salınımı, ilaç metabolizması, farmasötik bakım alanlarında eğitim almaktadır. Bunlara ek olarak eğitim bu derslerin laboratuvarlarda pratikleri, hastalık durumu yönetimi, terapötikler ve reçetelemeyi (belirli bir hasta için en uygun ilacın seçilmesini) de kapsayabilir.

Eczacılar mezun olduktan sonra eğitim aldıkları alanlarda çeşitli ilaçları dağıtma yetkisine sahiptirler.

Ülkelere göre eğitim ve uygulama

[değiştir | kaynağı değiştir]

Almanya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Almanya'da eğitim ve öğretim, her biri eyalet sınavıyla biten üç bölüme ayrılmıştır:

  • Üniversite: Temel çalışmalar (en az dört dönem)
  • Üniversite: Ana çalışmalar (en az dört dönem)
  • Serbest Eczane / Hastane Eczanesi / Endüstri: Pratik eğitim (12 ay, serbest eczacılıkta 6 ay)

Üçüncü bölüm incelemesinden sonra, birinin eczacılık alanında çalışması için "kayıtlı eczacı" ruhsatı alması gerekir. Bugün birçok eczacı, kamu eczanelerinde çalışmaktadır. Adexa ve işveren birliklerinin iş sözleşmesi uyarınca ödemeleri yapılmaktadır.

Amerika Birleşik Devletleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

2014 yılında Birleşik Devletler İşgücü İstatistikleri Bürosu çalışan 297.100 Amerikan eczacı olduğunu açıkladı. 2024 yılına kadar bu sayının %3 artması bekleniyor.[11] Bu eczacıların çoğunluğu (%65) perakende satış ortamlarında, çoğunlukla maaşlı, bazıları ise serbest meslek sahibi olarak çalışmaktadır. Yaklaşık %22'si hastanelerde, geri kalanı ise çoğunlukla posta siparişi veya İnternet eczanelerinde, ilaç dağıtımcılarında, doktor muayenehanelerinde ve Federal Hükûmette çalışmaktadır.[5]

Artık mezun olan tüm eczacıların eczacılık uygulamaları yapması için Kuzey Amerika Eczacı Ruhsat Sınavına (NAPLEX) girmeye hak kazanmadan önce Eczacılık Doktoru (PharmD) derecesi almaları gerekmektedir.[12] Buna ek olarak, eczacılar eyaletten eyalete pratik yapmak için eyalet düzeyindeki içtihat sınavlarına tabidir.[13]

Eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir eczacılık doktora programına kabul, belirli ön koşulların tamamlanmasına veya transfer edilebilir bir lisans derecesi elde edilmesine bağlıdır. Eczacılık okulu, en az bir yıllık pratik deneyim içeren dört yıllık yüksek lisans okuludur (hızlandırılmış Eczacılık Okulları Ocak'tan Ocak'a kadar sürer ve sadece 3 yıldır). Mezunlar, mezun olduklarında Eczacılık Doktorası (PharmD) alırlar. Çoğu okul, öğrencilerin PharmD programına girmeden önce Eczacılık Fakültelerine Giriş Sınavı PCAT'a girmelerini ve fen bilimleri, matematik, kompozisyon ve beşeri bilimlerdeki 90 kredilik üniversite dersini tamamlamalarını ister. Büyük kabul gereksinimleri ve alanın oldukça rekabetçi doğası nedeniyle, çoğu eczacılık öğrencisi bir eczacılık okuluna girmeden önce lisans derecesini tamamlar.

Olası ön koşullar:

Teorik dersler almanın yanı sıra, mezun olmadan önceki ek gereksinimler; belirli bir süre hastanelerde, kliniklerde ve perakende satışta çalışma gibi toplum hizmetlerini içerebilir.

Eğitimin tahmini zaman çizelgesi: 4 yıl lisans + 4 yıl doktora + 1-2 yıl ihtisas + 1-3 yıl üst ihtisas = 8-13 yıl

Eczacılık doktorası yani PharmD (geleneksel olmayanlar hariç, örnek: başka bir ülkeden bir lisans transferi), Ulusal Eczacılar Birliği (NABP) tarafından Kuzey Amerika Eczacı Ruhsat Sınavı'na (NAPLEX) girilmesini uygun kabul edilen tek derecedir. Amerika Birleşik Devletleri'nde daha önce eczacılıkta 5 yıllık bir lisans eğitimi vardı. ABD'de eczacılık lisans mezunları için yarı zamanlı, hafta sonu veya çevrimiçi programlar aracılığıyla geleneksel olmayan doktora programları sunan 10 üniversite bulunmaktadır. Bunlar, Eczacılık Eğitimi Akreditasyon Konseyi (ACPE) tarafından tamamen akredite edilmiş programlardır ancak yalnızca eczacılık uygulama lisansına sahip mevcut BS (Bachelor of Science, Lisans) Eczacılık mezunları tarafından kullanılabilir. Bazı kurumlar hala 6 yıllık hızlandırılmış PharmD programları sunmaktadır.

PharmD eğitimi müfredatı, önceden geçerli olan BS'den önemli ölçüde farklıdır. Artık kapsamlı bir öğretici klinik hazırlığı, daha geniş bir sağlık hizmetleri yelpazesinde tam bir yıllık uygulama deneyimini ve farmakoterapi optimizasyonuna ilişkin klinik eczacılık pratiklerine daha fazla önem verilmektedir. ABD'de eczacı olmanın yasal gereklilikleri şunları içerir: akredite bir PharmD programından mezun olmak, lisanslı bir eczacı altında belirli bir süre staj yapmak (örneğin, bazı eyaletlerde 1800 saat), NAPLEX sınavını geçmek ve Çok Eyaletli Eczacılık Hukuku sınavı MPJE'yi geçmek. Arkansas, Kaliforniya ve Virginia'nın MPJE yerine kendi sınavları vardır; bu eyaletlerde eczacıların Arkansas Hukuk Sınavı, California Hukuk Sınavı veya Virginia Eczacılık Hukuku Sınavını geçmeleri gerekir.[14][15][16]

İhtisas, genellikle 1-2 yıl uzunluğundaki mezuniyet sonrası öğrenciler için bir seçenektir. İhtisas eğitimi, lisanslı eczacılara yalnızca birkaç kısa yıl içerisinde son derece yoğun bir programla onlarca yıllık klinik deneyim sağlar. Yeni mezunların rekabetçi kalabilmeleri için, işverenler genellikle klinik pozisyonlar için ihtisas eğitimi almış adayları tercih etmektedir. Meslek, günümüzde doğrudan hasta bakımı klinik hizmetleri sunmak isteyen ihtisas yapmış eczacılara doğru ilerlemektedir. 1990 yılında, Amerikan Eczacılık Fakülteleri Birliği (AACP) yeni bir mesleki dereceye ihtiyaç duymuştur. Bir PharmD programından mezun olanlar ayrıca üst ihtisas yapmayı da seçebilirler. Üst ihtisasın uzunluğu değişebilir ancak programa bağlı olarak 1-3 yıl sürer ve genellikle en az 1 yıllık ihtisas gerektirir.

Uzmanlık ve yeterlilik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikalı eczacılar, yeterlilik onayı kurullarından biri tarafından uygulanan bir sınavı geçerek tanınmış uzmanlık uygulama alanlarında sertifika alabilirler.

Birleşik Krallık

[değiştir | kaynağı değiştir]

İngiliz İngilizcesi'nde (ve bir ölçüde Avustralya İngilizcesi'nde), "eczacı" olarak bilinen meslek adı "ilaç hazırlayan kimyager" ya da daha yaygın olarak "kimyager" olarak da bilinir. Eczacı genellikle tıbbi reçeteleri yerine getirebilir ve reçetesiz satılan ilaçlar ve diğer sağlıkla ilgili ürünleri satabilir. Eczacılar, belirli koşullar için ilaç yazmalarına izin vermek için ek eğitim alabilirler.[20]

Uygulamalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik Krallık'ta, Ulusal Sağlık Hizmeti (NHS) bünyesinde çalışan çoğu eczacı, hastane eczanelerinde veya serbest eczanelerde çalışmaktadır. 1979'daki Ulusal Sağlık Hizmeti Kraliyet Komisyonu, o sırada Birleşik Krallık'ta hastane ve toplum sağlığı hizmetlerinde çalışan yaklaşık 3.000 eczacı olduğunu bildirmiştir. Bu komisyon, eczacıların halka tavsiye verme rollerini geliştirebilecekleri fikrine sıcak bakmıştır.[21]

Eczacıların yeni mesleki rolü olan reçete yazma, Mayıs 2006'dan beri Birleşik Krallık'ta "Bağımsız Reçete Yazıcısı Eczacı" olarak tanınmaktadır. Yetkilendirilmiş bir bağımsız reçete yazıcısı eczacı, yetkileri dahilindeki herhangi bir tıbbi durum için herhangi bir lisanslı ilacı reçete edebilir. Bu, 1. çizelge dışındaki kontrollü ilaçları ve bağımlılık tedavisi (kokain, diamorfin ve dipipanon) için belirli ilaçları içerir.[22]

Eğitim ve ruhsatlandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik Krallık'taki eczacılar, eczane teknisyenleri ve eczane binaları İngiltere, İskoçya ve Galler için Genel Eczacılık Konseyi (GPhC) ve Kuzey İrlanda için Kuzey İrlanda Eczacılık Derneği tarafından düzenlenmektedir. Ruhsatlandırma ve meslek birliği olma görevi 2010'da GPhC'ye devredilene dek İngiltere Kraliyet Eczacılık Derneği'ne aitti.[23]

Birleşik Krallık'ta eczacı olarak kalifiye olmak için aşağıdaki kriterler karşılanmalıdır (Kuzey İrlanda organı ve GPhC ayrı çalışır ancak genel olarak benzer kayıt gereksinimlerine sahiptir):[24]

  • GPhC onaylı bir üniversitede 4 yıllık MPharm derecesinin başarıyla tamamlanması. Yurt dışı kurumlardan Eczacılık diploması alan eczacılar, bir yıllık yüksek lisans diploması olan Yurtdışı Eczacı Değerlendirme Programı'nı (OSPAP) tamamlayarak bu aşamayı gerçekleştirebilmektedir. OSPAP'nin tamamlanmasının ardından, aday, kayıt sürecinin diğer aşamalarına bir Birleşik Krallık öğrencisi ile aynı şekilde devam edecektir.
  • 52 haftalık ön kayıt eğitim döneminin tamamlanması. Bu, bir eczacının gözetiminde onaylı bir hastanede veya serbest eczanede ücretli veya ücretsiz çalışma süresidir. Bu süre zarfında öğrenci, GPhC tarafından belirlenen belirli yeterlilik standartlarını karşıladığına dair kanıt toplamalıdır.
  • GPhC kayıt değerlendirmesinde geçme notu almak (resmi olarak bir sınav ile). Bu, kapalı kitap sınavı ve bir açık kitap/zihinsel hesaplama sınavını içerir (referans kaynakları olarak İngiliz Ulusal Formüler ve GPhC'nin "Davranış, Etik ve Performans Standartları" belgesini kullanarak). Öğrenci, açık kitap sınavının hesaplamalar bölümünün en az % 70'ini içeren % 70'lik bir genel not almalıdır. Haziran 2016'dan itibaren, değerlendirme daha önce olduğu gibi iki sınav içerecek, ancak artık hesap makinesi kullanımına izin verilecek. Ama değerlendirmede referans kaynaklara artık izin verilmeyecektir. Bunun yerine, Britanya Ulusal Formülerinden ilgili alıntılar değerlendirme belgesinde sunulacaktır.
  • GPhC'nin Uygulamaya Uygunluk Standartlarını tatmin edici bir şekilde karşılamak.

Japonya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Japonya'da eczacılara benzer rolleri yerine getirenlere saygı duyulurdu. Eczacıların toplumdaki yeri Taihō Kanunu'nda (701) belirlenmiş ve Yōrō Kanunu'nda (718) yeniden belirtilmiştir. Heian öncesi İmparatorluk sarayında dereceli pozisyonlar oluşturulmuş; ve bu organizasyon yapısı Meiji Restorasyonu'na (1868) kadar büyük ölçüde bozulmadan kalmıştır. Bu oldukça istikrarlı hiyerarşide, eczacılara ve hatta eczacı asistanlarına doktorlar ve akupunkturcular gibi sağlıkla ilgili alanlardakilerden üstün bir statü verilmiştir. İmparatorluk hanesinde, eczacı, İmparatorun iki kişisel doktorunun bile üstündeydi.[25]

Günümüz

[değiştir | kaynağı değiştir]

1997 itibarıyla, Japonya'daki 46 eczacılık üniversitesi yılda yaklaşık 8000 öğrenci mezun etti.[26] Japonya'da klinik eczacıların çağdaş uygulamaları (Eylül 2000'de değerlendirildiği üzere), ilaç dağıtımı, hastalara danışmanlık, ilaç bilgisi sağlama, reçete değişiklikleri konusunda tavsiyelerde bulunma ve reçeteleri değiştirmeye odaklanmaktadır. Bu uygulamalar ile reçetelerdeki ortalama ilaç sayısı, ilaç maliyetleri ve advers ilaç olaylarının görülme sıklığının düşmesini sağlamıştır.[27]

Türkiye

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de eczacılığı Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet olarak iki dönemde inceleyecek olursak Osmanlı Dönemi'nde ilk olarak 1839 yılında Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane'de eczacılık eğitim ve öğretimi başlamıştır. Bu dönemde eczacılık eğitimi 3 yıl sürmekteydi.[28]

Cumhuriyet Dönemi başlangıcında Türkiye'de Eczacı Yüksekokulu ismiyle Tıp Fakültesine bağlı bir eczacılık öğretim kurumu bulunmaktaydı. Bu okul 1933 Üniversite Reformu'na kadar Tıp Fakültesine bağlı kalmış, 1933'te Tıp Fakültesinden ayrılarak Fen Fakültesine bağlanmıştır. Bu durum 1944 yılına kadar sürmüş, eczacı okulu 1944-1945 öğretim yılında tekrar Tıp Fakültesine bağlanmıştır.[28]

1938 yılında eğitim-öğretim süresi 4 yıla çıkarılmıştır. Daha sonra, mezun olan eczacı sayısının ülke ihtiyaçlarını karşılayamaması nedeniyle bazı özel kuruluşlar Milli Eğitim Bakanlığı'na başvurarak Eczacılık Özel Yüksek Okulu açma izni almışlardır.[28] Yüksek okullar anayasaya aykırı oldukları gerekçesiyle 9 Temmuz 1971 tarihinde devletleştirilmiştir. Ancak 28 Mart 1983 tarihinde kabul edilen Yüksek Öğretim Kurumları Teşkilatı Hakkında Kanun'un çıkmasıyla bu okulların bazıları kapatılmış, bazıları da eczacılık fakültesi haline dönüştürülmüştür.[28] 1960 yılında açılan Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Türkiye'de açılan ilk eczacılık fakültesi olmuştur. Türkiye'de eğitim-öğretim, 2005 yılından itibaren 5 yıl süreyle yapılmaktadır.[28] 2019 itibarıyla Türkiye'de toplam 50 tane eczacılık fakültesi bulunmaktadır. Sürekli artan eczacılık fakülteleri ve öğrenci kontenjanları nedeniyle Türk Eczacıları Birliği, ülkenin ve mesleğin geleceğine dair kaygı duyduğunu ve yapılan yanlışlardan dönülmediği takdirde eczacıların ciddi bir istihdam sorunu ile karşı karşıya kalacağını söyleyerek Yükseköğretim Kurumuna çağrıda bulunmuştur.[29]

Türkiye'de tipik bir eczacılık müfredatında genel olarak birçok dersin teorik eğitim-öğretiminin yanı sıra bu derslerin uygulama dersleri de bulunmaktadır. Temel olarak genel kimya, analitik kimya, biyokimya, organik kimya, tıbbi biyoloji, mikrobiyoloji ve immünoloji, farmakoloji, farmasötik kimya, farmasötik teknoloji ve kozmetoloji, farmasötik botanik, farmakognozi, fitoterapi, klinik eczacılık ve bunlara ek olarak fakülteden fakülteye değişebilen çeşitli dersler müfredata dahildir. Eczacılık öğrencilerinin mesleki yeterliliklerinin tanınabilmesi için mezun olmadan önce en az 6 aylık staj yapmaları zorunludur.[30]

Kariyer olanakları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de eczacılık mesleğindeki kariyer yollarından başlıca şunlar sayılabilir:[31]

Türk Eczacılar Birliğinin “Sağlık İlaç ve Eczacılık İstatistikleri Yıllığı” (2018) kapsamında çalışan toplam eczacı sayısının 29.215 olduğu ve 25.896 serbest eczanenin bulunduğu görülmüştür.[31][32] Türkiye'de eczacıların en önemli istihdam alanı %93,70 ile serbest eczanelerdir. Sağlık İlaç ve Eczacılık İstatistikleri Yıllığı'na göre eczacı sayısının sektörlere göre dağılımı incelendiğinde yoğunluğun %90,6 ile özel sektördedir, bunu %8,3 ile Sağlık Bakanlığı'nda ve %1,1 ile üniversitede eczacı istihdamı takip etmiştir.[31][32]

Türkiye'de eczacılık istihdamı uzun süreler boyunca serbest eczacılık alanında olmuştur ancak 2014 yılında getirilen ilçe sınırları içindeki her 3500 kişi için bir eczane açılabileceğine dair mevzuat düzenlemeleri ve yeni açılan eczacılık fakültelerinin sayısının artması ile diğer alanlara doğru büyük bir genişleme görülmektedir.[31][33]

Yeni yönetmelikle birlikte aynı zamanda 2013 ve sonraki yıllarda fakültelere giriş yapan eczacılık mezunlarının direkt olarak serbest eczane açmak veya serbest eczanelerde mesul müdür olarak çalışabilmesi için en az bir yıl mesul müdür eczacı ile birlikte serbest eczanelerde yardımcı eczacı olarak çalışmak zorundadır. Hastane eczanelerinde veya ikinci eczacı olarak serbest eczanelerde en az bir yıl süre ile çalışanlar, yardımcı eczacı olarak çalışma şartını yerine getirmiş sayılacaktır.[33]

21 Ekim 2016 tarihinde Eczacılıkta Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği'nin yürürlüğe girmesini takiben ilk kez 2017 yılında Eczacılıkta Uzmanlık Sınavı (EUS) yapılmıştır.[34] Bununla birlikte eczacılar Yabancı Dil Sınavı ve Eczacılıkta Uzmanlık Sınavı’nda başarılı olduğu takdirde Klinik Eczacılık veya Fitofarmasi (bitkisel ilaçlar) Eczacılığı alanlarında 3 yıllık bir eğitimi tamamladıktan sonra bu alanlarda uzman eczacı unvanı alırlar.[35] Hastanelerde uzman klinik eczacı istihdamı zorunluluğunun 1 Ocak 2023’te başlaması beklenmekteydi ancak ilan edilen kontenjanların bunu sağlamaya yetmeyecek kadar az olduğu görülmektedir.[36]

Tanınmış eczacılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b "A Situational Analysis of Human Resource Issues in the Pharmacy Profession in Canada" (PDF). Human Resources Development Canada. July 2001. 3 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  2. ^ Skrabal, Maryann Z.; Kahaleh, Abby A.; Nemire, Ruth E.; Boxer, Hylan; Broshes, Zachariah; Harris, Mark; Cardello, Elizabeth (Eylül-Ekim 2006). "Preceptors' perspectives on benefits of precepting student pharmacists to students, preceptors, and the profession". Journal of the American Pharmacists Association: JAPhA. 46 (5): 605-612. doi:10.1331/1544-3191.46.5.605.skrabal. ISSN 1544-3191. PMID 17036647. 5 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Eczacılar ve Eczane Hakkında Yönetmelik". 12 Nisan 2014. 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  4. ^ "Classifying health workers: Mapping occupations to the international standard classification" (PDF). Cenevre: World Health Organization. 2010. 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  5. ^ a b Pharmacists. Occupational Outlook Handbook, 2010-11 Edition (İngilizce). US Bureau of Labor Statistics. 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  6. ^ "Pharmacist prescribing". Royal Pharmaceutical Society of Great Britain. 2006. 6 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  7. ^ Faruk Yorulmaz (2003). "Reçeteleme Kusurları Halk Sağlığını Olumsuz Etkiliyor" (PDF). 12 (6). Sürekli Tıp Eğitim Dergisi. s. 220. 10 Haziran 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  8. ^ Pharmaceutical Care Practice: The Clinician's Guide (İngilizce) (2 bas.). Toronto: McGraw-Hill. 2004. ISBN 9780071362597. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  9. ^ Santschi, Valérie (12 Eylül 2011). "Impact of Pharmacist Care in the Management of Cardiovascular Disease Risk Factors". Archives of Internal Medicine (İngilizce). 171 (16): 1441. doi:10.1001/archinternmed.2011.399. ISSN 0003-9926. 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  10. ^ Snoswell, Centaine; Barras, Michael (2016). "Inpatient smoking cessation – turn to your clinical pharmacist". Australian and New Zealand Journal of Public Health (İngilizce). 40 (5): 498-498. doi:10.1111/1753-6405.12567. ISSN 1753-6405. 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  11. ^ Pharmacists: Occupational Outlook Handbook (İngilizce). Bureau of Labor Statistics. 17 Aralık 2015. 30 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  12. ^ "Accreditation Standards and Guidelines for the Professional Program in Pharmacy Leading to the Doctor of Pharmacy Degree, GUIDELINES 2.0" (PDF). Chicago: Illinois: Accreditation Council for Pharmacy Education. 23 Ocak 2011. 10 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  13. ^ "MPJE". National Association of Boards of Pharmacy. 16 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  14. ^ "Arkansas Pharmacist License". Be a Pharmacist: Degree, License, and More. Be a Pharmacist. 10 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2020. 
  15. ^ "California Pharmacist License". Be a Pharmacist: Degree, License, and More. Be a Pharmacist. 10 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2020. 
  16. ^ "Virginia Pharmacist License". Be a Pharmacist: Degree, License, and More. Be a Pharmacist. 10 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2020. 
  17. ^ "BPS Specialties". BPS: Board of Pharmaceutical Specialties. American Pharmacists Association. 21 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2020. 
  18. ^ "Solid Organ Transplantation Pharmacy Recognized as New Specialty". Board of Pharmacy Specialties. 22 Ağustos 2018. 3 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2019. 
  19. ^ "American Board of Applied Toxicology (ABAT)". American Academy of Clinical Toxicology. 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2020. 
  20. ^ "Pharmacist". Health Careers. National Health Service. 29 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2019. 
  21. ^ Chapter 8: Pharmacuetical, Ophthalmic and Chiropody Services. Royal Commission on the NHS (İngilizce). HMSO. Temmuz 1979. ISBN 978-0101761505. 23 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  22. ^ "Pharmacist independent prescribing FAQ". Department of Health. Department of Health and Social Care. 22 Mart 2010. 7 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011. 
  23. ^ "History of Society". Royal Pharmaceutical Society. Royal Pharmaceutical Society of Great Britain. 2 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2020. 
  24. ^ "Registring as a Pharmacist". General Pharmaceutical Council. 1 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2012. 
  25. ^ Nipon o daï itsi ran, ou Annales des empereurs du Japon. Annals of the Emperors of Japan (Fransızca). Titsingh, Isaac tarafından çevrildi (von Klaproth, Julius bas.). Londra: Parbury, Allen and Co. s. 434. 
  26. ^ Kawahara, A. (1997). "Theme 1. The Ideal Profile of the Pharmacist: Reaction from Japan". The Role of the Pharmacist in the Health-Care System – Preparing the Future Pharmacist: Curricular Development, Report of a Third WHO Consultative Group on the Role of the Pharmacist. Vancouver, Kanada: World Helath Organization. 10 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2011. 
  27. ^ Ito, Yuki; Ando, Tetsuo; Arakawa, Toshiharu; Nabeshima, Toshitaka; Itatsu, Takeharu (2005). "Role of the Clinical Pharmacist in Pharmaceutical Care". Iryo Yakugaku (Japanese Journal of Pharmaceutical Health Care and Sciences). 31 (2): 113-120. doi:10.5649/jjphcs.31.113. ISSN 1882-1499. 
  28. ^ a b c d e "Türkiye'de Eczacılık Eğitim-Öğretimi" (PDF). Türk Eczacıları Birliği. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  29. ^ "Basın Açıklaması: 50 Oldu! Eczacılık Mesleği İçin Tehlike Çanları Çalıyor!". Türk Eczacıları Birliği. 28 Haziran 2019. 22 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  30. ^ "Mezuniyet Öncesi Eczacılık Eğitimi: Ulusal Eczacılık Çekirdek Eğitim Programı" (PDF). EczÇEP. 2019. 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  31. ^ a b c d Gülşen Kırpık, Abdulkadir İlçektay (2020). "Eczacılık Mesleğinde Kariyer Yollarının Belirlenmesi: Literatür Taraması ve Yarı-Yapılandırılmış Mülakat Yöntemi ile Yapılan Bir Çalışma". 4 (6). International European Journal of Managerial Research Journal. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  32. ^ a b Sağlık, İlaç ve Eczacılık İstatistikleri Yıllığı. Ankara: Türk Eczacıları Birliği. 2018. s. 74. 22 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  33. ^ a b Mustafa Aslan, Cem Özcivanoğlu, Selin Turhan (2014). Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yeni Yönetmelik (PDF). Ankara Eczacı Odası. 1 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  34. ^ "Duyuru: 2017-Eczacılıkta Uzmanlık Eğitimi Giriş Sınavı (2017-EUS) hakkında Bilgilendirme". 20 Nisan 2017. 24 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  35. ^ "Eczacılıkta Uzmanlık Dalları ve Eğitim Süreleri". 25 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  36. ^ "Uzman Eczacılık Zorunlu Olacak". NTV. 27 Mayıs 2016. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  37. ^ Thornes, John. E. (1999). John Constable's Skies (İngilizce). The University of Birmingham Press. s. 189. ISBN 1-902459-02-4. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Eczacı&oldid=34230189" sayfasından alınmıştır